Список материалов
ЙЫЛАЙЫР ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ
ЙЫЛАЙЫР ЙӘМИҒ МӘСЕТЕ “Венер”, 2002 й. төҙөлгән. 2002 й. 2 июлендә Германияла авиакатастрофала һәләк булған Венер Вәлиев исеме м‑н аталған. Й.й.м. уның ата‑әсәһе, айырым кешеләр, а.х. һәм сәнәғәт пр‑тиелары ярҙамы м‑н төҙөлә. Диниә назараты ҡарамағында тора. 2003 й. алып эшләй. Мәсет [15х8х18 м (манараһы...
ЙЫЛА
ЙЫЛА, ҡарама (Ulmus), йыла һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 35‑тән ашыу төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың уртаса, һирәгерәк тропик бүлкәтендә таралған. Й. төрҙәре ялан ҡарамаһы, ҡарама, ҡарағас исемдәре м‑н билдәле. Башҡортостанда шыма ҡарама һәм йыла үҫә. Япраҡ ҡойоусы, күләгәгә сыҙамлы ағас,...
ЙЫЙЫРСЫҠЛЫ ПАРМЕЛИЯ
ЙЫЙЫРСЫҠЛЫ ПАРМЕЛИЯ (Parmelia ryssolea), пармелия һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған лишайник төрө. Талломы тармаҡлы, субстратҡа беркетелмәгән, ел ярҙамында тәгәрәп йөрөй. Өлөшсәләре тармаҡлы, мөйөш- цилиндр формаһында, урыны м‑н ялпаҡ, киңәйгән‑тупаҡланған остары бар. Талломының өҫкө һәм аҫҡы яғы көрәнһыу,...
ЙЫЙЫН
ЙЫЙЫН, 1) башҡорттарҙың халыҡ йыйылышы; ҡәбилә йәки ырыуҙың үҙидаралыҡ органы. Дөйөм халыҡ (барлыҡ ҡәбилә һәм ырыу, даруға һәм улус вәкилдәре саҡырылған) һәм урындағы (бер ҡәбилә йәки ырыуға ҡараған бөтә өлкән йәштәге ир‑ат йыйылған) Й. булған. Й. ҡарамағына һуғыш һәм солох мәсьәләләре, йола хоҡуғы,...
ЙЫЙЫЛМА УРАЛ ОТРЯДЫ ПОХОДЫ
ЙЫЙЫЛМА УРАЛ ОТРЯДЫ ПОХОДЫ, 1918 й. 18 июленән 12 сент. тиклем ҡыҙылдар ғәскәренең Ырымбур губернаһы һәм Өфө губернаһы терр‑яһы аша ҡамауҙан сығыуы. Йыйылма Урал отряды составына Урал (ком. В.К.Блюхер), Көньяҡ (Н.Д.Каширин), Белорет (Н.Баранов), Верхнеурал (Ф.Г.Пичугин) һәм Троицк (Н.Д.Томин) отрядтары...
ЙЫЙЫЛМА ТИМЕР-БЕТОН ҺӘМ БЕТОН КОНСТРУКЦИЯЛАР ҺӘМ ИЗДЕЛИЕЛАР СӘНӘҒӘТЕ
ЙЫЙЫЛМА ТИМЕР‑БЕТОН ҺӘМ БЕТОН КОНСТРУКЦИЯЛАР ҺӘМ ИЗДЕЛИЕЛАР СӘНӘҒӘТЕ, төҙөлөш материалдары сәнәғәте тармағы. Бетон һәм тимер‑бетондан йыйылма конструкциялар һәм изделиелар (төҙөлөш урҙалары, свайҙар, бағаналар, тоташтырғыстар, баҫмалар, баҫҡыс марштары һәм майҙансыҡтары, ҡойо өлөштәре, торба быуындары,...
ЙҮТӘЛ ҮЛӘНЕ
ЙҮТӘЛ ҮЛӘНЕ (Thermopsis), ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 36 төрө билдәле, Европаның көньяҡ‑көнсығышында, Азияның уртаса өлкәләрендә һәм Төньяҡ Американың көньяғында таралған. Башҡортостанда Шишкин Й.ү. үҫә. Оҙон йәйелеүсән тамырһабаҡлы һәм нескә тамырлы күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тармаҡлы,...
ЙҮРҮҘӘНТАМАҠ ТОРАҺЫ
ЙҮРҮҘӘНТАМАҠ ТОРАҺЫ, неолит дәүеренең археологик ҡомартҡыһы. Йүрүҙән й. тамағынан төньяҡҡа табан 1 км алыҫлыҡта Өфө й. һул ярында урынлашҡан. 1951 й., 1954—55 йй. Л.Я.Крижевская тарафынан асыла һәм өйрәнелә. 860 м2 ер ҡаҙылған. Аҫҡы ҡатламында төньяҡ һәм көньяҡ морондар буйлап урынлашҡан торалар табылған....
ЙҮРҮҘӘН, йылға
ЙҮРҮҘӘН, йылға, Ҡариҙел й. һул ҡушылдығы. Машаҡ һыртының көньяҡ‑көнсығыш итәгендә башлана. БР‑ҙың Белорет р‑ны һәм Силәбе өлк. буйлап көньяҡ‑көнбайыштан төньяҡ‑көнсығышҡа аға, Егәлгә һыртының төньяҡ битләүен урап үтеп, Силәбе өлк. буйлап төньяҡ‑көнбайышҡа (Ҡытау һәм Илек йй. тамаҡтары араһындағы участкала...
