Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ИКЕНСЕЛ ПОЛИМЕР СЕЙМАЛ

ИКЕНСЕЛ ПОЛИМЕР СЕЙМАЛ, махсус технологик эшкәртеү үткән һәм полимер материалдарҙы, составында резина булған изделиеларҙы, ҡайһы бер төҙөлөш материалдарын (бетон, битумдарҙы һ.б.), киң ҡулланыу тауарҙарын һ.б. етештереүҙә сеймал сифатында файҙаланылған сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтары; икенсел ресурстарҙың...

ИКЕНСЕ КЛАСЛЫ УҠЫТЫУСЫЛАР МӘКТӘПТӘРЕ

ИКЕНСЕ КЛАСЛЫ УҠЫТЫУСЫЛАР МӘКТӘПТӘРЕ, православие идаралығына ҡараған грамота мәктәптәренә уҡытыусылар әҙерләү өсөн Рәсәйҙәге урта пед. уҡыу йорттары. 1895 й. ойошторолалар. Икенсе класлы уҡытыусылар мәктәптәре т‑дағы положениеға (1902) ярашлы эшләйҙәр. Изге Синод ҡарамағында булалар һәм уның аҡсаһы...

ИКЕНСЕ ЗАПАС КАВАЛЕРИЯ БРИГАДАҺЫ

ИКЕНСЕ ЗАПАС КАВАЛЕРИЯ БРИГАДАҺЫ, 1943 й. 23 мартында Көньяҡ Урал хәрби округы ғәскәрҙәре командующийы бойороғо б‑са БАССР‑ҙың Туймазы р‑ны Туймазы ҡасабаһында (хәҙ. Туймазы ҡ.) 9‑сы запас кавалерия полкы (ҡара: Запас полктар) нигеҙендә ойошторола. Бригада составына бер нисә запас кавалерия полкы һәм...

ИКЕНСЕ ДОНЪЯ ҺУҒЫШЫ (1939—45)

ИКЕНСЕ ДОНЪЯ ҺУҒЫШЫ (1939—45), Германия, Италия һәм Япония тарафынан башлана. Һуғыш осоронда БАССР СССР‑ҙың мөһим тыл төбәге була. 1939—45 йй. респ. терр‑яһында СССР Ҡораллы Көстәренә 700 меңдән ашыу кеше алына һәм мобилизациялана. Уларҙың күбеһе — 1941—45 йй. Бөйөк Ватан һуғышында, байтағы 1945 й....

ИКЕНСЕ БАШҠОРТ УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯһЫ

ИКЕНСЕ БАШҠОРТ УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯһЫ, 1918 й. 13 авг. Башҡорт хәрби шураһы бойороғо б‑са Ырымбур ҡ. 2‑се Башҡорт пехота див. булараҡ ойошторола. Див. 1‑се, 4‑се Башҡорт пехота полктары инә. Халыҡ армияһы составында була. Сент. Башҡорт айырым корпусына инә. 1918 й. 21 окт. Рәсәй армияһының Юғары баш командующийы...

ИКЕНСЕ АРМИЯ

ИКЕНСЕ АРМИЯ, 1) РККА‑ла. 1918 й. июнендә Көнсығыш фронт командующийы М.А.Муравьёв директиваһы б‑са Өфө губ. Ҡораллы халыҡ хәрби ойошмалары, интернациональ һәм эшселәр отрядтары нигеҙендә ойошторола. Армия составына Уң һәм Һул ғәскәрҙәр төркөмө (1918 й. июль—сент.), 1‑се һәм 2‑се йыйылма (1918 й. көҙө),...

ИКЕ ӨЛӨШЛӨЛӘР

ИКЕ ӨЛӨШЛӨЛӘР, магнолиопсидтар (Dicotyledones, йәки Magnoliopsida), бәбәге 2 орлоҡ өлөшөнән торған сәскәле үҫемлектәр класы. 8 ярым класы (Magnoliidae, Ranunculidae, Caryophyllidae, Hamamellidae, Dilleniidae, Rosidae, Lamiidae, Asteridae), 128 тәртибе, 429 ғаиләһе, яҡынса 10 мең заты һәм 190 мең төрө...

ИКЕ ҠАНАТЛЫЛАР

ИКЕ ҠАНАТЛЫЛАР (Diptera), бөжәктәр отряды. 150 ғаиләһе, 100 меңдән ашыу төрө билдәле. БР‑ҙа 500‑ҙән ашыу төрө бар. Башының, мыйығының төҙөлөшө, пупарийҙың (көплө ҡорттоң ҡаты көбөһө) барлығы йәки юҡлығы б‑са И.ҡ. 3 ярым отрядҡа бүләләр: оҙон мыйыҡлылар, йәки серәкәйҙәр (галлицалар, бәшмәк серәкәйҙәре,...

ИКЕ ЗВЕНОЛЫ ТРАНСПОРТЁР

ИКЕ ЗВЕНОЛЫ ТРАНСПОРТЁР, йөк һәм пассажирҙар ташыу өсөн тоташмалы сылбырлы тәгәрмәсле машина. Бер‑береһе м‑н тағылма, ярымтағылма (эйәр рәүешле) һәм вагон схемаһы б‑са тоташтырылған ике актив звенонан (арбаларҙан) тора; үҙ аллы боролош механизмдары була. Йөк күтәреүсәнлеге һәм тәғәйенләнеше б‑са айырыла;...

ИИСУС ХРИСТОС

ИИСУС ХРИСТОС (боронғо йәһүдсә jehosua — ҡотҡарыусы, гр. Christos — мәсих), христиан дине б‑са, Алла-Кеше, унда кеше (Дева Мариянан донъяға килеү) һәм илаһи (Алла‑ул — Изге Троицаның Икенсе шәхесе) тәбиғәт берләшкән. И.Х. тормошо һәм тәғлимәте Яңы Ғәһеттә (ҡара: Библия) һүрәтләнә. И.Х. исеме м‑н христианлыҡтың...

