Список материалов
МӨЙТӘН БЕЙ
МӨЙТӘН БЕЙ, башҡ. ханы, үҫәргән ырыуы башлығы. Шәжәрәлә яҙылыуынса, башҡ. халҡы вәкиле булараҡ М.б. Сыңғыҙхан тарафынан ҡабул ителә (яҡынса 1219 й. йәйендә, Сыңғыҙхан үҙ армияһы м‑н Көньяҡ Себер далаларында булған саҡта) һәм Ағиҙел, Тубыл, Ишем (Иртышҡа тиклем) йй. басс. буйҙа‑ рындағы, Яйыҡ й. (ҡушылдыҡтары...
МӨҘӘРИСОВА Нурия Ғәлихан ҡыҙы
МӨҘӘРИСОВА (Нуретдинова) Нурия Ғәлихан ҡыҙы (7.11.1963, БАССР‑ҙың Илеш районы Иҫәнбай а. — 14.10.2018, Стәрлетамаҡ ҡ., тыуған яғында ерләнгән), спортсы. Ғәмәли‑хәрби күпбәйгеләр буйынса Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1996). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (1999). Силәбе физик культура институтын...
МӨҘӘРИСОВ Ринат Мансаф улы
МӨҘӘРИСОВ Ринат Мансаф улы (1.5.1953, БАССР‑ҙың Кушнаренко р‑ны Иҫке Туҡмаҡлы а.), зоотехник. А.х. ф. д‑ры (2004), проф. (2005). БАХИ‑ны тамамлаған (1978). 1973 й. алып БДАУ‑ҙа эшләй: 1979 й. — өлкән ғилми хеҙм-р, 1985 й. — уҡытыусы, 1994—97 йй. зооинженерия ф‑ты деканы урынбаҫары, 1998— 2002 йй. уҡытыу‑методика...
МӨҘӘРИСОВ Рәмил Зөфәр улы
МӨҘӘРИСОВ Рәмил Зөфәр улы (18.7.1956, Өфө), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (2003). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1979) 1980 й. тиклем, 1983—89 йй. һәм 1998—2005 йй. — ТТӘИ‑лә, 1989—97 йй. БДПИ‑ла эшләй. 2005 й. алып РФ Хөкүмәте эргәһендәге Финанс ун‑тының Өфө филиалында. Фәнни хеҙмәттәре тау сәнәғәте, алтын табыу...
МӨҘӘРИСОВ Миңлеғәли Закир улы
МӨҘӘРИСОВ Миңлеғәли Закир улы (23.2.1947, БАССР‑ҙың Кушнаренко районы Үгеҙ а. — 24.3.2015, Стәрлетамаҡ ҡ.), тренер. Ғәмәли‑хәрби күпбәйгеләр буйынса РСФСР‑ҙың атҡаҙанған тренеры (1989) һәм бөтә Союз категориялы судья (1983), биатлон буйынса СССР‑ҙың спорт мастеры (1971). БР‑ҙың атҡаҙанған физик культура...
МӨҘӘРИС
МӨҘӘРИС (ғәр.), мәҙрәсә уҡытыусыһы һәм етәксеһе. М. күпселеге Урта Азияла, Шәреҡ илдәрендә уҡый һәм дини белем ала. Ырымбур мосолман диниә назараты тарафынан тәғәйенләнә. М. эшмәкәрлеге дәүләт тарафынан билдәләнә һәм контролдә тотола. Хәлфә (урынбаҫары) һәм мөғәллимдәр ярҙамсылары була. М. йыш ҡына...
МӨҒТӘБАРОВ Ләбиб Фәтих улы
МӨҒТӘБАРОВ Ләбиб Фәтих улы (10.1.1928, БАССР‑ҙың Бөрө кантоны Яңауыл а., хәҙ. Яңауыл ҡ., — 26.3.2008, Өфө), рәссам. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2001), БАССР мәктәбенең атҡ. уҡытыусыһы (1983). Рәссамдар союзы ағзаһы (1968). И.Е.Репин ис. Һынлы сәнғәт, скульптура һәм архитектура ин‑тын тамамлағандан һуң (Ленинград,...
МӨҒӘЛЛИМОВ Фәнзил Мәүләүи улы
МӨҒӘЛЛИМОВ Фәнзил Мәүләүи улы [13.8.1950, БАССР‑ҙың Байҡыбаш р‑ны Яҡуп а. (БР‑ҙың Ҡариҙел р‑ны)], инженер‑электромеханик. Техник ф. д‑ры (2003). БР‑ҙың атҡ. уйлап табыусыһы (2000). ӨНИ‑не тамамлаған (1972). 1985 й. алып ИПТЭР‑ҙа өлкән ғилми хеҙм‑р, 1993 й. башлап ӨДНТУ‑ла эшләй: 1994—96 йй. Үткәргес...
МӨГӨҘЬЯПРАҠ
МӨГӨҘЬЯПРАҠ (Ceratophyllum), мөгөҙьяпраҡ һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда сумған М. һәм яртылаш сумған М. үҫә. Тамырһабағы булмаған күп йыллыҡ үләндәр, һыу ятҡылыҡтарының төбөнә аҫҡы япраҡтары ярҙамында берегә....
