Список материалов
РАДИОФИЗИКА
РАДИОФИЗИКА, физиканың радиотехник системалар эшләүенең физик нигеҙҙәрен өйрәнгән бүлеге. Р. тикшеренеү өлкәләре: электр сигналдарын генерациялау һәм үҙгәртеү; электромагнит тулҡындарҙың сәселеү, ҡабул итеү, таралыуын һәм характеристикаларын үлсәү; радиотехник системаларҙағы, электронлы приборҙарҙағы...
РАДИОТЕХНИКА
РАДИОТЕХНИКА, фән һәм техниканың төрлө техника тармаҡтарында мәғлүмәтте тапшырыу, һаҡлау һәм үҙгәртеү өсөн файҙаланылған электромагнит тулҡындарын һәм радио диапазоны тулҡындарын генерациялау, көсәйтеү, таратыу, тапшырыу һәм ҡабул итеү ысулдарын һәм принциптарын өйрәнгән өлкәһе; радиофизика һәм радиоэлектрониканы...
РАДИОТЕЛЕВИЗИОН ТАПШЫРЫУ ҮҘӘГЕ
РАДИОТЕЛЕВИЗИОН ТАПШЫРЫУ ҮҘӘГЕ. Телевизион һәм радиотапшырыуҙар программаларын эфирҙа трансляциялау б‑са хеҙмәттәр күрһәтә, БР терр‑яһында телефон каналдары һәм халыҡ‑ара телефон станцияларына тракттар бирә. Өфөлә урынлашҡан. Составына Өфө, Салауат (икеһе лә 1959 й. нигеҙләнгән), Бәләбәй (1963), Борай...
РАДИОСТАЦИЯ
РАДИОСТАНЦИЯ, мәғлүмәтте радиотулҡындар ярҙамында тапшырыу һәм (йәки) уны ҡабул итеү өсөн ҡоролмалар комплексы. Радиохеҙмәттең төрө б‑са билдәләнгән (билдәле пункттар араһында) һәм күсмә элемтә хеҙмәттәре (күсмә һәм хәрәкәтһеҙ йәки бер нисә күсмә объекттар араһында), радиотапшырыу (ҡара: Радио), радионавигация...
РАДИОСПОРТ
РАДИОСПОРТ, ҡыҫҡа һәм ультраҡыҫҡа тулҡындарҙа радиоэлемтә булдырыу, спорт радиопеленгацияһы (“төлкөгә һунар”), тиҙләтелгән радиотелеграфтар һәм радиокүпбәйге б‑са ярыштар. Тура һәм ситтән тороп ҡатнашыу формаларын айыралар. Башҡортостанда 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1924 й. Е.Н.Грибанов, К.П.Краузе...
РАДИОРЕЛЕЛЫ ЭЛЕМТӘ
РАДИОРЕЛЕЛЫ ЭЛЕМТӘ, ҡабул итеү‑тапшырыу (ретрансляциялау) радиостанциялары сынйыры аша сигналдарҙы деци‑ һәм сантиметр оҙонлоҡтағы тулҡындар (уларҙа күп һандағы радиотапшырғыстар түбән кимәлдәге ҡамасауҙар м‑н эшләй ала) ярҙамында тапшыра торған радиоэлемтә. Антеннаһы 30—120 м бейеклектәге мачтаға йәки...
РАДИОЛОКАЦИЯ СТАНЦИЯҺЫ
РАДИОЛОКАЦИЯ СТАНЦИЯҺЫ, р а д и о л о к а т о р, р а д а р, төрлө һауа объекттарын (сәптәрҙе) радиолокация алымдарын файҙаланып күҙәтеү (һауа арауығын контролдә тотоу, Һауа оборонаһы системаларының зенит ракеталарын табыу йәки тоҫҡау, йыһанда осоу аппараттарын эҙләү һәм уларға яҡынайыу һ.б.) ҡоролмаһы....
РАДИОЗОНДЛАУ
РАДИОЗОНДЛАУ, Ер йөҙөнән көплөк (шар) шартлай торған бейеклеккә тиклем (28—30 км) төп метеорологик дәүмәлдәрҙең (атмосфера баҫымы, т‑ра, һауаның дымлылығы, елдең тиҙлеге һәм йүнәлеше) вертикаль профилдәрен билдәләү өсөн аэрологик үлсәүҙәр үткәреүҙең бер ысулы. Р. аэрологик прибор (радиозонд) һәм ер...
РАДИОБИОЛОГИЯ
РАДИОБИОЛОГИЯ, ионлаштырыусы нурланыштың тере организмдарға, экосистемаларға һәм бөтә биосфераға тәьҫире т‑дағы фән. Р. генетика, геохимия, молекуляр биология, радиохимия, ядро физикаһы һ.б. м‑н тығыҙ бәйле. Р. төп бүлектәре: ветеринар һәм йыһан Р., радиацион генетика, микробиол., селекция, радиоэкология....
РАДИОАЛҒЫС
РАДИОАЛҒЫС, радиосигналды (артабан — сигналды) ҡабул итеү, көсәйтеү һәм ундағы мәғлүмәтте файҙаланыуы уңайлы булған төргә әйләндереү өсөн ҡоролма. Юғары йышлыҡ трактынан (бирелгән йышлыҡтағы сигналды айыра һәм көсәйтә), детекторҙан (түбән йышлыҡтағы сигналды формалаштыра), түбән йышлыҡ көсәйткесенән,...