ИЗУМРУДНАЯ, судан үләне сорты

ИЗУМРУДНАЯ, судан үләне сорты. 1986 й. Ә.Н.Биктимеров (БНИИЗиС) тарафынан ҡатмарлы гибридлаштырыу ысулы м‑н сығарылған. Һабағы төҙ, цилиндр рәүешендә, бейеклеге 2,0 м тиклем. Япраҡлылығы 75—86%. Ҡыяҡ япраҡлы. Сәскәлеге — күп башаҡлы һепертке. 1000 орлоғоноң ауырлығы 12,5—14,0 г. Иртә өлгөрөүсән, һыуыҡҡа,...

ИЗОТОПТАР

ИЗОТОПТАР (гр. isos — бер иш һәм topos — урын), ядроһында протондар һаны бер үк, ә нейтрондар һаны төрлө булған бер химик элементтың атом төрҙәре. И. тип ш. уҡ шундай элементтарҙың атомдары ядроһы атала. И. физик‑химик үҙенсәлектәре бер иш тиерлек була, сөнки атомдың электрон төҙөлөшөнә тик ядро заряды...

ИЗОМЕРЛАШТЫРЫУ

ИЗОМЕРЛАШТЫРЫУ, химик берләшмәне уның структуралы изомерына әүерелдереү процесы. Катализаторҙар ярҙамында үткәрелә. И. ваҡытында молекуланың һөлдәһе, функциональ төркөмдәрҙең характеры йәки уларҙың молекулала урынлашыуы, комплекслы берләшмәнең геом. конфигурацияһы үҙгәрә, цикл тарая йәки киңәйә һ.б....

ИЗОМЕРҘАР

ИЗОМЕРҘАР (гр. isos — бер төрлө һәм meros — өлөш, бүлеү), составы һәм мол. м. бер төрлө, ләкин төҙөлөшө һәм атомдарының арауыҡта урынлашыуы төрлөсә булған химик берләшмәләр. Структуралы һәм арауыҡлы И. айыралар. Структуралы булғандары терәклеләргә (углерод атомдарының бәйләнештәре төрлө тәртиптә), үҙ‑ара...

ИЗОБИЛЬНЫЙ КӘШӘНӘҺЕ

ИЗОБИЛЬНЫЙ КӘШӘНӘҺЕ, тарих һәм архитектура ҡомартҡыһы. 14 б. 2‑се сирегенә ҡарай. Ырымбур өлк. Изобильный а. көньяҡ‑көнбайышҡа табан 1,5 м алыҫлыҡта Илек й. (Урал й. ҡушылдығы) уң ярында урынлашҡан. 1993 й. М.А.Турецкий тарафынан өйрәнелә. Кәшәнә бөтә яҡтары ла тигеҙ, 2 яруслы, көмбәҙле ҡоролманан ғибәрәт...

ИЗМАЙЛОВА Наилә Фёдоровна

ИЗМАЙЛОВА Наилә Фёдоровна (12.4.1952, Златоуст ҡ.), инженер-механик. ӨАИ‑не тамамлаған (1979). 1972 й. алып ӨМЭПБ‑ла эшләй: 1978 й. башлап инженер-конструктор, 1982 й. — инженер‑технолог, 1987 й. — өлкән инженер‑технолог, 1989 й. — төп инженер, 1990 й. — ионлы имплантация технологияһы бюроһы начальнигы....

ИЗМАЙЛОВ Руслан Борисович

ИЗМАЙЛОВ Руслан Борисович (17.9.1939, Ҡаҙаҡ ССР‑ы Ҡарсаҡбай ҡсб — 5.2.2002, Салауат ҡ.), инженер-технолог. Техник ф. канд. (1973), проф. (1995). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1981), СССР-ҙың юғары мәктәп отличнигы. СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1986). ӨНИ‑не тамамлаған (1962). 1964—69 йй. Салауат...

ИЗИМАРИ, Мишкә р‑нындағы ауыл

ИЗИМАРИ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Тымбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 46 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан Соҡаяҙ й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 552 кеше; 1920 — 610; 1939 — 528; 1959 — 514; 1989 — 379; 2002 — 355; 2010 — 312 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...

ИЗИЛЯНОВА Валентина Михайдаровна

ИЗИЛЯНОВА Валентина Михайдаровна (1.1.1959, БАССР-ҙың Мишкә р-ны Андреевка а.), шағирә. Мари Эл Респ. атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2016). Мари пед. ин‑тын (Йошкар-Ола, 1982), М.Горький ис. Әҙәбиәт ин‑ты эргәһендәге Юғары әҙәби курстарҙы (Мәскәү, 1991) тамамлаған. 1982—89 йй. Мари китап нәшриәте хеҙм-ре, 2005—08 йй....

ИЗГЕЛӘР ГУРИЙ, ВАРСОНОФИЙ ҺӘМ ГЕРМАН СИРКӘҮЕ

ИЗГЕЛӘР ГУРИЙ, ВАРСОНОФИЙ ҺӘМ ГЕРМАН СИРКӘҮЕ, башҡа диндән күскәндәр өсөн, Изге Никола сиркәүе. Бөрө ҡ. урынлашҡан. 1895—98 йй. сауҙагәрҙәр С.М.Белов, Н.С.Капустин һ.б. аҡсаһына Бөрө башҡа милләттәр өсөн уҡытыусылар мәктәбе терр‑яһында төҙөлә, Ҡазан святителдәре Гурий, Варсонофий һәм Герман хөрмәтенә...