Список материалов
НӘФИС МЕТАЛЛ СӘНҒӘТЕ
НӘФИС МЕТАЛЛ СӘНҒӘТЕ, башҡорттарҙың традицион көнкүрешендә һәм хужалығында ҡулланылған, металдан эшләнгән төрлө тәғәйенләнештәге әйберҙәр; уларҙы нәфис эшкәртеү; биҙәү-ҡулланма сәнғәте бүлеге. Башҡортостанда металл әйберҙәр энеолит дәүерендә барлыҡҡа килә. Металды биҙәүҙең традицион төрҙәрен етештереү...
НӘФИС ЛАК СӘНҒӘТЕ
НӘФИС ЛАК СӘНҒӘТЕ, ағастан, папье-машенан йәки металдан эшләнгән, рәсем, ҡайһы берҙә инкрустация м‑н биҙәлгән, лак м‑н ҡапланған әйберҙәр. Н.л.с. төп үҙенсәлектәре — шымартылған өҫтөң ялтырап тороуы, фон, рәсем һәм инкрустация төҫтәренең ҡапма‑ҡаршылығы; әйберҙәр йыйнаҡ һәм зиннәтле, ғәҙәттә, уларға...
НӘФИС ҠУРСАҠ СӘНҒӘТЕ
НӘФИС ҠУРСАҠ СӘНҒӘТЕ, биҙәү- ҡулланма сәнғәте әйберҙәре һәм бүлеге. Н.ҡ.с. традицион ҡурсаҡ өлгөләрен заманға яраҡлаштырыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Тибы б‑са уйынсыҡ, театр, экспозицион, сувенир, интерьер ҡурсаҡтарҙы айырып йөрөтәләр. БР‑ҙың проф. биҙәү-ҡулланма сәнғәтендә Н.ҡ.с. ҡарата ҡыҙыҡһыныу...
НӘФИС КҮН СӘНҒӘТЕ
НӘФИС КҮН СӘНҒӘТЕ, башҡорттарҙың традицион көнкүрешендә һәм хужалығында ҡулланылған, йәнлек тиреһенән әҙерләнгән төрлө тәғәйенләнештәге әйберҙәр; уларҙы нәфис эшкәртеү; хәҙ. заман биҙәү-ҡулланма сәнғәте бүлеге. Башҡортостанда башлыса малсылыҡ м‑н шөғөлләнеү уның көнсығышында, айырыуса Урал аръяғында,...
НӘФИС КЕРАМИКА СӘНҒӘТЕ
НӘФИС КЕРАМИКА СӘНҒӘТЕ, махсус составлы балсыҡтан яндырып эшләнгән нәфис сәнғәт әйберҙәре (фарфор, фаянс, терракота, көршәк); биҙәү-ҡулланма сәнғәте төрө. Башҡортостанда неолит дәүеренән алып билдәле (ҡара: Керамика). Респ. рәссамдарының Н.к.с. м‑н ҡыҙыҡһыныуы 20 б. 50‑се йй. урталарында барлыҡҡа килә...
НӘФИС КЕЙЕҘ СӘНҒӘТЕ
НӘФИС КЕЙЕҘ СӘНҒӘТЕ, башҡорттарҙың традицион көнкүрешендә ҡулланылған, һарыҡ (һирәкләп — дөйә) йөнөнән эшләнгән төрлө әйберҙәр; уларҙы матур итеп биҙәү; хәҙ. заман биҙәү-ҡулланма сәнғәте бүлеге. Кейеҙ баҫыу технологияһы, уны ҡулланыу өлкәһе һәм традицион биҙәү алымдары боронғо төркиҙәр сәнғәтенә барып...
НӘФИС АҒАС СӘНҒӘТЕ
НӘФИС АҒАС СӘНҒӘТЕ, башҡорттарҙың традицион көнкүрешендә һәм хужалығындағы төрлө тәғәйенләнештәге ағас (ҡайын,__ ҡарама, имән, йүкә, уҫаҡ һ.б.), ш. уҡ туҙ, оро, ҡайыр, сыбыҡ, һалабаш, ҡурыз ҡулланып эшләнгән әйберҙәр; уларҙы нәфис эшкәртеү. Ағастың күп, ныҡ һәм ш. уҡ ваҡытта эшкәртеүҙә еңел булыуы,...
НӘҪЕР, әҙәби жанр
НӘҪЕР (ғәр.), лиро‑патетик йөкмәткеле бәләкәй күләмле сәсмә әҫәр, әҙәби жанр. Хисле булыуы һәм эске ритмикаһы м‑н шиғри телмәргә яҡын тора; йыш ҡына антитеза алымдарына ҡорола. Н. эҙмә-эҙлекле сюжет үҫеше булмай, унда ниндәй ҙә булһа берәй әһәмиәтле ваҡиға һәм герой т‑да хикәйәләнә; художестволы эффект...
НӘҪЕЛ АУЫРЫУҘАРЫ
НӘҪЕЛ АУЫРЫУҘАРЫ, г е н е т и к а у ы р ы у ҙ а р, күҙәнәктәрҙең генетик материалы (хромосома, гендар һәм геном мутациялары) үҙгәреүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән һәм нәҫелгә күсә торған патологик хәлдәр. Тәбиғәттең физик (радиация), биологик (вирустар) һәм химик (пестицидтар, гербицидтар, ҡайһы бер...