РАДИОАКТИВЛЫҠ
РАДИОАКТИВЛЫҠ, тотороҡһоҙ (радиоактив) атом ядроларының үҙенән‑үҙе радиоактив нурланыш һәм элементар өлөшсә йәки ядролар сығарып икенсе ядроларға әүерелеү һәләте. Р. тәбиғи һәм яһалма (ш. иҫ. техноген) булғандарға бүленә. α‑, β‑тарҡалышы, γ‑нурланышы, нейтрон һәм β‑нурланышы, ауыр ядроларҙың үҙенән‑үҙе...
РАДИОАКТИВ ЭЛЕМЕНТТАР
РАДИОАКТИВ ЭЛЕМЕНТТАР, тотороҡһоҙ ядролы һәм радиоактив тарҡалыуға дусар булған химик элементтар. Р.э. технеций, прометий, полоний һәм Д.И.Менделеевтың периодик системаһындағы артабанғы бөтә элементтар, актиноидтар (торий, протактиний, уран, нептуний, плутоний, америций, кюрий, берклий, калифорний,...
РАДИО...
РАДИО..., ҡушма һүҙҙәрҙең радиоға (мәҫ., радиотапшырыу, радиотехника) йәки радиоактивлыҡҡа (мәҫ., радиобиология) мөнәсәбәтле булыуын күрһәткән өлөшө.
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
РАДИО, Салауат р‑нындағы ауыл
РАДИО, Салауат р‑нындағы ауыл, Ишембай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 34 км һәм Кропачёво т. юл ст. (Силәбе өлк.) көньяҡ‑көнсығышҡа табан 6 км алыҫлыҡта Бирҙәш й. (Йүрүҙән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 133 кеше; 1959 — 140; 1989 — 117; 2002 — 147; 2010 — 129 кеше. Башҡорттар йәшәй...
РАДИО ТАПШЫРЫУ
РАДИО ТАПШЫРЫУ, төп киң мәғлүмәт сараларының береһе. Радио ярҙамында башҡарыла. Башҡортостанда Р.т. хеҙмәтен дәүләт (Башҡортостан радиоһы, “Юлдаш”, “Спутник 107 FM”) һәм коммерция радиоканалдары күрһәтә. Респ. Р.т. тарихы 20 б. 20‑се йй. башлана. 1927 й. Өфө радиотапшырыуҙар компанияһы булдырыла (ҡара:...
РАДИО
РАДИО, 1) мәғлүмәтте радио тулҡындары ярҙамында тапшырыу алымы; 2) ошо алым һәм уны ғәмәлдә ҡулланыуҙың нигеҙендә ятҡан физик күренештәрҙе өйрәнгән фән һәм техника өлкәһе (ҡара: Радиотехника, Радиофизика); 3) радио тапшырыу. Сымлы һәм сымһыҙ Р. айырыла. Мәғлүмәт__тапшырыусыларҙың радиотапшырғыстары,...
РАДИКУЛИТ
РАДИКУЛИТ (лат. radicula — тамырса), арҡа мейеһе нервылары тамырсаларының зарарланыуы арҡаһында ваҡыты‑ваҡыты м‑н көсәйә торған хроник ауырыу. Ауыртҡан урынына бәйле бил‑һигеҙгүҙ, муйын- күкрәк һәм муйын Р. айырыла. Үҫеш сәбәптәре: остеохондроз, тыумыштан килгән үҫеш кәмселектәре, умыртҡалыҡтың травмалары,...
РАДИКАЛЛЫ РЕАКЦИЯЛАР
РАДИКАЛЛЫ РЕАКЦИЯЛАР, атомдар һәм радикалдар — ирекле (парһыҙ) электронлы әүҙем аралыҡтағы өлөшсәләр, ҡатнашлығында барған әүерелеүҙәр. Ирекле радикалдарҙың үҙ‑ара (рекомбинация — 2 бер үк йәки төрлө радикалдың тәьҫир итешеүе, 2 парһыҙ электронды дөйөмләштереп, ковалент бәйләнеш барлыҡҡа килтерә; диспропорциялау...
РАДИАЦИЯ ХИМИЯҺЫ
РАДИАЦИЯ ХИМИЯҺЫ, физик химия бүлеге, матдәләрҙең юғары энергия нурланышы (рентген, α‑, β‑, γ‑нурҙар, ауыр зарядланған өлөшсәләр, күп зарядлы иондар, нейтрондар, ядро реакциялары продукттары) тәьҫире аҫтында химик, физик- химик әүерелештәрен өйрәнә. Р.х. юғары энергиялар химияһының ҡушма өлөшө, радиохимия,...
РАВВИН
РАВВИН (боронғо йәһүдсә рабби – минең остазым), иудаизмдағыдәрәжә, дини белем алғандан һуң бирелә һәм конгрегацияға йәки общинаға идара итеү, юғары дини уҡыу йортонда (иешива) уҡытыу, дини суд ағзаһы булыу хоҡуғын бирә.
Рәсәйҙә Р. община ағзалары тарафынан 3 йылға һайлана, губерна власы органдары тарафынан...
