Список материалов
МАШИНАЛАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ
МАШИНАЛАРҘЫ ӨЙРӘНЕҮ ҒИЛЕМЕ, машиналар һәм механизмдар т‑дағы фән. М.ө.ғ. төп маҡсаты: яңы физик эффекттар һәм күренештәр нигеҙендә машиналарҙы, механизмдарҙы эшләү һәм камиллаштырыу. М.ө.ғ. материалдарҙы өйрәнеү ғилеме, металлофизика, конструкция материалдары, материалдар ҡаршылығы, машиналар һәм механизмдар,...
МАШИНАЛАР ЭШЛӘҮ
МАШИНАЛАР ЭШЛӘҮ, эшкәртеү сәнәғәтенең комплекслы тармағы. БР‑ҙа ул автомобиль сәнәғәте, приборҙар эшләү, станоктар эшләү һәм инструменттар сәнәғәте, төҙөлөш-юл һәм коммуналь машиналар эшләү, трактор һәм ауыл хужалығы машиналарын эшләү, химия һәм нефть машиналары эшләү, электр техникаһы сәнәғәте һ.б....
МАШИНА‑ТРАКТОР СТАНЦИЯҺЫ
МАШИНА‑ТРАКТОР СТАНЦИЯҺЫ, колхоздарға техник һәм ойоштороу яғынан ярҙам күрһәтеү өсөн булдырылған, машиналар м‑н йыһазландырылған дәүләт а.х. предприятиеһы. МТС‑та а.х. производствоһының төп саралары (комбайн, трактор һәм башҡа а.х. машиналары) тупланған булған. МТС‑тар к‑здарҙы хеҙмәтләндереүҙе килешеү...
МАШИНА-ТЕХНОЛОГИЯ СТАНЦИЯҺЫ
МАШИНА-ТЕХНОЛОГИЯ СТАНЦИЯҺЫ, аграр тармаҡ пр‑тиеларына технологик процестар комплексын ойоштороу һәм тормошҡа ашырыу б‑са хеҙмәттәр күрһәтеүҙә (иген культураларын, мал аҙығы культураларын йыйып алыу, ашламалар индереү һ.б.) махсуслашҡан дәүләт а.х. пр‑тиеһы. Башҡортостанда 20 б. 30‑сы йй. алып колхоздарға...
МАШАҠ, һырт
МАШАҠ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. БР‑ҙың Белорет р‑ны һәм Силәбе өлк. буйлап Оло Мәргән й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы; Силәбе өлк.) алып Ямантау киңлегенә тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 36 км, киңлеге яҡынса 1,5—7 км, абс. бейеклеге 1383 м (Мөйөш Машаҡ тауы). Бейеклектәре...
МАШАҠ СВИТАҺЫ
МАШАҠ СВИТАҺЫ, урта рифейҙың урындағы аҫҡы стратиграфик бүлексәһе. Машаҡ һыртындағы стратотибы буйынса А.И.Иванов айырып күрһәтә (1934). Ултырмалар А.И.Иванов, К.А.Львов, М.И.Гарань (бөтәһе лә — 1969), А.Ф.Ротару (1971), П.Н.Швецов (1972), В.И.Козлов (1979, 1983, 2003) һ.б. тарафынан тасуирлана. М.с....
МАЧТА ҠОРОЛМАЛАРЫ
МАЧТА ҠОРОЛМАЛАРЫ, нигеҙгә беркетелгән вертикаль көпшәнән һәм уны тотҡан анкерҙар м‑н нығытылған тарттырғыстарҙан торған инженер ҡоролмалары. М.ҡ. монолит бетон, тимер‑бетон, йыйылма тимер‑бетон йәки металл конструкциялар рәүешендә яһала. Радио һәм телевидение антенналары һ.б. элемтә ҡоролмалары өсөн...
МАХСУС ЫҘАНЛАУ
МАХСУС ЫҘАНЛАУ, Рәсәйҙә урындағы ер биләмәләре сиген билдәләү һәм юридик яҡтан раҫлау өсөн 19 б. 30‑сы йй. — 20 б. башында үткәрелгән хөкүмәт сараһы (ҡара: Ер сәйәсәте). М.ы. маҡсаты башҡ. дайсалары эсендә ер биләмәләрен аҫаба башҡорттар (ҡара: Аҫаба, Башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғы) һәм керҙәштәр араһында...
МАХСУС ҺАҠЛАНЫУСЫ ТӘБИҒӘТ БИЛӘМӘЛӘРЕ
МАХСУС ҺАҠЛАНЫУСЫ ТӘБИҒӘТ БИЛӘМӘЛӘРЕ, тәбиғәт һаҡлау, фәнни, мәҙәни, эстетик, рекреацион һәм һауыҡтырыу әһәмиәте булған тәбиғәт комплекстары һәм объекттары урынлашҡан ер, һыу өҫтө һәм һауа киңлеге участкалары; дәүләт власы органдары тарафынан махсус һаҡлау режимы ҡуйыла, хужалыҡта ҡулланыу тулыһынса...
