Список материалов
НАФТАЛИН
НАФТАЛИН (гр. naphtha — нефть), ароматик углеводород. Таш күмер ыҫмалаһы (8—10%) һәм нефть (6— 7%) составына инә. Төҫһөҙ, үҙенсәлекле еҫле, пластинка рәүешендәге кристалдар, тығыҙлығы 1151,7 кг/м3, tиреү 80,3°С, tҡайнау 218°С, тоҡаныу концентрацияһы 1,7—8,2%, осоусан (50°С т‑рала сублимациялана), һыуҙа...
НАФИҠОВА Фирҙәүес Мөхәмәтвәли ҡыҙы
НАФИҠОВА Фирҙәүес Мөхәмәтвәли ҡыҙы (20.3.1938, Өфө — 26.1. 2008, шунда уҡ), балет артисы. РСФСР‑ҙың халыҡ (1974) һәм атҡ. (1971), БАССР‑ҙың атҡ. (1963) артисы. Ленинград хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1956; педагогы Н.В.Балтасиева) 1987 й. тиклем БДОБТ солисы, 1986—97 йй. Башҡ. хореография...
НАФИҠОВА Асия Заҡуан ҡыҙы
НАФИҠОВА Асия Заҡуан ҡыҙы (9.10.1932, БАССР‑ҙың Шишмә р‑ны Ураҙбаҡты а. — 4.2.1995, Өфө), актриса. РСФСР‑ҙың атҡ. (1982), БАССР‑ҙың халыҡ (1972) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1956). Башҡ. театр‑художество уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1953; К.Ф.Ғәҙелшин курсы) Башҡ. филармонияһы артисы, 1956—94...
НАФИҠОВ Марат Зәки улы
НАФИҠОВ Марат Зәки улы (21.2. 1948, Өфө), инженер‑механик. Тех‑ ник ф. д‑ры (2010). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1971) БДАУ‑ҙа эшләй (2012—15 йй. теоретик һәм ғәмәли механика каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге туҙған машина деталдәрен һәм ҡорамалдарҙы иретеү ярҙамында яңыртыуға арналған. Н. тарафынан технологик...
НАФИҠОВ Марат Абдрафиҡ улы
НАФИҠОВ Марат Абдрафиҡ улы [18.4.1928, БАССР‑ҙың Мәсәғүт кантоны Мөлкәт а. (БР‑ҙың Дыуан р‑ны) — 18.7.1996, Өфө], педагог- методист. БАССР мәктәбенең атҡ. уҡытыусыһы (1985), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1975), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1994). Мәсәғүт уҡытыусылар ин‑тын (1951), БДУ‑ны (1961) тамамлаған....
НАФИҠОВ Ғәлимйән Харис улы
НАФИҠОВ Ғәлимйән Харис улы [6.12.1938, БАССР‑ҙың Ҡандра р‑ны Ҡандракүл а. (БР‑ҙың Туймазы р‑ны) — 28.7.2011, Өфө), Соц. Хеҙмәт Геройы (1973). 1958 й. алып “Востокнефтепроводстрой” тресында эшләй: изолировщик, таҙартыу машинаһы машинисы, торба һалыукраны машинисы, 1964 й. алып бри‑ гадир, 1967 й. — прораб....
НАФАНАИЛ
НАФАНАИЛ (донъяуи исеме Троицкий Николай Захарович; 30.10.1864, Дон ғәскәре ере — 7.4.1933, Мәскәү өлк. Перхушково ст.), дин әһеле, Өфө һәм Минзәлә епискобы (1908—12). Дини тәғлимәт канд. (1897). Митрополит (1924), архиепископ (1918), архимандрит (1897). Монахлыҡ ҡабул иткән (1896). Ҡазан дини акад....
НАУРЫҘ, Учалы р‑нындағы ауыл
НАУРЫҘ, Учалы р‑нындағы ауыл, Наурыҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.-Көнб. 60 км һәм Учалы т. юл ст. К.-Көнб. табан 70 км алыҫлыҡта Урал й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 395 кеше, 1920 — 513; 1939 — 482; 1959 — 807; 1989 — 440; 2002 — 443; 2010 — 410 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...
НАУРУЗ
НАУРУЗ (фарс.), башҡорттарҙың ҡояш календары б‑са яңы йылды ҡаршылауға бағышланған традицион байрамы. Байрамдың килеп сығышы зороастризмға бәйле, тип фараз ителә. 21 мартта, яҙғы көн м‑н төн тигеҙләшкәндә башланып, 3—7 көн дауам иткән (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, науруз айы бөткәнсе; ҡара: Халыҡ календары)....
НАУМОВКА, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
НАУМОВКА, Х л е б о д а р о в к а, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Наумовка а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К. табан 12 км алыҫлыҡта Ашҡаҙар й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 712 кеше; 1920 — 883, 1939 — 1102; 1959 — 809; 1989 — 2428; 2002 — 2867; 2010 — 2935 кеше. Урыҫтар, татарҙар,...