ЙҮРҮҘӘН-СЫЛВА ДЕПРЕССИЯҺЫ
ЙҮРҮҘӘН‑СЫЛВА ДЕПРЕССИЯҺЫ, Урал алды бөгөлөндәге беренсе дәрәжәле кире тектоник структура. В.Д.Наливкин тарафынан айырып күрһәтелә (1963). БР терр‑яһында төньяҡ сиктән алып Ҡаратау ҡалҡыуына тиклем һуҙыла. Бөгөл тарафынан “йотолған” һәм Бым‑Көңгөр уйпатлығының көньяҡ‑көнсығыш өлөшө тарафынан үҙгәртелгән....
ЙҮРҮҘӘН-ИВАНОВКА ЗАВОДЫ
ЙҮРҮҘӘН‑ИВАНОВКА ЗАВОДЫ, 1758 й. Себер даруғаһы Төрөкмән улусы башҡорттары ерендә Йүрүҙән й. буйында И.Б.Твердышев (ҡара: Твердышевтар) һәм И.С.Мясников (ҡара: Мясниковтар) тарафынан суйын иретеү һәм тимер етештереү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Твердышевтар һәм Мясниковтар, 1784 й. алып А.И.Дурасова,...
ЙҮРҮҘӘН-ӘЙ ТИГЕҘЛЕГЕ
ЙҮРҮҘӘН‑ӘЙ ТИГЕҘЛЕГЕ, Әй яны тигеҙлеге, Урал алды бөгөлө сиктәрендә Йүрүҙән һәм Әй йй. араһында урынлашҡан. Көньяҡта Башташ һәм Ҡаратау һырттары, көнбайышта Өфө яйлаһы м‑н сиктәш, төньяҡ һәм көнсығыш сиктәре БР сиге буйлап үтә. Бейеклеге көнбайышта 200—300 м, көнсығышта — 300—450 м, абс. бейеклеге 517 м...
ЙҮРҮҘӘН МУЛЬДАҺЫ
ЙҮРҮҘӘН МУЛЬДАҺЫ, Йүрүҙән синклинале, Башҡорт мегантиклинорийының өсөнсө дәрәжәле кире тектоник структураһы, Ямантау һәм Ирәмәл антиклинорийҙары сигендә урынлашҡан. Н.Н.Дингельштедт тарафынан айырып күрһәтелә (1933). Баҡты һәм Егәлгә һырттары араһында субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо 28 км,...
ЙҮНӘЛЕШ
ЙҮНӘЛЕШ, субъект‑объект мөнәсәбәттәрен белдергән ҡылым категорияһы. Й. категорияһы донъяның күп телдәрендә (мәҫ. алтай телдәрендә, славян телдәрендә, төрки телдәрҙә, фин‑уғыр телдәрендә, һинд‑европа телдәрендә) бар. Башҡорт телендә Й. аффикстар ярҙамында яһала һәм грамматик категория ғына түгел, ә семантик...
ЙҮКӘЛЕКҮЛ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл
ЙҮКӘЛЕКҮЛ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Ибрай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. табан 21 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 64 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 715 кеше; 1920 — 825; 1939 — 878; 1959 — 795; 1989 — 626; 2002 — 640; 2010 — 648 кеше. Татарҙар, башҡорттар...
ЙҮКӘЛЕКҮЛ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
ЙҮКӘЛЕКҮЛ, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Һыуыҡҡул а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 12 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 111 км алыҫлыҡта Яубазы й. буйында, Мәскәү—Өфө автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 482 кеше; 1920 — 829; 1939 — 794; 1959 — 649; 1989 — 364; 2002 — 395; 2010 — 364 кеше....
ЙҮКӘЛЕКҮЛ ТОРАМАҺЫ
ЙҮКӘЛЕКҮЛ ТОРАМАҺЫ, бронза быуаты — иртә тимер быуат археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 12—6 бб. ҡарай. Ҡыйғы р‑ны Йүкәлекүл а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 2 км алыҫлыҡта Әй й. уң ярындағы ҡалҡыулыҡта урынлашҡан. 1967 й. Ю.А.Морозов тарафынан асыла, 1970 й. В.С.Стоколос, 1978 й., 1985 й. В.С.Горбунов һәм М.Ф.Обыдённов...
ЙҮКӘЛЕКҮЛ ҠУРҒАНДАРЫ
ЙҮКӘЛЕКҮЛ ҠУРҒАНДАРЫ, бронза быуаты — иртә тимер быуат археологик ҡомартҡыһы. Ҡыйғы р‑ны Йүкәлекүл а. эргәһендә урынлашҡандар. Ҡурғанлы ҡәберлектәргә ҡарайҙар. Й.ҡ.I б.э.т. 17—16 бб. ҡарай. Ауылдың төньяҡ‑көнсығыш ситендә урынлашҡан. 1958 й. урындағы кешеләр тарафынан табыла, 1964 й. Н.А.Мәжитов, К.В.Сальников...
ЙҮКӘЛЕ ТАУҘАРЫ
ЙҮКӘЛЕ ТАУҘАРЫ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Ишембай р‑ны буйлап Әселе й. (Еҙем й. басс.) алып Нөгөш й. киңлек ағымына тиклем меридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 20 км, киңлеге 1,5—3 км, абс. бейеклеге 673 м. Һыртта 450—673 м бейеклектәге 20‑гә яҡын түбә (Ҡоҙаш, Ҡалынтау, Ҡылысҡыр...
ЙҮКӘЛЕ
ЙҮКӘЛЕ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Учалы р‑ны буйлап Ҡарайылға (Миндәк й. ҡушылдығы) һәм Тимәш (Урал й. басс.) йылғалары араһында субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 7 км, киңлеге 1,5—2 км, абс. бейеклеге 730 м (Ҡалантау). 539—730 м бейеклектәге 6 түбәһе айырылып тора (Ҡараташ,...
