Список материалов
ЭҪЕМ, Иглин р‑нындағы ауыл
ЭҪЕМ, А л е к с е е в к а, Н о в и к о в к а, Иглин р‑нындағы ауыл, Ауструм а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 42 км һәм Таутөмән т. Юл ст. К.‑Көнс. табан 19 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 154 кеше; 1920 — 279; 1939 — 465; 1959 — 431; 1989 — 99; 2002 — 114; 2010 — 82 кеше. Белорустар йәшәй...
ЭҪЕМ, йылға, Ағиҙел й. ҡуш
ЭҪЕМ, йылға, Ағиҙел й. уң ҡушылдығы. Силәбе өлк. Амшар һыртының төньяҡ битләүенән башлана. Силәбе өлк. буйлап көньяҡ‑көнсығыштан төньяҡ‑көнбайышҡа ҡарай аға, Әшә й. тамағынан — БР‑ҙың Иглин р‑ны, Ләмәҙ й. тамағынан — Иглин һәм Архангел р‑ндары сиге, Инйәр й. тамағынан Иглин һәм Ҡырмыҫҡалы р‑ндары буйлап...
ЭТ ДЕГӘНӘГЕ
ЭТ ДЕГӘНӘГЕ, һ ы р л а н (Bidens), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 250 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да тропик, субтропик һәм уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 3 төрө үҫә. Бер йыллыҡ үләндәр.
Һабаҡтары төҙ, тарбаҡлы йәки ябай. Япраҡтары ҡапма‑ҡаршы теҙелгән (өҫкөләре...
ЭТ ҠАҠЫҺЫ
ЭТ ҠАҠЫҺЫ (Sisymbrium), әүернә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 90 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 6 төрө үҫә: бейек Э.ҡ., дарыулы Э.ҡ., иҙел Э.ҡ., Лёзель Э.ҡ., төҙ Э.ҡ., төрләнсек Э.ҡ. Бер, ике һәм күп йыллыҡ үлән кеүек үҫемлектәр. Һабаҡтары...
ЭТ МУЙЫЛЫ
ЭТ МУЙЫЛЫ (Frangula), эт муйылы һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 50 төрө билдәле, Евразияның, Төньяҡ Американың һәм Африканың субтропик, уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда ерек рәүешле, йәки мурт Э.м. үҫә. Япраҡ ҡойоусы ҡыуаҡлыҡ йәки ағас, бейеклеге 1,5 — 7 м, шыма, ҡара...
ЭТ ЭСӘГЕ
ЭТ ЭСӘГЕ, с ы р м а л с ы ҡ (Convolvulus), эт эсәге һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 250 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда баҫыу Э.э. үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Тамыр системаһы тупраҡҡа 2 м тиклем тәрәнлеккә үтеп инә, үҫемлек тамырҙарының дөйөм оҙонлоғо...
ЭТ ЭСӘГЕ ҺЫМАҠТАР
ЭТ ЭСӘГЕ ҺЫМАҠТАР, сырмалсыҡтар (Convolvulaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. 50‑нән ашыу заты, 1500 төрө билдәле, башлыса Азияның, Американың һәм Африканың тропик һәм субтропик бүлкәттәрендә, һирәгерәк ике ярымшарҙың да уртаса бүлкәтендә таралған. Үләндәр, һирәк осраҡта ҡыуаҡлыҡтар йәки ҙур булмаған ағастар;...
ЭТАЛА ҠАҘ
ЭТАЛА ҠАҘ (Rufibrenta ruficollis), ҡаҙ һымаҡтар отрядының өйрәктәр ғаиләһенә ҡараған ҡош. Гыдан, Таймыр, Ямал ярымутрауҙарының тундраларында таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 53—56 см, ауырлығы 1 1,7 кг, ҡанат йәйеме 116—135 см. Ҡауырһыны сағыу төҫтә: маңлайы, башының һәм муйынының өҫкө яғы, арҡаһы,...
ЭТАЛОНДАР
ЭТАЛОНДАР (фр. etalon), үлсәү берәмегенең күсермәһен алыу, һаҡлау һәм тапшырыу өсөн техник сара. Дәүләт һәм халыҡ‑ара; метрологик тәғәйенләнеше б‑са — беренсел, икенсел, эш, сағыштырыу һәм башҡа Э. айырыла. Халыҡ‑ара Э. Халыҡ‑ара үлсәмдәр һәм үлсәүҙәр бюроһында (Севр ҡ., Франция) һаҡлана һәм күҙәтеп...