НАУМОВА Лениза Ғүмәр ҡыҙы
НАУМОВА Лениза Ғүмәр ҡыҙы (4.7.1947, Өфө), геоботаник. Биол. ф. канд. (1977), проф. (1996). РФ юғары мәктәбенең атҡ. хеҙм‑ре (2010), БР‑ҙың атҡ. уҡытыусыһы (2002). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) Биология ин‑тында эшләй. 1974 й. алып БДПУ‑ла. Фәнни эшмәкәрлеге урта мәктәптә һәм юғары уҡыу йорттарында...
НАУМКИН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
НАУМКИН, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Балыҡлыкүл а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 16 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К.‑Көнб. табан 40 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1997 кеше; 1920 — 1783; 1939 — 600; 1959 — 979; 1989 — 691; 2002 — 600; 2010 — 699 кеше. Сыуаштар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы,...
НАУМКИН Василий Дмитриевич
НАУМКИН Василий Дмитриевич (14.1.1936, БАССР‑ҙың Белорет р‑ны Егәҙе ҡсб — 10.8.1993, Магнитогорск ҡ.). Соц. Хеҙмәт Геройы (1976, 1985). РСФСР‑ҙың атҡ. металлургы (1979), СССР‑ҙың почётлы металлургы (1968). 1956—93 йй. Магнитогорск металлургия комб‑тында эшләй: домна эшсеһе, өлкән домна эшсеһе, домна...
НАУМЕНКОВ Олег Александрович
НАУМЕНКОВ Олег Александрович (6.2.1948, Бухарест — 28.2.2004, Өфө), тарихсы. Тарих ф. д‑ры (1992), проф. (1993). ЛДУ‑ны тамамлаған (1971). 1974 й. алып БДУ‑ла уҡыта (1989—99 йй. яңы һәм өр-яңы тарих каф. мөдире). Фәнни эшмәкәрлеге 19 б. Бөйөк Британияның партия-сәйәси тарихына, Африка дәүләттәрен баҫып...
НАТЮРМОРТ
НАТЮРМОРТ (фр. nature morte), һынлы сәнғәт (башлыса станокта башҡарылған рәсем сәнғәтендә, графикала) жанры; ғәҙәттә, тормош‑көнкүреш мөхитендә ҡулланылған һәм төркөмләп урынлаштырылған әйберҙәрҙе һүрәтләү. Н. кеше, хайуан, ҡош, бөжәктәр һүрәтләнгән булырға мөмкин. Унда сағылдырылған әйберҙәр үҙ аллы...
НАТУРАЛИЗМ
НАТУРАЛИЗМ, Европа әҙәбиәтендәге һәм сәнғәтендәге әҙәби йүнәлеш; тормошто нисек бар шулай, ваҡ‑төйәктәренә тиклем түкмәй-сәсмәй һүрәтләүҙе маҡсат итә. 20 б. баштарында башҡорт әҙәбиәтендә М.Ғафуриҙың “Кеше ашаусылар”, Б.Ғ. Мирзановтың “Исмәғил” поэмаларында; Д.Юлтыйҙың “Ҡәберлектәр өҫтөндә”, “Варшауға...
НАСЫРИ Имай
НАСЫРИ Имай [ысын исеме Насиров Имаметдин Низаметдин улы; 30.9.1898, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Түб. Уҫылы а. (БР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны) — 29.3.1942 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 29.9.1942) Үрге Тавда ҡ.], яҙыусы. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1934). Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Тыуған ауылында мәҙрәсәлә һәм...
НАССОНОВА Руфина Анатольевна
НАССОНОВА Руфина Анатольевна (19.3.1939, Өфө), ҡурсаҡ йөрөтөүсе актриса. БАССР‑ҙың халыҡ (1985) һәм атҡ. (1978) артисы. Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1963). 1961—95 йй. Башҡ. ҡурсаҡ театры актрисаһы. Н. эштәре сәхнә формаларын оҫта кәүҙәләндереүе м‑н айырылып тора. Күп кенә сағыу, төрлө пландағы ролдәр...
НАСРЕТДИНОВА Зәйтүнә Әғзәм ҡыҙы
НАСРЕТДИНОВА Зәйтүнә Әғзәм ҡыҙы (14.8.1923, Өфө — 1.10.2009, шунда уҡ), балет артисы. СССР‑ҙың халыҡ (1955), РСФСР‑ҙың халыҡ (1954) һәм атҡ. (1949), БАССР‑ҙың атҡ. (1946) артисы. Ленинград хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1941; педагогы Е.В.Ширипина) БДОБТ солисы, 1965 й. алып педагог‑репетиторы....
НАСОС СТАНЦИЯЛАРЫ
НАСОС СТАНЦИЯЛАРЫ, шыйыҡсаларҙы үткәргес торбалар буйлап ҡыуыу өсөн ҡулайламалар һәм ҡорамалдар комплексы. Ер өҫтө, ер аҫты һәм тәрәндән ала торған (шахта тибындағы) Н.с. айыралар. Насос агрегаттарынан, һурыу һәм ҡыҫып тултырыу үткәргес торбаларынан, резервуарҙарҙан, автоматлаштырыу, телемеханика, элемтә,...
