Список материалов
ДАРЫУ ҮҪЕМЛЕКТӘРЕ
ДАРЫУ ҮҪЕМЛЕКТӘРЕ, медицина һәм ветеринарияла дауалау йәки иҫкәртеү саралары булараҡ ҡулланылған үҫемлектәр. Д.ү. дауалау үҙенсәлектәре уларҙа биологик актив матдәләр (күләме үҫемлектең төрө, йәше һәм мөхит шарттарына бәйле) булыуы м‑н бәйле. Д.ү. дарыухана практикаһында — төнәтмә, һарҡынды һ.б. дарыу...
ДАРЫЛАР
ДАРЫЛАР, ырғытыла торған шартлаусан матдәләр, шартлауға йәки детонацияға күсмәйенсә параллель ҡатламдар булып тышҡы баҫымдың киң интервалында (0,1—1000 МПа), газ хәлендәге күп миҡдарҙағы продукттар барлыҡҡа килтереп, тотороҡло яна алған органик һәм (йәки) органик булмаған берләшмәләрҙең ҡаты хәлдәге...
ДАРУҒА
ДАРУҒА, 16—18 бб. аҙ. (башҡа мәғлүмәттәр б-са, 13—18 бб.) Урал‑Волга буйында адм.‑терр. берәмек. Ҡайһы бер ғалимдар (И.Ғ.Аҡманов, Р.Ғ.Буканова, Ә.Н.Усманов) фекеренсә, Башҡортостан терр‑яһының Д. бүленеше 13 б. алып билдәле, Д. исеме һалымдар йыйыусының вазифаһы, һуңынан Монгол империяһы һәм Алтын Урҙала...
ДАРИНЦЕВ Олег Владимирович
ДАРИНЦЕВ Олег Владимирович (26.7.1967, Ҡаҙаҡ ССР‑ының Берлек а.), инженер-электромеханик. Техник ф. д‑ры (2008). ӨДАТУ‑ны тамамлағандан һуң (1992) шунда уҡ, бер үк ваҡытта 2001 й. алып Механика ин‑тында эшләй: өлкән, 2008 й. башлап төп ғилми хеҙм‑р, 2009 й. — лаб. мөдире. Фәнни эшмәкәрлеге интеллектуаль...
ДАРЕЛМӨҒӘЛЛИМӘТ
ДАРЕЛМӨҒӘЛЛИМӘТ (ғәр. — мөғәллимәләр әҙерләй торған мәктәп), мосолман ҡатын‑ҡыҙҙары өсөн проф.-пед. уҡыу йорто. 1916 й. Өфөлә мосолман йәмәғәтселеге һәм Өфө губерна земство башҡармаһы юллауы б‑са асыла. Ырымбур мосолман диниә назараты ҡарамағында була. Д. мәктәп тамамлаған йәки уның уҡыу программаһы...
ДАРВИН, Туймазы р‑нындағы ауыл
ДАРВИН, Туймазы р‑нындағы ауыл, Төмәнәк а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 17 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 135 кеше; 1959 — 176; 1989 — 136; 2002 — 104; 2010 — 138 кеше. Сыуаштар йәшәй (2002).
Ауылға 1927 й. Бәләбәй кантонында ш. уҡ кантондың Дүртөйлө а. (хәҙ. Шаран...
ДАНИЛОВКА, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ДАНИЛОВКА, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Корнеевка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 62 км һәм Салауат т. юл ст. К.‑Көнб. табан 32 км алыҫлыҡта Ашҡаҙар й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 275 кеше; 1920 – 369; 1939 – 348; 1959 – 140; 1989 – 373; 2002 – 384; 2010 — 420 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй...
ДАНИЛОВ-ЧАЛДУН Максим Николаевич
ДАНИЛОВ-ЧАЛДУН Максим Николаевич [18.1.1894, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Уҫылыбаш а. (БР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны) – 2.3.1944, Кувшиновка ҡ.], яҙыусы. Беренсе донъя, Граждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. Томск совет‑партия мәктәбен (1921), ВКП(б) ҮК эргәһендәге партия хеҙм‑ре курстарын (Мәскәү, 1926)...
ДАНИЛКО Елена Сергеевна
ДАНИЛКО Елена Сергеевна (31.5.1970, БАССР‑ҙың Дәүләкән р‑ны Баҡса а.), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (2007). БДУ‑ны тамамлаған (1995). 1992 й. алып ТТӘИ‑лә, 1993 й. — Этнологик тикшеренеүҙәр үҙәгендә эшләй. 2002 й. башлап РФА‑ның Этнология һәм антропология ин‑тында (Мәскәү): 2007 й. алып төп ғилми хеҙм‑р,...
ДАН ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ
ДАН ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ. Дан ордены СССР ЮС‑ы Президиумының 1943 й. 8 нояб. указы м‑н РККА хәрбиҙәренең — рядовой һәм сержант составын, авиацияла ш. уҡ кесе лейтенанттарҙы бүләкләү өсөн булдырыла. 3 дәрәжәһе була (иң юғарыһы — 1‑се дәрәжә), бүләкләү дәрәжәләрҙең арта барыуы б‑са башҡарыла. 1943—91 йй....