ЭТАНОЛАМИНДАР
ЭТАНОЛАМИНДАР, дөйөм формулаһы RR’NCH2CH2OH [R=R’=H — моноэтаноламин (2‑аминоэтанол, этаноламин, коламин), R=H,R’=CН2СН2ОН — диэтаноламин (иминодиэтанол), R= =R’=CH2CH2••OH — триэтаноламин (нитрилотриэтанол)] булған амин спирттары. Ҡайһы бер Э. (моноэтаноламин) һәм уларҙың сығарылмалары (мәҫ., холин)...
ЭТӘЙ, Илеш р‑нындағы ауыл
ЭТӘЙ, Илеш р‑нындағы ауыл, Этәй а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 13 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 120 км алыҫлыҡта Баҙы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 757 кеше; 1920 — 926; 1939 — 833; 1959 — 686; 1989 — 551; 2002 — 544; 2010 — 506 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы,...
эти статьи ещё не переведены
Перевод статей на эту букву ещё не завершён.
ЭТИКА
ЭТИКА (гр. әхлаҡтың асылын, килеп сығышын, тарихи үҫеше һәм йәшәү ēthika), законлыҡтарын өйрәнгән философия фәне. Э. термины б.э.т. 4 б. боронғо грек философы Аристотель тарафынан индерелә. Норматив (кеше тормошоноң әхлаҡ, йәшәү мәғәнәһе проблемаларын, рухи бурысын өйрәнә) һәм ғәмәли (үлем язаһы, эвтаназия,...
ЭТИКЕТ
ЭТИКЕТ (фр. etiquette), аралашыуҙың билдәле ситуацияларында үҙеңде тотоуҙың уңайлы моделдәрен тәҡдим иткән һәм кешеләрҙең үҙ‑ара мөнәсәбәтенең тышҡы сағылышын көйләгән нормалар һәм ҡағиҙәләр йыйылмаһы. Хәрби, дипломатик, дөйөм граждан, һөнәри һ.б. төрҙәргә бүленә. Гуманизм, эстетизм принциптарына нигеҙләнә,...
ЭТИЛ СПИРТЫ
ЭТИЛ СПИРТЫ, этанол, С2Н5ОН, бер атомлы алифатик спирт. Хайуандарҙың һәм кешеләрҙең туҡымалары, ҡаны составында бар; әсегән емеш һәм еләктәрҙә барлыҡҡа килгән углеводтарҙың спиртлы әсеү продукты. Яна торған үҙенсәлекле еҫле төҫһөҙ шыйыҡса; tиреү — 114,15°С, tҡайнау 78,39°С, тығыҙлығы 794 кг/м3, үҙенән‑үҙе...
ЭТИЛЕНДИАМИН
ЭТИЛЕНДИАМИН, 1,2‑диаминоэтан, Н2NC2Н4NH2, алифатик амин. Аммиак еҫле, һауала төтәгән төҫһөҙ шыйыҡса; tиреү 10,9°С, tҡайнау 117°С, тығыҙлығы 899 кг/м3; һауа м‑н ҡушылмаһының шартлау сиге күләмгә 3,82 — 19,6%, үҙенән‑үҙе янып китеү т‑раһы 403°С. Һыуҙа, спиртта, ацетонда эрей, эфирҙа — сикле эрей, углеводородтарҙа...
ЭТИМОЛОГИЯ
ЭТИМОЛОГИЯ (гр. etymon — һүҙҙең төп мәғәнәһе һәм ...логия), тел ғилеменең һүҙҙәрҙең килеп сығышын өйрәнгән бүлеге. Э. өйрәнеү объекты — телдең һүҙлек составы сығанаҡтары һәм формалашыу процесы, боронғо осор (ғәҙәттә яҙмаға тиклемге) теленең һүҙлек составын реконструкциялау. Фоно‑семантик закондарға...
ЭТКЕНӘ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
ЭТКЕНӘ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Эткенә а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К. табан 8 км алыҫлыҡта Яңауыл й. (Беүә й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1366 кеше; 1920 — 1398; 1939 — 1217; 1959 — 723; 1989 — 696; 2002 — 748; 2010 — 675 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп...
ЭТКИНА Эсфирь Исааковна
ЭТКИНА Эсфирь Исааковна (26.9. 1950, Өфө), педиатр. Мед. ф. д‑ры (1993), проф. (1995). БР‑ҙың атҡ. табибы (2007). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1973) 1976 й. тиклем Өфөнөң 6‑сы дауаханаһында эшләй (1974 й. алып бүлек мөдире). 1979 й. башлап БДМУ‑ла (1992 й. алып балалар ауырыуҙары каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге...
ЭТКӨСӨК, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ЭТКӨСӨК, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Әбет а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 30 км алыҫлыҡта Нөгөш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 364 кеше; 1920 — 431; 1939 — 377; 1959 — 341; 1989 — 281; 2002 — 286; 2010 — 235 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп (Восточный...
