Список материалов
ДЕКАБРИСТАР
ДЕКАБРИСТАР, 19 б. 1‑се ярт. Рәсәйҙә йәшерен йәмғиәттәрҙә ҡатнашыусылар, улар 1825 й. 14 дек. С.‑Петербургта, 1825 й. 29 дек. — 1826 й. 3 ғин. Киев губ. Белая Церковь а. ҡораллы сығыш ойоштора. Д. күпселеге — дворяндар (башлыса офицерҙар). Ҡораллы түңкәрелеш юлы м‑н крепостной хоҡуҡты бөтөрөү һәм абс....
ДЕЙТЕРОМИЦЕТТАР
ДЕЙТЕРОМИЦЕТТАР, камил булмаған бәшмәктәр (Deuteromycetes), бәшмәктәр класы. 5 тәртибе (агономицеттар, бластомицеттар, гифомицеттар, меланконий һымаҡтар, сферопсидалылар), 17 меңдән ашыу төрө билдәле, киң таралған. БР‑ҙа 5 тәртибе, бер нисә мең төрө бар. Д. күп ядролы күҙәнәктәрҙән торған яҡшы үҫешкән,...
ДЕЙЕҮ
ДЕЙЕҮ, башҡ. мифологияһында яуыз йән эйәһе, күп башлы ғифрит. Иран мифологияһындағы дейеү образына барып тоташа. “Урал батыр”, “Аҡбуҙат”, “Заятүләк менән Һыуһылыу” эпостары, “Киҫекбаш китабы” дастаны, әкиәттәр (“Ҡыҙ, егет, дейеү”, “Ҡарт менән дейеү”, “Һаламбай” һ.б.) һ.б. персонажы. Ир‑ат, һирәгерәк...
ДЕЖНЕВ, ауыл Черниковка эсендә
ДЕЖНЕВ, ауыл, 20 б. 30-сы йй. аҙ. Черниковка эшселәр ҡсб. (ҡар.: Черниковск) эсендә.
1849 й. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 18 б. 2‑се ярт. Колокольцевтарҙың крәҫтиәндәре тарафынан) Өфө өйәҙендә алпауыт крәҫтиәндәре ауылы булараҡ нигеҙ һалына. 1865 й. 29 йортта 178 кеше йәшәгән. Игенселек м‑н шөғөлләнгәндәр....
ДЕЖНЕВ ҠУРҒАНДАРЫ
ДЕЖНЕВ ҠУРҒАНДАРЫ, Турбаҫлы мәҙәниәте археологик ҡомартҡыһы. 5—6 бб. аҙ. ҡарай. Өфөнөң Орджоникидзе р‑ны терр‑яһында Ағиҙел й. уң ярында урынлашҡан. Дежнев а. исеме м‑н аталған. 1958 й. асыла һәм 1959 й. Н.А.Мәжитов, 1961 й. А.Х.Пшеничнюк, 1966 й. С.М.Васюткин, 1968—69 йй. М.Х.Садиҡова, 1974 й. Н.Г.Рутто,...
ДЕДОВ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл
ДЕДОВ, Фёдоровка р‑нындағы ауыл, Дедов а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 15 км һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 79 км алыҫлыҡта Бөркөтлө й. (Ашҡаҙар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 376 кеше; 1920 — 574; 1939 — 522; 1959 — 475; 1989 — 448; 2002 — 331; 2010 — 328 кеше. Урыҫтар...
ДЕГТЯРЬ Николай Иванович
ДЕГТЯРЬ Николай Иванович (27.12.1916, Полтава губернаһы Шевченко а. — 3.8.1986, Октябрьский ҡ., Украина ССР‑ы Котельва ҡсб ерләнгән), лётчик, гвардия полковнигы. Советтар Союзы Геройы (1945). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Чугуев хәрби авиация училищеһын (1938), офицерҙар составын камиллаштырыу курстарын...
ДЕГТЯРЁВА Ирина Викторовна
ДЕГТЯРЁВА Ирина Викторовна (19.9.1957, Аҡтүбә ҡ.), иҡтисадсы. Иҡт. ф. д‑ры (2000), проф. (2000). БР-ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2007). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1981) шунда уҡ эшләй: 2000 й. алып иҡт. теорияһы каф. мөдире, бер үк ваҡытта 2014 й. башлап Иҡтисад һәм идара итеү ин‑ты директоры. Фәнни эшмәкәрлеге...
ДЕГТЯРЁВ Анатолий Николаевич
ДЕГТЯРЁВ Анатолий Николаевич [19.10.1930, Красноусол р-ны Табын а. (БР-ҙың Ғафури р-ны)], конструктор. Техник ф. канд. (1991). Почётлы авиатөҙөүсе (1990). Томск политехник ин‑тын тамамлаған (1958). 1950—54 йй. Өфөнөң 210‑сы заводында эшләй. 1958 й. алып (өҙөклөк м‑н) Өфөнөң “Молния” ҒПП‑нда: инженер,...
