Список материалов
ЗЕНЦОВ Вячеслав Николаевич
ЗЕНЦОВ Вячеслав Николаевич (4.6.1955, Өфө), инженер-төҙөүсе. Техник ф. д‑ры (2005), проф. (2010). БР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (2005). ӨНИ‑не тамамлағандан һуң (1977) шунда уҡ эшләй (өҙөклөк м‑н). 1984—98 йй. БР‑ҙың төҙөлөш комплексы пр‑тиеларында эшләгән. Фәнни хеҙмәттәре ер аҫты коммуникацияларын электрохимик...
ЗЕНГБУШ Егор Иванович
ЗЕНГБУШ Егор Иванович (19.4.1823, Лифляндия губ. — 3.1.1878, Ырымбур ҡ.), дәүләт эшмәкәре. Ген.-майор (1864). Дворяндарҙан. 1843 й. алып рус армияһында. 1863 й. — Ырымбур казак ғәскәре штабы нач., 1865 й. алып (өҙөклөк м‑н) наказлы атаманы вазифаһын башҡара. 1875 й. 11 мартынан Ырымбур губернаторы һәм...
ЗЕМФИРА
ЗЕМФИРА (Рамаҙанова Земфира Тәлғәт ҡыҙы; 26.8.1976, Өфө), йырсы, музыкант, йырҙар авторы. Өфө сәнғәт уч‑щеһын тамамлаған (1997; Ә.К.Мәсәлимова класы). 90‑сы йй. аҙағынан Мәскәүҙә йәшәй һәм эшләй. “Земфира” рок төркөмөнөң ойоштороусыһы һәм солисы (Өфө, 1997). З. ижадына эмоциональ төрлөлөк, идея тәрәнлеге,...
ЗЕМСТВО ҺӘМ ҠАЛА ЭШТӘРЕ БУЙЫНСА ГУБЕРНА ПРИСУТСТВИЕЛАРЫ
ЗЕМСТВО ҺӘМ ҠАЛА ЭШТӘРЕ БУЙЫНСА ГУБЕРНА ПРИСУТСТВИЕЛАРЫ, Рәсәйҙә земство учреждениелары (ҡара: Земство йыйылыштары, Земство башҡармалары) һәм ҡала үҙидараһы органдары (ҡара: Ҡала думалары, Ҡала башҡармалары) эшмәкәрлегенә күҙәтеү алып барыусы урындағы дәүләт органдары. Реформалар (19 б. 80—90‑сы йй.)...
ЗЕМСТВО ХӘРӘКӘТЕ
ЗЕМСТВО ХӘРӘКӘТЕ, 19 б. 70‑се йй. — 20 б. башында земство гласныйҙары һәм интеллигенцияһының земстволарҙың хоҡуҡтарын киңәйтеүгә һәм земство үҙидара принциптарын юғары дәүләт власы төҙөлөшөнә индереүгә йүнәлтелгән либераль‑оппозицион ижт. һәм сәйәси эшмәкәрлеге. Император исеменә, Сенатҡа йәки ЭЭМ‑ға...
ЗЕМСТВО СТАТИСТИКАҺЫ
ЗЕМСТВО СТАТИСТИКАҺЫ, Земстволарҙың статистик материалдарҙы йыйыу, эшкәртеү, анализлау һәм баҫып сығарыу б‑са эшмәкәрлеге. Дәүләт статистикаһы м‑н бер үк ваҡытта булған. З.с. үҫеше земство учреждениелары тарафынан губерна һәм өйәҙ халҡынан, ерҙәрҙән, сауҙа, сәнәғәт һ.б. эшмәкәрлектән земство йыйымдары...
ЗЕМСТВО РЕФОРМАҺЫ
ЗЕМСТВО РЕФОРМАҺЫ, Рәсәйҙә урындағы үҙидара органдары системаһын ойоштороу; реформаларҙың (19 б. 60—80‑се йй.) бер өлөшө. 1864 й. 1 ғин. “Губерна һәм өйәҙ земство учреждениелары тураһында положение”ға ярашлы үткәрелә. Губерна һәм өйәҙҙәрҙә земство учреждениелары — земство йыйылыштары һәм земство башҡармалары...
ЗЕМСТВО МЕДИЦИНАҺЫ
ЗЕМСТВО МЕДИЦИНАҺЫ, Рәсәйҙә 19 б. 2‑се ярт. — 20 б. башында земстволар тарафынан ойошторолған халыҡты мед. хеҙмәтләндереүе системаһы. З.м. учреждениеларының эшмәкәрлеге мед. ярҙамын һәр кем алырлыҡ булыуы, ауыл халҡын хеҙмәтләндереүҙең участка формаһы м‑н бергә санитария‑иҫкәртеү эшен ойоштороу бәйләнеше...
ЗЕМСТВО МӘКТӘПТӘРЕ
ЗЕМСТВО МӘКТӘПТӘРЕ, башланғыс халыҡ училищелары, башланғыс дөйөм белем биреү уҡыу йорттары. “Губерна һәм өйәҙ земство учреждениелары тураһында положение” б‑са ойошторола (1864). Халыҡ мәғарифы министрлығы ҡарамағында була. Башлыса ауыл ерендә асылалар, земстволар һәм айырым кешеләр аҡсаһына тотолалар....
