Список материалов
ПЕРОВСКИЙ Василий Алексеевич
ПЕРОВСКИЙ Василий Алексеевич (9.2.1795, Чернигов губ. Почеп а. — 6.12.1857, Таврия губ. Алупка ҡсб, ш. уҡ губернаның Балаклава ҡ. ерләнә), дәүләт һәм хәрби эшмәкәр. Ген.‑адъютант (1833), кавалериянан генерал (1843). Граф (1855). 1812 й. Ватан һуғышында, 1828—29 йй. рус‑төрөк һуғышында ҡатнашыусы. Мәскәү...
ПЕРМЯКОВ Илья Григорьевич
ПЕРМЯКОВ Илья Григорьевич (6.8. 1901, Пермь губ. Берёзовка Заводы ҡсб — 28.6.1983, Өфө), инженер‑нефтсе. Геол.‑минералогия ф. канд. (1962), проф. (1966). Әзербайжан нефть ин‑тын тамамлағандан һуң (Баҡы, 1930) геол.‑разведка контораһы дир. урынбаҫары булып эшләй, 1934 й. алып “Эмбанефть” ПБ (Гурьев ҡ.),...
ПЕРМЬ ТАТАР-БАШҠОРТ ПЕДАГОГИЯ ТЕХНИКУМЫ
ПЕРМЬ ТАТАР‑БАШҠОРТ ПЕДАГОГИЯ ТЕХНИКУМЫ, 1929 й. Урал пед. техникумының (Свердловск ҡ.) филиалы булараҡ асыла. 1940 й. алып Молотов татар‑башҡ. пед. техникумы, 1942 й. Молотов өлк. Ҡуян а. күсерелә. БАССР Мәғариф ХК ҡарамағында булған. Уҡытыу көндөҙгө бүлектә башланғыс кластар уҡытыусыһы һөнәре б‑са...
ПЕРМЬ ӨЙӘҘЕ
ПЕРМЬ ӨЙӘҘЕ, 1781 й. Пермь наместниклығы составында ойошторола. Өйәҙгә Ҡазан губернаһы Пермь провинцияһының үҙәк өлөшө ингән. 1796 й. алып Пермь губернаһы составында. 19 б. аҙағында төньяҡта — Пермь губернаһының Соликамск өйәҙе, көнсығышта — Верхотур өйәҙе, көньяҡта — Көңгөр һәм Уҫы өйәҙҙәре, көнбайышта...
ПЕРМЬ КРАЙЫ
ПЕРМЬ КРАЙЫ, РФ субъекты. Коми Респ., Башҡортостан, Удмуртия, Киров өлк., Свердловск өлкәһе м‑н сиктәш. Үҙәге — Пермь ҡалаһы. 1938 й. Свердловск өлк. составынан Пермь өлк. булараҡ бүлеп сығарып ойошторола (1940—57 йй. Молотов өлк.), 2005 й. 1 дек. алып Коми‑Пермяк авт. округы м‑н берләшкәндән һуң, хәҙ....
ПЕРМЬ ГУБЕРНАҺЫ
ПЕРМЬ ГУБЕРНАҺЫ, 1796 й. Пермь наместниклығының 12 өйәҙенән ойошторола. 18 б. аҙ. төньяҡта — Вологда губ., көнсығышта — Тубыл губ., көньяҡта — Ырымбур губернаһы, көнбайышта Вятка губернаһы м‑н сиктәш була. Адм. үҙәге — Пермь ҡалаһы. Майҙаны — 332 мең км2 (1897). Халҡы: 1795 й. — 900589 кеше, 1897 й....
ПЕРМЬ БАШҠОРТТАРЫ
ПЕРМЬ БАШҠОРТТАРЫ, башҡорттарҙың этник төркөмө. Пермь ҡ. (9,5 мең кеше), ш. уҡ Пермь крайының Барҙы (16,6 мең), Чернушка (3,5 мең), Көйәҙе (1,9 мең), Пермь (1,4 мең), Уҫы (1,4 мең) һ.б. р‑нда‑__рында йәшәйҙәр (2002 й. мәғлүмәттәр б‑са). 1989 й. Пермь өлк. 52,3 мең, 2010 й. Пермь крайында 32,7 мең башҡорт...
ПЕРМЬ БАШҠОРТТАРЫ
ПЕРМЬ БАШҠОРТТАРЫ, башҡорттарҙың этник төркөмө. Пермь ҡ. (9,5 мең кеше), ш. уҡ Пермь крайының Барҙы (16,6 мең), Чернушка (3,5 мең), Көйәҙе (1,9 мең), Пермь (1,4 мең), Уҫы (1,4 мең) һ.б. р‑нда‑__рында йәшәйҙәр (2002 й. мәғлүмәттәр б‑са). 1989 й. Пермь өлк. 52,3 мең, 2010 й. Пермь крайында 32,7 мең башҡорт...
ПЕРМЬ
ПЕРМЬ, п е р м ь с и с т е м а һ ы (о с о р о), палеозойҙың алтынсы хроностратиграфик бүлексәһе. Осорҙоң башы — 299,0±0,8 млн йыл, аҙағы — 251,0±0,4 млн йыл (ҡара: Геохронология). 1841 й. Уралда Р.Мурчисон тарафынан айырып күрһәтелә. Халыҡ‑ара стратиграфия шкалаһы б‑са 3 бүлектән (дәүерҙән) тора: Урал...
ПЕРЛИТ
ПЕРЛИТ (фр. perlite), бер аҙ ынйы һымаҡ ялтырауыҡ йөҙлө күп һанлы концентрик структуралы бөртөксәләр булыу сәбәпле концентрик‑ҡабыҡлы (перлит) айырымлылыҡ хас булған әсе составлы вулкан быялаһы. П. составына 1%‑тан ашыу конституцион (ҡатнашмалы) һыу, кварц һәм ялан шпаты кристалдарынан торған бөрсөктәр...
