Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ШӘЙХЕЛИСЛАМОВ Зәйнулла Ғүмәр улы

ШӘЙХЕЛИСЛАМОВ Зәйнулла Ғүмәр улы [2.1.1938, БАССР‑ҙың Байҡыбаш р‑ны (БР‑ҙың Ҡариҙел р‑ны) Татар Үреше а.], рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (1998). Рәссамдар союзы ағзаһы (1990). Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлаған (1966; педагогтары Г.А.Зырин, Р.У.Ишбулатов). 1970–90 йй. Башҡ‑н ижади‑производство комб‑ты рәссамы....

ШӘЙХЕТДИНОВ Вәғиз Ғәйнелғилем улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Вәғиз Ғәйнелғилем улы (8.3.1955, БАССР‑ҙың Бүздәк р‑ны Кәпәй‑Ҡобау а.), рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2010). Рәссамдар союзы ағзаһы (1995). Вәк.Ғ.Шәйхетдиновтың ҡустыһы. БДПИ‑ны тамамлаған (1980). Рәсем сәнғәтенең бөтә жанрҙарында эшләгән Ш. әҫәрҙәре нигеҙендә бөтә кешелек өсөн уртаҡ рухи...

ШӘЙХЕТДИНОВ Вәкил Ғилем улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Вәкил Ғилем улы (4.5.1951, БАССР‑ҙың Бүздәк р‑ны Кәпәй‑Ҡобау а.), рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (1999), ТР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2010). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991). Вәғ.Ғ.Шәйхетдиновтың ағаһы. ӨДСИ‑не тамамлағандан һуң (1980; педагогтары В.Я.Батищев, Р.М.Нурмөхәмәтов) Бөтә Союз геол....

ШӘЙХЕТДИНОВ Ғимай Фәсхетдин улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Ғимай Фәсхетдин улы [21.6.1913, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Ҡыҙылъяр а. (БР‑ҙың Нуриман р‑ны) — 6.9.1952, шунда уҡ], артиллерист, өлкән лейтенант. Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Артиллерия уч‑щеһын тамамлаған (1943). Иглин урман хужалығында эшләй, Башосоавиахимдың...

ШӘЙХЕТДИНОВ Зәйнулла Ғәйфулла улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Зәйнулла Ғәйфулла улы (3.9.1936, БАССР‑ҙың Баҡалы р‑ны Наратйылға а. – 4.7.2001, Өфө), инженер­механик. Техник ф. д‑ры (1974), проф. (1975). РФ‑тың (1992) һәм БАССР‑ҙың (1976) атҡ. фән һәм техника эшмәкәре. Ҡазан авиация ин‑тын тамамлағандан һуң (1960) шунда уҡ эшләй (1960—62 йй. лаб. мөдире)....

ШӘЙХЕТДИНОВ Рәжәп Юныс улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Рәжәп Юныс улы (7.4.1949, Өфө), баянсы, педагог. Сәнғәт ғилеме канд. (2012), проф. (1990). РСФСР‑ҙың (1985) һәм БАССР‑ҙың (1976) атҡ. артисы. ӨДСИ‑не тамамлаған (1972; В.Ф.Беляков кла­сы). 1972—75 йй. Гнесиндар ис. Муз.‑пед. ин‑тында стажировка үтә (Мәскәү; етәксеһе Беляков). 1971 й. алып...

ШӘЙХЕТДИНОВ Рәмил Зәйни улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Рәмил Зәйни улы (4.1.1959, БАССР‑ҙың Әбйәлил р‑ны Таштимер а.), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (2008). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1981) 1983 й. тиклем “Меркурий” махсус конструкторлыҡ‑технология бюроһында, 1987 й. алып БДАУ‑ҙа (2001 й. башлап физика каф. мөдире) эшләй. 2003 й. БДУ‑ла (2012...

ШӘЙХЕТДИНОВ Рөстәм Рәжәп улы

ШӘЙХЕТДИНОВ Рөстәм Рәжәп улы (5.5.1976, Өфө), пианист, педагог. Сәнғәт ғилеме канд. (2001), проф. (2011). БР‑ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2014). Р.Ю.Шәйхетдиновтың улы. Гнесиндар ис. Рәсәй музыка акад. (Мәскәү, 1998; М.С.Гамбарян класы) тамамлағандан һуң ӨДСИ‑лә уҡыта (2003—16 йй. махсус фп. каф. мөдире),...

ШӘЙХИСЛАМОВ Рафаэль Бәҙретдин улы

ШӘЙХИСЛАМОВ Рафаэль Бәҙретдин улы (27.3.1954, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Арҡауыл а.), социолог. Социол. ф. д‑ры (2008). Рәш.Б.Шәйхисламовтың ағаһы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1976) Бөрө пед. ин‑тында эшләй, 1986 й. алып (өҙөклөк м‑н) ӨДИСА‑ла (1999 й. башлап социология һәм соц.‑коммуникацион технологиялар...

ШӘЙХИСЛАМОВ Рәшит Бәҙретдин улы

ШӘЙХИСЛАМОВ Рәшит Бәҙретдин улы (5.10.1959, БАССР‑ҙың Салауат р‑ны Арҡауыл а.), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (2007). БР‑ҙың мәғариф отличнигы (2009), РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре. Раф. Б.Шәйхисламовтың ҡустыһы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1986) ЛДУ‑ла, 1991—95 йй. һәм 1999 й. алып БДУ‑ла эшләй,...

ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы

ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы (25.10.1945, БАССР‑ҙың Туймазы районы Туймазы эшселәр ҡсб, хәҙер Туймазы ҡ., — 6.1.2022, Өфө ҡ.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2011). БДУ‑ны тамамлаған (1970). 1964 й. алып Туймазы районының Түбәнге Бишенде 8 йыллыҡ мәктәбендә,...

ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы

ШӘЙХУЛОВ Алмас Ғәлимйән улы (25.10.1945, БАССР‑ҙың Туймазы районы Туймазы эшселәр ҡсб, хәҙер Туймазы ҡ., — 6.1.2022, Өфө ҡ.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2011). БДУ‑ны тамамлаған (1970). 1964 й. алып Туймазы районының Түбәнге Бишенде 8 йыллыҡ мәктәбендә,...

ШӘЙХУЛОВ Нурислам Фәтхелислам улы

ШӘЙХУЛОВ Нурислам Фәтхелислам улы [16.2.1929, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Сәйетбаба а. (БР‑ҙың Ғафури р‑ны) — 27.9.1996, БР‑ҙың Белорет р‑ны Егәҙе а.], яҙыусы. РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967). Яҙыусылар со­юзы ағзаһы (1993). 1945 й. алып Белорет р‑нында эшләй: мәктәптәрҙә уҡыта, 1951—58...

ШӘКӘР ДИАБЕТЫ

ШӘКӘР ДИАБЕТЫ, ашҡаҙан аҫты биҙенең етерлек кимәлдә инсулин эшләп сығармауына һәм туҡымаларҙың уға ҡарата һиҙгерлеге түбәнәйеүенә бәйле барлыҡҡа килгән эндокрин ауырыу. 1‑се типтағы (ашҡаҙан аҫты биҙенең b‑күҙәнәктәре тара­фынан инсулин эшләп сығарыу түбәнәйеү) һәм 2‑се типтағы (туҡымаларҙың инсулинға...

ШӘКӘР СӘНӘҒӘТЕ

ШӘКӘР СӘНӘҒӘТЕ, шәкәр ҡомо һәм шаҡмаҡлы шәкәр етештереү б‑са аҙыҡ-тәм сәнәғәте тармағы. Сеймал сифатында шәкәр сөгөлдөрө, шәкәр ҡамышы файҙаланыла. Башҡортостанда Ш.с. 1941 й. алып респ. илдең көнбайыш райондарынан шәкәр з‑дтарының ҡорамалдары эвакуацияланғандан һуң үҫеш ала. Беренсе булып 1951 й. Ҡарлыман...

ШӘКӘРҘЕ АЛМАШТЫРҒЫСТАР

ШӘКӘРҘЕ АЛМАШТЫРҒЫСТАР, аҙыҡҡа татлы тәм биргән матдәләр. Төп (ксилит, маннит, сорбит) һәм интенсив (аспар­там, ацетосульфам К, сахарин) төрҙәргә бүленә. Маннит һәм ксилит һыуҙа — яҡшы, сахарин насар эрей; tиреү – 93°С алып (ксилит) 226°С тиклем (сахарин). Төп Ш.а. — юғары калориялы матдәләр, интенсив...

ШӘКӘРЛЕ ТАМЫР

ШӘКӘРЛЕ ТАМЫР (Sium), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 10—15 төрө билдәле, Евразияла, Төньяҡ Африкала һәм Америкала таралған. Башҡортостанда киңъяпраҡ Ш.т. һәм татлы Ш.т. үҫә. Күп йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары ҡытыршы, өҫкө өлөшөндә тарбаҡлы, бейеклеге 60—150 см тиклем, төбөндә йәйелеүсән...

ШӘКЕТАР, тау

ШӘКЕТАР, тау. Белорет р‑нында Көньяҡ Урал ҡурсаулығы сиктәрендәге Ямантау тауынан төньяҡҡа табан Кесе Инйәр һәм Ҙур Ҡаҙауҙы (Кесе Инйәр й. ҡушылдығы) йылғалары араһында урынлашҡан. Абс. бейеклеге 1174 м, оҙонлоғо 3 км, киңлеге 2—3 км. Рельефы ҡатмарлы. Түбәһе яҫы, битләүҙәре текә, көньяҡ битләүҙәре...

ШӘКЕТАУ, археологик ҡомартҡы

ШӘКЕТАУ, Урта быуаттар археологик ҡомартҡыһы. 13 — 14 бб. ҡарай. Стәрлетамаҡ ҡ. көнсығышҡа табан Шахтау тауының көнсығыш битләүендә урынлашҡан. 1959 й. ер эштәре башҡарған саҡта табылған, 1960 й. Мәхм.Х.Садиҡова тарафынан тикшерелгән. Ҡурғанһыҙ ҡәберлектәр иҫәбенә инә. Ҡомартҡының бер өлөшө емерелгән....

ШӘКЕТАУ, ҡасаба

ШӘКЕТАУ, ҡасаба, 20 б. 80‑се йй. алып Стәрлетамаҡ ҡ. эсендә. Ҡасабаға 40‑сы йй. Маҡар районында Стәрлетамаҡ сода з‑ды (ҡара: “Сода”) тарафынан Шәкетауҙа эзбизташ карьерын эшкәртеүгә бәйле нигеҙ һалына. 1957 алып Стәрлетамаҡ составында. Тәрж. Р.Р.Абдрахманов