Список материалов
ПОЛОЦК ҺӘМ СМОЛЕНСК ШЛЯХТАҺЫ
ПОЛОЦК ҺӘМ СМОЛЕНСК ШЛЯХТАҺЫ, 17 б. 1‑се ярт. Речь Посполитаяның Полоцк һәм Смо‑ ленск ҡҡ. гарнизондарында хеҙмәт иткән өҫтөнлөклө поляк ҡатламы вәкилдәре. 1654—67 йй. рус‑поляк һуғышы ваҡытында рус ғәскәрҙәре Смоленскиҙы (1654) һәм Полоцкиҙы (1655) алғандан һуң, хәрби әсирлеккә төшкән (ҡара: Хәрби...
ПОЛОЖЕНЦЕВ Пётр Артемьевич
ПОЛОЖЕНЦЕВ Пётр Артемьевич (16.10.1900, Һамар губернаһы Ҡарабай а. — 30.8.1982, Воронеж ҡ.), зоолог. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1944). БАССР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1945). Ленинград урман институтын тамамлағандан һуң (1926) 1934 й. тиклем Бор тәжрибә урмансылығында (Калуга өлкәһе), Һамар урман...
ПОЛЛИНОЗ
ПОЛЛИНОЗ (лат. рollen — һеркә), б е с ә н б и ҙ г ә г е, организмдың аллерген үҙенсәлектәре булған үҫемлектәр һеркәһенә артыҡ ныҡ һиҙгерлеге арҡаһында тыуған аллергик ауырыу. Шундай үҫемлектәр сәскә атҡан осорҙа барлыҡҡа килә. Төп симптомдары: сөскөрөү, тымаулау, күҙҙән йәш ағыу, яҡтыға күҙ сағылыу,...
ПОЛИЭТИЛЕНТЕРЕФТАЛАТ
ПОЛИЭТИЛЕНТЕРЕФТАЛАТ, (—ОСОС6Н4СОО—С2Н4—)n, термопласт, терефталат к‑таһы м‑н этиленгликолдең ҡатмарлы полиэфиры. Аморф (үтә күренмәле һорғолт һары), кристалл (төҫһөҙ, үтә күренмәй) П. айырыла. Мол. м. 20—40 мең, кристаллашыу дәрәжәһе йүнәлешһеҙ 40— 45%, йүнәлешле 60—65%, тығыҙлығы 1380—1400 кг/м3,...
ПОЛИЭТИЛЕНПОЛИАМИНДАР
ПОЛИЭТИЛЕНПОЛИАМИНДАР, диэтилентриамин, триэтилентетрамин, тетраэтиленпентамин, пентаэтилен‑ гексамин һ.б., ш. уҡ пиперазин һәм уның сығарылмаларынан торған H2N(C2H4NH)nH уртаҡ формулалы берләшмәләр ҡатышмаһы. Түбән (n=2—6), юғары (n=250—1500) молекуляр П. айырыла. Түбән молекуляр П. — шыйыҡлыҡ, төҫө...
ПОЛИЭТИЛЕНОКСИД
ПОЛИЭТИЛЕНОКСИД, полиоксиэтилен, (—О—СН2—СН2—)n, этилен окисы полимеры. Түбән (мол. м. 200—40000; полиэтиленгликоль, карбовакс), юғары (мол. м. 100 мең — 10 млн; полиокс, алкокс) молекуляр П. айырыла. Йәбешкәк шыйыҡлыҡ (мол. м. 400‑гә тиклем), балауыҙға оҡшаш матдәләр, термопластар (2 мең һәм юғарыраҡ);...
ПОЛИЭТИЛЕН
ПОЛИЭТИЛЕН, [—CH2—CH2—]n, этилен полимеры. Юғары (мол. м. 30—40 мең), урта һәм түбән (мол. м. 50 мең—1 млн) баҫымлы П. бүләләр, улар тармаҡланыу, кристаллашыу (60‑тан 90%‑ҡа тиклем), иреү т‑раһы м‑н айырыла. Аҡ төҫтәге термопласт, ағыулы түгел, 80°С юғарыраҡ т‑рала алифатик, ароматик углеводородтарҙа...
ПОЛИЭЛЕКТРОЛИТТАР
ПОЛИЭЛЕКТРОЛИТТАР, макромолекулаларында ионоген төркөмдәр булған полимерҙар. Эретмәләрҙә полииондарға һәм түбән молекуляр противоиондарға тарҡала. Химик тәбиғәте б‑са поликислоталар (полиакрил, полиэтиленсульфокислота һ.б.), полинигеҙҙәр (поли‑4‑винилпиридин, полиэтиленполиаминдар һ.б.) һәм полиамфолиттар...
ПОЛИЦИЯ УРЯДНИКТАРЫ МӘКТӘБЕ
ПОЛИЦИЯ УРЯДНИКТАРЫ МӘКТӘБЕ, хоҡуҡ һаҡлау системаһының түбәнге чиндарын әҙерләгән башланғыс проф. уҡыу йорто. 1913 й. П.П.Башилов инициативаһы б‑са ул раҫлаған “Өфө ҡ. полиция һағы урядниктары мәктәбе тураһында положение”ға ярашлы Өфө полиция урядниктары мәктәбе булараҡ асыла. ЭЭМ ҡарамағында була....
ПОЛИЦИКЛИК БЕРЛӘШМӘЛӘР
ПОЛИЦИКЛИК БЕРЛӘШМӘЛӘР, 3 йәки күберәк атомдан торған 2, 3 һәм күберәк цикллы химик берләшмәләр. Нефттә, тәбиғи асфальтта, битумдарҙа, ылыҫлылар ыҫмалаһында, эфир майҙарында, хайуан һәм үҫемлек организмдарында бар. Органик булмаған (составында углерод атомдары юҡ; циклдарҙы айырым атомдар, мәҫ., бор,...