НӘСИХӘТ
НӘСИХӘТ (ғәр.), башҡ. халыҡ педагогикаһында (ҡара: Этнопедагогика) кешенең эске һәм тышҡы донъяға мөнәсәбәте формалашыуына, әхлаҡ нормаларын аңлатыуға йүнәлтелгән өгөт‑нәсихәт рухындағы теҙмә һәм сәсмә әҫәрҙәр. Сығанаҡтары алғышҡа барып тоташа. Н. өлкән быуын вәкиле (ғәҙәттә, йәмғиәттә абруйлы кеше,...
НӘСИБУЛЛИН Руслан Сәғит улы
НӘСИБУЛЛИН Руслан Сәғит улы (4.12.1937, ТАССР‑ҙың Аҙнаҡай а. — 14.1.2019, Өфө), радиофизик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1991), проф. (1992). Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1961) Өфөлә эшләй: 140‑сы почта йәшниге пр‑тиеһында, 1962 й. алып Органик химия ин‑тында, 1975 й. – СССР ФА БФ‑тың Физика һәм матем....
НӘСИБУЛЛИН Руслан Рафиҡ улы
НӘСИБУЛЛИН Руслан Рафиҡ улы (2.3.1981, Верхотурье ҡ.), спортсы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2003), фехтование буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған спорт мастеры (2004), Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (2021). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2005). Урал физик культура академияһын тамамлаған (2004). 19‑сы...
НӘСИБУЛЛИН Риф Шәхрислам улы
НӘСИБУЛЛИН Риф Шәхрислам улы (15.10.1936, БАССР‑ҙың Яңауыл районы Сытырман а.), тел белгесе. Филология фәндәре докторы (1999), профессор (2000). Удмурт Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1996), РФ‑тың почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2001). Бөрө педагогия институтын тамамлағандан...
НӘСИБУЛЛИН Рауил Талип улы
НӘСИБУЛЛИН Рауил Талип улы (24.12.1945, Үзбәк ССР‑ы Баланд-Чакир а.), социолог. Социол. ф. д‑ры (1991), проф. (1992). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2002). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1971) Өфө р‑ны Нөрлө урта мәктәбе дир. урынбаҫары. 1974 й. алып ӨДАТУ‑ла социол. тикшеренеүҙәр лаб. хеҙм‑ре, 1977 й. — шунда...
НӘСИБУЛЛИН Игорь Леонидович
НӘСИБУЛЛИН Игорь Леонидович (14.7.1995, Дмитриев ҡ. — 29.3.2022, Украинаның Харьков өлкәһе, БР‑ҙың Яңауыл районы Иҫке Вәрәш а. ерләнгән), танкист, өлкән лейтенант. Рәсәй Федерацияһы Геройы (2022). Донецк һәм Луганск Халыҡ Республикаларын һаҡлау буйынса махсус хәрби операцияла ҡатнашыусы (2022). Ҡазан...
НӘСИБАШ, Салауат р‑нындағы ауыл
НӘСИБАШ, Салауат р‑нындағы ауыл, Нәсибаш а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнс. 15 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 30 км алыҫлыҡта Нәси й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1419 кеше; 1920 – 1489; 1939 – 1679; 1959 – 1392; 1989 – 1152; 2002 – 1093; 2010 – 951 кеше. Татарҙар,...
НӘРЕ, һырт
НӘРЕ, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Белорет р‑ны буйлап Ҡытау й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) алып Кесе Ямантау киңлегенә тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 43 км, киңлеге 1,5—4 км, абс. бейеклеге 1340 м. Рельефы ҡатмарлы. Һырт биләндәр м‑н төньяҡ, үҙәк һәм көньяҡ өлөштәргә...
НӘРӘЛЕ, һырт
НӘРӘЛЕ, Я м а н т а у, Башҡортостан (Көньяҡ) Уралындағы һырт. Учалы р‑ны буйлап Шерәмбай й. (Мейәс й. басс.) алып Шарҙатма й. (Уй й. ҡушылдығы) тиклем субмеридиональ йүнәлештә һуҙылған. Оҙонлоғо яҡынса 8 км, киңлеге яҡынса 2 км, абс. бейеклеге 752 м. Һырт уйһыулыҡтар м‑н йырғыланған; 3 түбәһе бар. Аҫҡы...
НӘНӘҘЕ, Яңауыл р‑нындағы ауыл
НӘНӘҘЕ, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Иҫке Вәрәш а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 34 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 557 кеше; 1920 — 515; 1939 — 376; 1959 — 334; 1989 — 201; 2002 — 211; 2010 — 171 кеше. Удмурттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар. Ауылға...
НӘҠШБӘНДИӘ
НӘҠШБӘНДИӘ, Суфыйсылыҡ тәриҡәте. Етәкселәренең береһе Баһаутдин Нәҡшбәнд (1318—89) исеме м‑н аталған. Урта Азия хәнифиҙәре араһында барлыҡҡа килә. Н. төп идеяһы – шәхес азатлығы, йәмғиәт тормошонда ҡатнашыу, һөнәр, игенселек һәм сауҙа м‑н шөғөлләнеү. Н. юлы 10 мәҡәмдән тора, унан барған тәриҡәттең 11...