ПЕРИТОНИТ
ПЕРИТОНИТ (гр. peritonaion — ҡорһаҡ ярыһы), ҡорһаҡ ярыһының шешеүе. Микрофлора үтеп инеү характеры б‑са беренсел, икенсел һәм өсөнсөл П.; шешеү процесының таралышы б‑са — таралмалы (диффуз, йәки дөйөм) һәм сикле; барышы б‑са — киҫкен һәм хроник П.; үҫеше б‑са реактив (тәүге 24 сәғәт), токсик (24—72...
ПЕРЕПЕЧАЙ Николай Антонович
ПЕРЕПЕЧАЙ Николай Антонович [23.3.1926, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Николаевка а. (БР‑ҙың Миәкә р‑ны) — 20.1.2008, Бөрө ҡ.], хужалыҡ эшмәкәре. БАССР‑ҙың атҡ. а.х. хеҙм‑ре (1977). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Аксёнов а.х. техникумын тамамлаған (1956). 1949—52 йй. БАССР ДОСААФ‑ының Миәкә район ком‑ты рәйесе....
ПЕРЕЛЮБ РАЙОНЫ
ПЕРЕЛЮБ РАЙОНЫ, Һарытау өлкәһенең көнсығышында урынлашҡан. 1928 й. 23 июлендә ойошторолған. Майҙаны — 3691 км2. Адм. үҙәге — Перелюб ауылы. Районда 12 ауыл советы, 46 ауыл торама пункты бар. Халҡы — 17,3 мең кеше (2010), ш. иҫ. 5,9% башҡорттар (ҡара: Ырғыҙ‑Кәмәлек башҡорттары). Башҡорттар тупланып йәшәгән...
ПЕРЕЛЫГИН Игорь Сергеевич
ПЕРЕЛЫГИН Игорь Сергеевич (1.4. 1937, Чистополь ҡ. — 24.2.2002, Өфө), физик. Физика‑матем. ф. канд. (1963), химия ф. д‑ры (1974), проф. (1976). РСФСР‑ҙың (1987), БАССР‑ҙың (1977) атҡ. фән эшмәкәре. Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1959) шунда уҡ уҡыта. 1965—2001 йй. ӨДАТУ‑ның дөйөм физика каф. мөдире....
ПЕРЕКОП УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ
ПЕРЕКОП УҠСЫЛАР ДИВИЗИЯҺЫ, 1941 й. июлендә Харьков хәрби округында 300‑сө уҡсылар див. булараҡ ойошторола, 1943 й. апр. алып 87‑се гвардия уҡсылар див., 1947 й. — уҡсылар бригадаһы. Див. составына 1049‑сы, 1051‑се, 1053‑сө уҡсылар һәм 822‑се артиллерия полктары, 591‑се сапёр, 756‑сы элемтә һәм 355‑се...
ПЕРЕГУДОВ Анатолий Григорьевич
ПЕРЕГУДОВ Анатолий Григорьевич (11.1.1943, Украина ССР‑ы Подостапы а. — 10.3.1998, Өфө), хоҡуҡ белгесе. Юридик ф. канд. (1981), проф. (1995). БР‑ҙың атҡ. юрисы (1993). БДУ‑ны (1972), СССР ЭЭМ‑ы акад. (Мәскәү, 1978) тамамлаған. 1966 й. алып Әтлән бәлиғ булмаған‑ дар өсөн хеҙмәт колонияһында (Силәбе өлк.),...
ПЕРЕВОЛОЧАН, Хәйбулла р-нындағы ауыл
ПЕРЕВОЛОЧАН, Хәйбулла р‑нындағы ауыл, Татырүҙәк а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 21 км һәм Һары т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т. табан 79 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 460 кеше; 1939 — 261; 1959 — 315; 1989 — 142; 2002 — 109; 2010 — 67 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты...
ПЕРЕВОЛОЧАН ҠУРҒАНДАРЫ
ПЕРЕВОЛОЧАН ҠУРҒАНДАРЫ, Прохоровка (иртә Сармат) мәҙәниәтенең (ҡара: Сармат мәҙәниәте) археологик ҡомартҡыһы. Б.э.т. 5—4 бб. ҡарай. Хәйбулла р‑ны Переволочан а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 1,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. А.Х. Пшеничнюк тарафынан 1974 й. асыла һәм 1991 й. өйрәнелә, 2007 й. С.В.Сиротин тикшерә....
ПЕРЕВОЛОЦК РАЙОНЫ
ПЕРЕВОЛОЦК РАЙОНЫ, Ырымбур өлкәһенең үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. 1935 й. ойошторолған. Майҙаны — 2742 км2. Адм. үҙәге — Переволоцк ҡасабаһы. Районда 19 ауыл советы, 49 ауыл торама пункты бар. Халҡы — 28,3 мең кеше (2010), ш. иҫ. 5,1% башҡорттар (ҡара: Ырымбур башҡорттары). Башҡорттар тупланып йәшәгән...
ПЕРВЫЙ МАЙ, Учалы р-нындағы ауыл
ПЕРВЫЙ МАЙ, Учалы р‑нындағы ауыл, Сәфәр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 33 км һәм “83‑сө ки‑ лометр” т. юл ст. К.‑Көнс. табан 11 км алыҫлыҡта Бәләкәй Айғыр й. (Уй й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 438 кеше; 1959 — 301; 1989 — 218; 2002 — 228; 2010 — 184 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