МАХСУС ФУНКЦИЯЛАР
МАХСУС ФУНКЦИЯЛАР, киң мәғәнәлә — математиканың төрлө бүлектәрендәге теоретик һәм ғәмәли мәсьәләләрҙе сискәндә барлыҡҡа килгән элементар булмаған функцияларҙың айырым кластары йыйылмаһы; тар мәғәнәлә — математик физиканың айырым сығарылмалы дифференциаль тигеҙләмәләрҙе үҙгәреүсәндәрҙе айырыу ысулы м‑н...
МАХСУС ТӘҒӘЙЕНЛӘНЕШЛЕ ЧАСТАР
МАХСУС ТӘҒӘЙЕНЛӘНЕШЛЕ ЧАСТАР (МТЧ), контрреволюцияға ҡаршы көрәшеү һәм дәүләт объекттарын һаҡлау өсөн РКП(б) ҮК‑ның 1919 й. 17 апр. ҡарары нигеҙендә РКП(б)‑ның ҡала, өйәҙ һәм губерна ком‑ттары ҡарамағындағы хәрби- партия отрядтары. МТЧ‑ға партия, комсомол ағзалары һәм эшселәр ингән. 1921 й. 24 мартынан...
МАХСУС ҠАСАБАЛАР
МАХСУС ҠАСАБАЛАР, репрессияға дусар ителгәндәр һәм хәрби әсирҙәр өсөн торама пункттар. М.ҡ. район йәки ҡасаба комендатуралары эшләгән. М.ҡ. кәртәләнгән, унда даими махсус ҡарауыл торған; һөргөнгә ебәрелгәндәр ғаиләләре м‑н урынлашһын өсөн барактар төҙөлгән. Берләштерелгән баш сәйәси идаралыҡтың Лагерҙар...
МАХОВ Александр Феофанович
МАХОВ Александр Феофанович (29.1. 1930, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Владимировский ҡсб — 28.10. 2004, Өфө), инженер‑технолог. РФ Яғыулыҡ һәм энергетика министрлығының атҡ. хеҙм‑ре (1994), БАССР-ҙың атҡ. нефтсеһе (1971), БАССР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (1977), СССРнефть эшкәртеү һәм нефть химияһы сәнәғәте...
МАХИН Фёдор Евдокимович
МАХИН Фёдор Евдокимович (15.4. 1882, Иркутск ҡ. — 2.6.1945, Белград, Югославия), революция һәм Аҡтар хәрәкәте эшмәкәре. 1917 й. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1906 й.) алып Социал- революционерҙар партияһы, 1939 й. — Югославия коммунистар партияһы ағзаһы. Беренсе донъя, Граждандар һәм Икенсе донъя һуғыштарында...
МАХАОН
МАХАОН (Papilio machaon), күбәләктәр отрядының елкәнлеләр ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Евразияла, Төньяҡ Африкала һәм Төньяҡ Америкала таралған. Ҡанатының ҡоласы 6,5—9 см, һары төҫтә, ситтәре ҡара ҡаймалы һәм һары уйымлы. Артҡы ҡанаттары зәңгәрһыу күк таптары булған ҡара таҫмалы, остарында берәр көрәнһыу...
МАУЫҘҘЫ
МАУЫҘҘЫ, Б а н н о е, таш быуат— энеолиттың археологик ҡомартҡылары комплексы. Б.э.т. 400— 100‑се мең йыллыҡ — 3‑сө мең йыллыҡҡа ҡарай. Әбйәлил р‑нының Күсем руднигы ҡасабаһы эргәһендә Мауыҙҙы күле ярында урынлашҡан. Г.Н.Матюшин тарафынан 1961 й. асыла һәм 1961—89 йй. өйрәнелә. Тораларҙан (50‑гә яҡын;...
МАТЮШИН Сергей Иванович
МАТЮШИН Сергей Иванович (14.9.1943, Коми АССР‑ы Весляна ст. — 10.11.2012, Салауат ҡ.), яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1983). Калинин мед. ин‑тын (1968), М.Горький ис. Әҙәбиәт ин‑тын (Мәскәү, 1981) тамамлаған. 1968 й. алып Салауатта стоматология поликлиникаһында эшләй, 1999—2001 йй. Мәскәүҙә “Тридент”...
МАТЮШИН Геральд Николаевич
МАТЮШИН Геральд Николаевич (14.11.1927, Өфө — 7.8.2000, Мәскәү), археолог. Тарих ф. д‑ры (1988). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1952) Өфө мәктәптәрендә, 1961 й. алып РФА‑ның Археология ин‑тында (1977 й. башлап өлкән ғилми хеҙм‑р) эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге...
МАТЫ, Балтас р‑нындағы ауыл
МАТЫ, Балтас р‑нындағы ауыл, Штәнде а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 23 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 86 км алыҫлыҡта Маты й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 722 кеше; 1920 — 887; 1939 — 690; 1959 — 625; 1989 — 461; 2002 — 475; 2010 — 407 кеше. Башҡорттар...
МАТУРЛЫҠ
МАТУРЛЫҠ, кеше аңында әйберҙәр м‑н тирә‑яҡтағы ысынбарлыҡтың әхлаҡи ҡәнәғәтләнеү һәм эстетик ләззәт бирә алырлыҡ эске һәм тышҡы сифаттарын асыусы универсаль йәшәйеш формаларының береһе. М. тәбиғәттә, ижт. тормошта, индивидтың матди һәм рухи эшмәкәрлегендә, кешенең үҙендә бар. М. һәм уның төрҙәрен ҡабул...