МӨГӨҘЛӨ ҠУҢЫҘ
МӨГӨҘЛӨ ҠУҢЫҘ (Oryctes nasicornis), ҡаты ҡанатлылар отрядының ысын суҡ мыйыҡлылар ғаиләһенә ҡараған бөжәк. Европала таралған. Кәүҙә оҙонлоғо 25—40 мм, төҫө һорғолт көрән. Мыйығы суҡ рәүешендә, осона табан ҡалынайған. Аяғы көслө; алғылары ҡаҙыу өсөн, артҡылары терәк тешле һәм сәнскеле. Енси диморфизм...
МӨГӨҘБАШ
МӨГӨҘБАШ (Ceratocephala), лютик һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 10 төрө бил‑ дәле, Европаның, Көнбайыш Азияның, Төньяҡ Африканың һәм Яңы Зеландияның уртаса йылы өлөштәрендә таралған. Башҡортостанда тура мөгөҙлө М. үҫә. Нескә аҡ тамырлы бер йыллыҡ төклө үлән. Һабағы ябай, уҡ формаһында,...
МӨБӘРӘКОВА Гөлли Арыҫлан ҡыҙы
МӨБӘРӘКОВА Гөлли Арыҫлан ҡыҙы (9.9.1936, Өфө ҡ. — 20.2.2019, шунда уҡ), актриса. СССР‑ҙың (1990) һәм РСФСР‑ҙың (1981) халыҡ, РСФСР‑ҙың (1975) һәм БАССР‑ҙың (1969) атҡаҙанған артисы. Профессор (1993). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1961). А.Ҡ.Мөбәрәковтың ҡыҙы. ГИТИС‑ты тамамлағандан һуң (1959; Б.В.Бибиков,...
МӨБӘРӘКОВ Арыҫлан Ҡотләхмәт улы
МӨБӘРӘКОВ Арыҫлан Ҡотләхмәт улы [Ҡотләхмәтов Арыҫлан Мөбәрәк улы, 15.12.1908, Ырымбур губ. Верхнеурал өйәҙе Асы а. (БР‑ҙың Белорет р‑ны) — 5.5.1977, Өфө], актёр, режиссёр. СССР‑ҙың халыҡ (1955), РСФСР‑ҙың (1944) һәм БАССР‑ҙың (1940) атҡ. артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1948). Башҡ. сәнғәт техникумын...
МӨБӘРӘКОВ А. МУЗЕЙЫ
МӨБӘРӘКОВ А. МУЗЕЙЫ, Белорет р‑ны Асы а. урынлашҡан. 1994 й. Милли музей филиалы булараҡ ойошторола, 2006 й. алып Милли әҙәби музей филиалы. Музей фондында 300-ҙән ашыу һаҡлау берәмеге, ш. иҫ. А.Ҡ. Мөбәрәковтың шәхси әйберҙәре, наградалары, фотографиялары, Д.Юлтыйҙың “Ҡарағол”, У. Шекспирҙың “Отелло”...
МОЧИЛКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл,
МОЧИЛКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл, Знаменка а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 32 км һәм Глуховская т. юл ст. Т. табан 9 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 107 кеше; 1939 — 207; 1959 — 212; 1989 — 114; 2002 — 132; 2010 — 113 кеше. Татарҙар, урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб...
МОЧЕВИНА
МОЧЕВИНА, б ә ү е л с ә, карбамид, күмер к‑таһының диамиды (NH2)2CO, төҫһөҙ кристалл, һыуҙа, спиртта, шыйыҡ аммиакта, көкөртлө ангидридта эрей, хлороформда эремәй; тығыҙлығы 1330 кг/м3, tиреү 132,7°C. Төрлө матдәләр, водород перекисы, ғәҙәти туйындырылған углеводородтар м‑н берләшмәләр барлыҡҡа килтерә....
МОЧАЛОВ Сергей Михайлович
МОЧАЛОВ Сергей Михайлович (5.9. 1939, Өфө), физиолог, философ. Филос. ф. д‑ры (2007). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1963) шунда уҡ эшләй. 1993 й. алып БДУ‑ла. Фәнни эшмәкәрлеге ҡан әйләнешенең, һиҙеү ағзаларының, кешенең үҙ-үҙен тотошоноң системалы механизмдары физиологияһын өйрәнеүгә арналған. М. тарафынан...
МОЧАЛОВ Александр Николаевич
МОЧАЛОВ Александр Николаевич (24.10.1921, Иваново-Вознесенск губ. Игнатцево а. — 16.7.2003, Өфө), инженер-механик. БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1979). ӨАИ‑ны тамамлаған (1957). 1941— 63 йй. һәм 1966—92 йй. ӨМЭПБ‑ла эшләй: конструктор, 1948 й. алып төркөм нач., 1954 й. — цех нач. урынбаҫары,...
МОХТАР Хәсән Баһауетдин улы
МОХТАР (Мохтаров) Хәсән Баһауетдин улы (28.10.1901, Өфө губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Ҡамышлы а., хәҙ. БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны Иҫке Ҡамышлы а., — 13.10.1963, Өфө), яҙыусы, тәржемәсе. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1938). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. 1913 й. алып “Тормош” (Өфө), “Азад Себер” (Омск ҡ.), “Октябрский...
МОФАЗАЛОВА Наталья Альберт ҡыҙы
МОФАЗАЛОВА Наталья Альберт ҡыҙы (15.10.1962, Өфө), фармаколог, терапевт. Мед. ф. д‑ры (2002), проф. (2008). РФ-тың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2015). БДМИ‑ны тамамлаған (1985), 1991 й. алып шунда уҡ эшләй. Фәнни эшмәкәрлеге мед. токсикологияһы проблемаларына, фагоциттарҙың, антиоксидант һәм гепатобилиар...