ДАН ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ
ДАН ОРДЕНЫНЫҢ ТУЛЫ КАВАЛЕРҘАРЫ. Дан ордены СССР ЮС‑ы Президиумының 1943 й. 8 нояб. указы м‑н РККА хәрбиҙәренең — рядовой һәм сержант составын, авиацияла ш. уҡ кесе лейтенанттарҙы бүләкләү өсөн булдырыла. 3 дәрәжәһе була (иң юғарыһы — 1‑се дәрәжә), бүләкләү дәрәжәләрҙең арта барыуы б‑са башҡарыла. 1943—91 йй....
ДАМИНДАРОВА Фәниә Вәли ҡыҙы
ДАМИНДАРОВА Фәниә Вәли ҡыҙы (22.3.1949, БАССР‑ҙың Учалы районы Мишкә а.), философ. Философия фәндәре докторы (2011), профессор (2012). БР‑ҙың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2019). БДУ‑ны (1972), Свердловск Юғары партия мәктәбен (1988) тамамлаған. 1966 й. алып Наурыҙ урта мәктәбендә эшләй, 1975 й. —...
ДАЛЬ Владимир Иванович
ДАЛЬ Владимир Иванович (10.11.1801, Новороссийск губ. Лугань а. — 22.9.1872, Мәскәү), урыҫ яҙыусыһы, лексикограф, этнограф. Император С.‑Петербург ФА‑ның тәбиғәт ф. бүлеге б‑са мөхбир ағзаһы (1838), урыҫ теле һәм әҙәбиәте бүлеге б‑са почётлы ағза (1863). Действительный статский советник (1858). Дворяндарҙан....
ДАЛМАТ УСПЕНИЕ ИР-ЕГЕТТӘР МОНАСТЫРЫ
ДАЛМАТ УСПЕНИЕ ИР-ЕГЕТТӘР МОНАСТЫРЫ, Урал аръяғындағы тәүге монастырь (3‑сө класлы). 1644 й. Тинес й. (Исәт й. ҡушылдығы) тамағында Төмән өйәҙе (ҡара: Исәт провинцияһы) башҡорттары ерҙәрендә, башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Төмән мырҙаһы Илегәйҙән ҡуртымға алынған ерҙәрҙә нигеҙләнгән. Нигеҙ һалыусыһы — Далмат...
ДАЛЛАКЯН Карлен Ашотович
ДАЛЛАКЯН Карлен Ашотович (17.4.1958, Баҡы ҡ.), философ. Философия фәндәре докторы (1999), профессор (2003). Урал дәүләт университетын тамамлағандан һуң (Свердловск ҡ., 1981) Ереван табиптар камиллаштырыу институтында, 1986—93 йй. Ереван урыҫ һәм сит телдәр педагогия институтында эшләй. 1999 й. алып...
ДАЛАЛАР
ДАЛАЛАР, кәҫлек ҡыяҡлылары һәм күрәндәре өҫтөнлөк иткән үлән ксерофиттары төркөмдәренән торған үҫемлектәр донъяһы тибы. Башҡортостан Д. үҫемлектәр япмаһы нигеҙен кәҫлек ҡыяҡлылары (бүтәгә, Залесский ҡылғаны, сүл һолобашы һ.б., һылыу ҡылған) тәшкил итә, улар м‑н төрлө Д. үләндәре (башаҡлы юшан, урыҫ...
ДАЙСА
ДАЙСА, ыҙанлы, ыҙанланған һәм юридик рәсмиләштерелгән ер биләмәһе; Генераль ыҙанлау берәмеге. 1798 й. 14 авг. “Ырымбур, Һарытау һәм Сембер губерналарында ерҙәрҙе ыҙанлау өсөн юғары власть раҫлаған дөйөм Межалау инструкцияһына өҫтәмә статьялар һәм сенат фекере”нә ярашлы, Ырымбур губернаһында дайсаларҙы...
ДАЙҘАР
ДАЙҘАР, дахтар, күсмә ҡәбиләләр. Боронғо авторҙарҙың (Геродот, Берос, Полибий, Страбон, Тацит, Птолемей, Арриан, Руф һ.б.) хеҙмәттәрендә телгә алына. Б.э.т. 7—3 бб. Урта Азияның көнбайыш райондарында йәшәгәндәр, ҙур ҡәбилә берләшмәләренең (массагет, саҡтарҙың һ.б.) бер өлөшөн тәшкил иткәндәр. Д. килеп...
ДАВЫДОВИЧ Михаил Григорьевич
ДАВЫДОВИЧ Михаил Григорьевич (10.10.1956, Өфө), эндокринолог. Мед. ф. д‑ры (2005). БР‑ҙың атҡ. табибы (2000). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1980) Өфөнөң 19‑сы берләштерелгән балалар дауаханаһында, 1988 й. алып 13‑сө дауаханаһында, 1991 й. — Куйбышев т. юлының Өфө ст. бүлексә дауаханаһында эшләй, 2000 й. —...
ДАВЫДОВА Эльмира Минһаж ҡыҙы
ДАВЫДОВА Эльмира Минһаж ҡыҙы (1.2.1940, Ҡырғыҙ ССР‑ының Тепе‑Ҡурған а. — 30.7.2018, Өфө), музыка белгесе, музыка эшмәкәре. РФ‑тың (1999) һәм БАССР‑ҙың (1989) атҡ. сәнғәт эшмәкәре. Композиторҙар союзы ағзаһы (1981). Өфө сәнғәт уч‑щеһын (1962), ӨДСИ‑не (1973) тамамлаған. 1961 й. алып БАССР МС Радио тапшырыу...
