Список материалов
АХМАН, Баҡалы р‑нындағы ауыл
АХМАН, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Ахман а/ с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 7 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 69 км алыҫлыҡта Иҙәк й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1010 кеше; 1920 — 1233; 1939 — 913; 1959 — 752; 1989 — 512; 2002 — 525; 2010 — 476 кеше. Сыуаштар, татарҙар йәшәй...
АХЛЫСТИН, Кушнаренко р‑нындағы ауыл
АХЛЫСТИН, Кушнаренко р‑нындағы ауыл, Әхмәт а/ с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 30 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Студёное күле (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 833 кеше; 1920 — 819; 1939 — 850; 1959 — 416; 1989 — 210; 2002 — 227; 2010 — 183 кеше. Урыҫтар, башҡорттар...
АХЛЫСТИН, Благовещен р‑нындағы ауыл
АХЛЫСТИН, Благовещен р‑нындағы ауыл, Иҫке Надеждин а/ с ҡарай; пристань. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 46 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 43 км алыҫлыҡта Өфө й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 360 кеше; 1920 — 494; 1939 — 520; 1959 — 485; 1989 — 363; 2002 — 351; 2010 — 344 кеше. Урыҫтар йәшәй...
АФФИКС
АФФИКС (лат. affixus — ялғанған), морфологик деривация (һүҙ үҙгәреше һәм һүҙьяһалыш) процестарында һүҙ тамырына ҡушылыусы ярҙамсы морфема (ҡара: Морфемика). Агглютинатив төҙөлөшлө (ҡара: Агглютинатив телдәр) тел булараҡ, башҡорт телендә типик бер мәғәнәлелек, А. тамырға ҡарата урынлашыуының билдәле...
АФРИДОНОВ Миҙхәт Вафа улы
АФРИДОНОВ Миҙхәт Вафа улы (15.9.1924, Төркөстан АССР‑ы Кина‑Аральск а. — 20.7.2000, Өфө), совет партия-дәүләт эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. сауҙа хеҙм‑ре (1980). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. КПСС ҮК эргәһендәге Юғары партия мәктәбен тамамлаған (Мәскәү, 1958). 1943 й. алып — ВЛКСМ‑дың Бөрө район ком‑тында,...
АФИНОГЕНОВ Денис Владимирович
АФИНОГЕНОВ Денис Владимирович (15.3.1974, Өфө), спортсы. Шайбалы хоккей б‑са Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1996). “Салауат Юлаев” СДЮШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры А.Н.Емелин). “Салауат Юлаев” (1992—97, 2002—03), “Лада” (Тольятти ҡ., 1999—2002), “Авангард” (Омск ҡ., 2003—04), “Витязь” (Чехов ҡ.,...
АФИНОГЕНОВ Денис Александрович
АФИНОГЕНОВ Денис Александрович (15.3.1974, Өфө ҡ.), спортсы. Шайбалы хоккей буйынса Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1996). “Салауат Юлаев” СДЮШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры — А.Н.Емелин). “Салауат Юлаев” (1992—97, 2002—03), “Торпедо” (Ярославль ҡ., 1998—99), “Лада” (Тольятти ҡ., 1999—2002),...
АФЗАЛ (Абзалов) Ғамил Ғимаҙетдин улы
АФЗАЛ (Абзалов) Ғамил Ғимаҙетдин улы (23.5.1921, ТАССР‑ҙың Таҡталасыҡ а. — 20.8.2003, Әлмәт ҡ.), шағир. ТССР‑ҙың халыҡ шағиры (1991), ТАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1985). 1939—49 йй. Магнитогорск металлургия комб‑тында эшләй. 1954—64 йй. БАССР‑ҙың Ҡалтасы р‑ны Шәрип а. йәшәй, ауылдаштарына “Шәрип...
АФЕРИН Гавриил Лукьянович
АФЕРИН Гавриил Лукьянович (7.4.1931, Алтай крайы Ракиты а. — 27.3.1983, Өфө), спортсы. Ауыр атлетика б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1957), СССР‑ҙың почётлы спорт мастеры (1961). П.Ф.Лесгафт ис. Ленинград физик культура ин‑тын тамамлаған (1972). М.Д.Касьяник тәрбиәләнеүсеһе. 1959 й. алып “Хеҙмәт” ДСО‑һы...
АФҒАНСТАН
АФҒАНСТАН, Афғанстан Ислам Республикаһы, Ҡөньяҡ-Ҡөнбайыш Азиялағы дәүләт. Майҙаны — 652,2 мең км2. Баш ҡалаһы — Ҡабул. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 28,2 млн кеше (2009): пуштундар (41%), тажиктар (38%), хазарейҙар (10%) һ.б. Рәсми телдәр — пушту һәм дари. Диндарҙарҙың күпселеге — мосолман сөнниҙәре.
БР-ҙың...
АУЫРҒАЗЫ, йылға
АУЫРҒАЗЫ, йылға, Өршәк й. уң ҡушылдығы. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. көньяҡҡа табан 7 км алыҫлыҡта башлана. Ауырғазы р‑нында аға. Үрге ағымда 10 км оҙонлоғонда көньяҡ-көнбайыштан төньяҡ-көнсығышҡа табан ер аҫтынан аға, ер өҫтөнә Яңы Этекәй а. эргәһендә сыға һәм төньяҡ-көнбайышҡа борола, Өршәк й. (тамағынан...