ДЕГТЯРЁВ Александр Николаевич
ДЕГТЯРЁВ Александр Николаевич (8.4.1952, БАССР‑ҙың Бөрө районы Иҫке Петров а.), иҡтисадсы. БР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (2012), иҡтисад фәндәре докторы (2002), профессор (1997). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2002), БР‑ҙың атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2021), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре...
ДЕГӘНӘК
ДЕГӘНӘК, әрекмән (Arctium), астра һымаҡтарғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, Евразияның урта бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. 50—200 см бейеклектәге ике йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, осонда тармаҡлы. Япрағы аҫ яҡтан үрмәксе ауы һымаҡ төклө, һаплы: тамыр яны япраҡтары —...
ДЕВОН
ДЕВОН, девон системаһы (осоро), палеозойҙың дүртенсе хроностратиграфик бүлексәһе. Осорҙоң башы — 416,0±2,8 млн йыл, тамамланыуы — 359,2±2,5 млн йыл (ҡара: Геохронология). Англияла Р.Мурчисон һәм А.Седжвик тарафынан 1839 й. айырып күрһәтелә, Девоншир графлығы исеме буйынса атала. Д. аҫҡы, урта, өҫкө...
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович
ДЕВЛИКАМОВ Владимир Владимирович [28.7.1923, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Воскресенск а. (БР‑ҙың Мәләүез р‑ны) – 8.3.1987, Өфө], тау инженеры. Техник ф. д‑ры (1971), проф. (1972). РСФСР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1983), БАССР‑ҙың атҡ. нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың почётлы нефтсеһе (1973), СССР‑ҙың...
ДЕБУ Иосиф Львович
ДЕБУ Иосиф Львович (19.12.1774, Ливорно ҡ., Тоскана — 10.4.1842, Мәскәү), дәүләт эшмәкәре. Тайный советник (1832), ген.‑майор (1816). 1806—07 йй. рус‑прус‑француз һуғышында, 1806—12 йй. рус‑төрөк һуғышында ҡатнаша. 1781 й. Рәсәй подданныйлығын ҡабул итә. 1793—1826 йй. рус армияһында. 1807 й. алып Азов...
ДЕ..., ДЕЗ...
ДЕ..., ДЕЗ... (лат. de...; фр. de..., des...), берәй нәмәнең булмауы, юҡҡа сығыуы, юҡ ителеүе (мәҫ., денитрификация, дефолианттар) йәки аҫҡа ҡарай хәрәкәт, төшөү мәғәнәләрен аңлатҡан приставка.
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
ДВОРЯНЛЫҠ
ДВОРЯНЛЫҠ, закон м‑н нығытылған һәм быуындан быуынға тапшырылған өҫтөнлөктәргә эйә донъяуи ер биләүселәр, юғары һәм урта дәүләт хеҙм‑рҙәре ҡатламы. Рәсәйҙә 12—13 бб. хәрби‑хеҙмәтлеләр ҡатламының түбәнге өлөшө булараҡ барлыҡҡа килә. Ҡатлам 1785 й. “Затлы дворянлыҡтың хоҡуҡ, азатлыҡ һәм өҫтөнлөктәргә...
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШЫ БИНАҺЫ
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШЫ БИНАҺЫ, 19 б. тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Ленин урамы, 14). 1856 й. архитектор А.А.Гопиус (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Хабаров) проекты б‑са дворяндар йәмғиәте өсөн төҙөлгән. Архитектураһы классик традицияларға биҙәктәр өҫтәү м‑н айырылған П рәүешендәге ике ҡатлы...
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ
ДВОРЯНДАР ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ, 18 б. 2‑се ярт. — 20 б. башында Рәсәй губерна һәм өйәҙҙәрендәге ҡатлам үҙидара (ҡара: Урындағы үҙидара) органдары. 1775 й. 7 нояб. “Бөтә Рәсәй империяһы губерналары менән идара итеү өсөн учреждениеға ярашлы, 1766 й. указ м‑н өйәҙҙәрҙә һәм 1785 й. 21 апр. “Затлы Рәсәй дворянлығының...
ДВОРНИК Александр Александрович
ДВОРНИК Александр Александрович (22.9.1950, Өфө ҡ. — 4.9.2020, шунда уҡ), рәссам. БАССР‑ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990). Рәссамдар союзы ағзаһы (1991). Түбәнге Тагил педагогия институтын тамамлаған (1979). 1974—99 йй. 3‑сө балалар художество мәктәбе (Өфө ҡ.) директоры. 1998—2000 йй. БР Рәссамдар...
ДВОРКИН Владимир Исаакович
ДВОРКИН Владимир Исаакович (28.10.1954, Октябрьский ҡ.), геофизик. Техник фәндәр докторы (2003). РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының почётлы нефтсеһе (1997), РФ яғыулыҡ-энергетика комплексының почётлы хеҙмәткәре (2005). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1977) Бөтә Союз геологик разведка скважиналарын геофизик...