ПОЛИТОТДЕЛ, Дәүләкән р-нындағы ауыл
ПОЛИТОТДЕЛ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Шестаев а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 28 км алыҫлыҡта Йәрмәкәй й. (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 164 кеше; 1959 — 268; 1989 — 236; 2002 — 210; 2010 — 191 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты...
ПОЛИТОЛОГИЯ
ПОЛИТОЛОГИЯ (гр. politiká — дәүләт йәки йәмәғәт эштәре һәм ...логия), сәйәсәт т‑дағы фән. П. бүлектәре: сәйәси тәғлимәттәр тарихы, сәйәсәт теорияһы, сәйәси системалар һәм уларҙың институттары, халыҡ‑ара мөнәсәбәттәр, дәүләт‑адм. эшмәкәрлек һәм ойоштороу ҡарарҙары, власть мөнәсәбәттәре һәм федераль (милли),...
ПОЛИСУЛЬФИДТАР
ПОЛИСУЛЬФИДТАР, (—R—Sm—)n дөйөм формуланың (бында R — алифатик радикал) төп сылбырында көкөрт күп булған полимерҙар. Көкөрт атомының һанына ҡарап полиорганилмоносульфидтар, ‑дисульфидтар, ‑тетрасульфидтар, ‑полисульфидтарҙы айыралар. П. шулай уҡ сульфид төркөмөндә 2 йәки 4 көкөрт атомы, алифатик радикалда...
ПОЛИСТИРОЛ
ПОЛИСТИРОЛ, [—СН2—СН(С6Н5—]n, һыҙыҡлы төҙөлөшлө стирол полимеры. Төҫһөҙ, ҡаты термопласт, мол. м. 30—500 мең, полимерлашыу дәрәжәһе 600—2500, ағыусанлыҡ индексы 2—30, тығыҙлығы 1050 кг/м3, tбыялаланыу 93°С. Мономерҙа, кетондарҙа, ҡатмарлы эфирҙарҙа, ароматик һәм хлорлы алифатик углеводородтарҙа, көкөртлө...
ПОЛИПРОПИЛЕН
ПОЛИПРОПИЛЕН, [—СН2— —СН(СН3)—]n, пропилен полимеры. СН3‑төркөмдәренең арауыҡта урынлашыуына ҡарап изотактик (мол. м. 700 мең тирәһе, кристаллашыу дәрәжәһе 73—75%) һәм атактик (мол. м. төрлөсә, аморф) П. айыралар. Төҫһөҙ термопласт, тығыҙлығы 920— 930 кг/м3, tиреү 175°С, ағыулы түгел, һыу, күп эреткестәр...
ПОЛИПИПЕРИЛЕН
ПОЛИПИПЕРИЛЕН, пиперилен полимеры. Мол. м. 200 мең—1,5 млн, tбыялаланыу яҡынса —50°С, асыҡ һары төҫтә, ҡушылмалары юҡ. Пипериленды массала, эретмәлә (ароматик углеводородтарҙа катализаторҙар — литийалкилдар ҡатнашлығында), эмульсияла полимерлашыу юлы м‑н алалар. Комплекслы стереоспецифик катализаторҙарҙа...
ПОЛИОМИЕЛИТ
ПОЛИОМИЕЛИТ (гр. polioјs — һоро һәм myeloјs — арҡа мейеһе), б а л а л а р ҙ ы ң а р ҡ а ф а л и ж ы, кешенең инфекцион ауырыуы. Энтеровирустар затының Poliovirus hominis вирусы тыуҙыра, тышҡы мөхиткә тотороҡло, йылытыуға, дезинфекциялаусы сараларға һиҙгер. Йышыраҡ 3—6 айҙан алып 7 йәшкә тиклемге балалар...
ПОЛИОЛЕФИНДАР
ПОЛИОЛЕФИНДАР, олефиндарҙың гомо‑ һәм сополимерҙары. Төҙөлөшөнә, мономер төрөнә бәйле α‑олефин һәм эске икеләтә бәйләнешле олефин полимерҙары, түбән (С2—С4) һәм юғары (С5 һәм юғары) олефиндар, һыҙыҡлы һәм тармаҡланған төҙөлөшлө, алифатик, алициклик, ароматик һәм икеләтә бәйләнештә булған башҡа урын...
ПОЛИМЕРЛАШЫУ
ПОЛИМЕРЛАШЫУ, мономер молекулаларын актив үҙәккә эҙмә‑эҙлекле тоташтырып юғары молекуляр берләшмәләр алыу процесы; сылбырлы реакция, кинетик сылбырҙың үҫеше макромолекуланың материал сылбыры үҫеше м‑н оҙатыла. Мономерҙар һанына ҡарап гомо‑ (1) һәм со‑ (2 һәм унан да күберәк) П., актив үҙәк тибы б‑са...
ПОЛИМЕРҘАРҘЫҢ ИҪКЕРЕҮЕ
ПОЛИМЕРҘАРҘЫҢ ИҪКЕРЕҮЕ, полимерҙар эшкәртеү, файҙаланыу, һаҡлауҙа файҙалы үҙенсәлектәр комплексын юғалтыу м‑н барған процестар йыйылмаһы. Физик һәм химик, структураһы боҙолоу факторҙарының төрөнә ҡарап — термик, фото‑, радиацион, окисланыу, озонлы һ.б. П.и. айыралар. Химик П.и. — ионлы (агрессив мөхиттә...