ЗЕМСТВО ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ
ЗЕМСТВО ЙЫЙЫЛЫШТАРЫ, Рәсәйҙең губерна һәм өйәҙҙәрендәге земство үҙидараһының һайлап ҡуйылған башҡарма органдары. 1864 й. 1 ғин. “Губерна һәм өйәҙ земство учреждениелары тураһында положение”ға ярашлы, Земство реформаһы барышында ойошторола. Рәйестән һәм гласныйҙарҙан (депутаттарҙан) торған; дворяндарҙың...
ЗЕМСТВО БАШҠАРМАҺЫ БИНАҺЫ
ЗЕМСТВО БАШҠАРМАҺЫ БИНАҺЫ, 19 б. тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы. Өфөлә урынлашҡан (Цюрупа урамы, 12). 19 б. уртаһында төҙөлгән (архитекторы билдәһеҙ). Г рәүешендәге ике ҡатлы йорт бер ҡатлы өйҙәр араһында айырылып торған. Архитектураһына классик традициялар йоғонтоһон кисергән эклектизм хас. Ике ҡыя...
ЗЕМСТВО БАШҠАРМАЛАРЫ
ЗЕМСТВО БАШҠАРМАЛАРЫ, Рәсәйҙең губерна һәм өйәҙҙәрендәге земство үҙидараһының башҡарма органдары (ҡара: Земство). Земство реформаһы барышында 1864 й. 1 ғин. “Губерна һәм өйәҙ земство учреждениелары тураһында положение” ға ярашлы ойошторолалар. Губерна З.б. губерна земство йыйылышы тарафынан һайланған...
ЗЕМСТВО
ЗЕМСТВО, бөтә халыҡ ҡатламдарын да үҙ эсенә алған урындағы үҙидара системаһы, 1864 й. 1 ғин. “Губерна һәм өйәҙ земство учреждениелары тураһында положение” б‑са, Земство реформаһы барышында ойошторола. З. бойороҡ биреүсе органдары — губерна һәм өйәҙ земство йыйылыштары, башҡарма органдары — губерна һәм...
ЗЕМЛО Борис Францевич
ЗЕМЛО Борис Францевич (23.11.1921, АСБР‑ҙың Тамъян-Ҡатай кантоны Белорет заводы а., хәҙ. Белорет ҡ., — 17.3.2003, Стәрлетамаҡ ҡ.), актёр, театр эшмәкәре. РСФСР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1977), БАССРҙың атҡ. артисы (1963). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1951). Магнитогорск пед. ин‑тын тамамлаған (1941)....
ЗЕМЛЕДЕЛЕЦ, ауыл, Күмертау ҡ. эсендә
ЗЕМЛЕДЕЛЕЦ, ауыл, 1964 й. алып Күмертау ҡ. эсендә.
Ауылға 20 б. 20‑се йй. Стәрлетамаҡ кантоны терр‑яһында урыҫтар “Земледелец” ширҡәте булараҡ нигеҙ һала, ш. уҡ йылдарҙа уның эргәһендә “Муравей” ширҡәте (1925 й. уларҙың һәр береһендә 6‑шар йорт иҫәпләнгән) ойошторола. Һуңынан был ике ширҡәт З. ауылы...
ЗЕЛПЕ
ЗЕЛПЕ (Euonymus), зелпе һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 200 төрө билдәле, Азияның көнсығышында һәм көньяҡ‑көнсығышында таралған. Башҡортостанда сөйәлле З. үҫә. Ҡара сөйәлле үренделе һәм һоро нәҙек олонло япраҡ ҡойоусы 1—2 м бейеклектәге ҡыуаҡ. Япрағы ябай, эллипс рәүешендә, осло, ҡапма‑ҡаршы...
ЗЕЛИНСКИЙ Николай Дмитриевич
ЗЕЛИНСКИЙ Николай Дмитриевич (25.1.1861, Тирасполь ҡ. — 31.7.1953, Мәскәү), химик‑органик. СССР ФА акад. (1929). Соц. Хеҙмәт Геройы (1945). Фәнни хеҙмәттәре нефть углеводородтары химияһына һәм уларҙың каталитик әүерелештәренә, мотор яғыулығын етештереү һәм көкөртһөҙләндереү мәсьәләләренә арналған. З. тарафынан...
ЗЕЛИГЕР ГЕРЦОГИЕЛЛАҺЫ
ЗЕЛИГЕР ГЕРЦОГИЕЛЛАҺЫ (Herzogiella seligeri), мүк һымаҡтар төрө. Асыҡ йәки тоноҡ йәшел төҫтәге йомшаҡ ялтыр кәҫлектәр барлыҡҡа килтереүсе күп йыллыҡ бер өйлө япраҡ һабаҡлы мүк. Йәйенке һабағы 2—5 см оҙонлоҡта бөгөлгән, ботағы осҡа табан нәҙегәйә. Япрағы ситләшкән, бер яҡҡа йүнәлтелгән, ланцет рәүешендә,...
ЗЕЛЁНЫЙ, Бөрө р-нындағы ауыл
ЗЕЛЁНЫЙ, Бөрө р-нындағы ауыл, Бурны а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.Көнс. 12 км һәм Өфө т. юл ст. Т.Көнб. табан 110 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 321 кеше; 1989 – 617; 2002 – 326; 2010 – 278 кеше. Урыҫтар, мариҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 50‑се йй. Балалар колонияһы ҡасабаһы булараҡ нигеҙ...
ЗЕЛЁНЫЙ КЛИН, Әлшәй р-нындағы ауыл
ЗЕЛЁНЫЙ КЛИН, Әлшәй р-нындағы ауыл, Зелёный Клин а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнс. табан 45 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 139 кеше; 1959 – 200; 1989 – 421; 2002 – 404; 2010 – 378 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