АУЫРҒАЗЫ ХАЛЫҠ ТЕАТРЫ
АУЫРҒАЗЫ ХАЛЫҠ ТЕАТРЫ, Ауырғазы районы Үҙәк мәҙәниәт һарайының татар халыҡ театры. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. урынлашҡан. 1956 й. драма түңәрәге булараҡ ойошторола, 1967 й. алып хәҙ. һәм “халыҡ” исемен йөрөтә. Тәүге сәхнәләштерелгән әҫ. — Н.Ғ.Ғәлимовтың “Буранлы төн” спектакле. 1967—2010 йй. 70‑тән ашыу...
АУЫРҒАЗЫ РАЙОНЫ
АУЫРҒАЗЫ РАЙОНЫ, БР‑ҙың үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡта — Ҡырмыҫҡалы, көнсығышта — Ғафури, көньяҡта — Стәрлетамаҡ, көнбайышта Әлшәй һәм Дәүләкән р‑ндары м‑н сиктәш. 1930 й. 20 авг. Яңы Ҡарамалы р‑ны булараҡ ойошторола, составына Стәрлетамаҡ кантоны улустары инә, 1932 й. 20 февр. Алып хәҙ. исемен...
АУЫРҒАЗЫ МУЗЕЙЫ
АУЫРҒАЗЫ МУЗЕЙЫ. Ауырғазы р‑ны Талбазы а. урынлашҡан. 1987 й. йәмәғәт башланғысында Ауырғазы тарих‑тыуған яҡты өйрәнеү музейы булараҡ ойошторола, 1991—2006 йй. Милли музей филиалы. Музей фондында 3,7 меңдән ашыу һаҡлау берәмеге бар. Экспонаттар араһында — татар һәм сыуаш кейеме коллекцияһы, сыуаш балалар...
АУЫР МЕТАЛДАР
АУЫР МЕТАЛДАР, аҡ ҡурғаш, баҡыр, висмут, кадмий, кобальт,ҡурғаш, никель, һөрмә, терегөмөш, цинктан торған төҫлө металдар төркөмө (тығыҙлыҡтары 4500 кг/ м3 ашыу). Баҡыр колчеданы мәғдәндәре составына инәләр. Кеше организмының тереклек итеүе өсөн мөһим (баҡыр, цинк һ.б.) һәм ағыулы (кадмий, ҡурғаш, терегөмөш...
АУЫР АТЛЕТИКА
АУЫР АТЛЕТИКА, спорт төрө, ауырлыҡ (штанга, гер) күтәреү б‑са ярыштар. Һөҙөмтәһе икебәйге (ырғым һәм күтәреү) суммаһы б‑са билдәләнә. Башҡортостанда А.а. 20 б. 20‑се йй. уртаһынан үҫешә. 1947 й. Өфөнөң йәштәр спорт мәктәбе (ҡара: Юғары спорт оҫталығы мәктәбе) эргәһендә А.а. бүлеге асыла. 50‑се йй. башында —...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН ЭЛЕКТРЛАШТЫРЫУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН ЭЛЕКТРЛАШТЫРЫУ, электр энергияһын а.х. производствоһына һәм ауыл халҡының көнкүрешенә индереү; ауыл хужалығын интенсивлаштырыу күрһәткестәренең береһе. А.х.э. ваҡытында гидроэлектростанция, ел, йылылыҡ электростанцияларында һ.б. алынған электр энергияһы ҡулланыла. Төп ҡулланыусылары:...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ, ҡул хеҙмәтен машина һәм механизмдар м‑н алмаштырыу. А.х.м. — ауыл хужалығын интенсивлаштырыуҙың иң мөһим күрһәткестәренең береһе. А.х.м. хас төп күрһәткестәр — техника һаны (йыһазландырылыу кимәле) һәм уның 1 эшсегә йәки 100 га эшкәртелеүсе майҙанға тура килгән ҡеүәте...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН МЕХАНИЗАЦИЯЛАУ, ҡул хеҙмәтен машина һәм механизмдар м‑н алмаштырыу. А.х.м. — ауыл хужалығын интенсивлаштырыуҙың иң мөһим күрһәткестәренең береһе. А.х.м. хас төп күрһәткестәр — техника һаны (йыһазландырылыу кимәле) һәм уның 1 эшсегә йәки 100 га эшкәртелгән майҙанға тура килгән ҡеүәте (энергия...
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН АЛЫП БАРЫУ СИСТЕМАҺЫ
АУЫЛ ХУЖАЛЫҒЫН АЛЫП БАРЫУ СИСТЕМАҺЫ, а.х. производствоһының махсуслашыуын һәм структураһын, игенселек һәм малсылыҡ системалары үҙенсәлектәрен, техник ҡорамалландырыуҙы, капитал һалыуҙы, хеҙмәтте ойоштороуҙы һәм етәкселек итеү формаларын билдәләүсе ойоштороу, иҡт., технологик һәм соц. принциптар йыйылмаһы....
