Список материалов
РЕНТА
РЕНТА (нем. rente), е р р е н т а һ ы, ер биләүсенең ер участкаһын ҡуртымға биреүҙән алған табышы. Р. күләме тәбиғи (тупраҡтың уңдырышлылығы, ер участкаһы урынлашҡан урын) һәм иҡт. факторҙарға (өҫтәмә капитал һалыу, ергә һорау булыуы) бәйле. Р. а.х. етештергән продукттар хаҡына инә. Абс. (ерҙең хосуси...
РЕНОВАЦИЯ
РЕНОВАЦИЯ т е х н и к а л а, матди производство сараларының һәм объекттарының эшләү ресурсын арттырыуға, ҡалдыҡтарҙы эшкәртеүгә, конверсияға (машина һәм агрегаттарҙы яңы тәғәйенләнештә файҙаланыу), ш. уҡ экологик яҡтан таҙа утилләштереүгә йүнәлтелгән технологик, конструкторлыҡ һәм ойоштороу саралары...
РЕМЕЗОВ Семён Ульянович
РЕМЕЗОВ Семён Ульянович (1642 — 1720 й. һуң), картограф, тарихсы. Дворяндарҙан. Бер нисәүһендә Көньяҡ һәм Урта Уралдың геогр. объекттары, торама пункттары (Далматово, Көңгөр, Өфө һ.б.), файҙалы ҡаҙылмаларҙы сығарыу урындары билдәләнгән 23 картанан торған “Себерҙең һыҙма китабы” (“Чертёжная книга Сибири”;...
РЕМЕЗОВ Николай Владимирович
РЕМЕЗОВ Николай Владимирович (1855 й. майы, Ҡазан — 14.11.1915, Владивосток ҡ.), яҙыусы, публицист. Өфө ир балалар гимназияһын тамамлаған. 1873 й. алып Өфө крәҫтиән эштәре б‑са губерна присутствиеһында ер үлсәүсе булып эшләй, 1884 й. — Дәүләт мөлкәте министрлығында (С.‑Петербург), 1886 й. — Дворяндар...
РЕЛЬЕФ
РЕЛЬЕФ (фр. — relief), формаһы, дәүмәле, барлыҡҡа килеүе һәм үҫеш тарихы б‑са төрлө булған ер өҫтө тигеҙһеҙлектәренең йыйылмаһы. Эндоген процестарҙың экзоген процестар м‑н үҙ‑ара тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Экзоген Р. денудациялы, эрозиялы, аккумулятив һәм ҡатнаш типтары бар. Дәүмәле...
РЕЛИКТТАР
РЕЛИКТТАР (лат. relictum), үткән дәүерҙәрҙең фауна һәм флора ҡалдыҡтары булараҡ терр‑яның хайуандар донъяһы һәм үҫемлектәр япмаһы составына ингән үҫемлек, хайуан төрҙәре. Уралда Р. булыуы плейстоцендағы боҙлоҡтар тыуҙырған экосистемаларҙың үҙгәртеп ҡоролоуы м‑н бәйле. Р. һаҡланып ҡалыуына уларҙың йәшәүенә...
РЕКТИФИКАЦИЯ
РЕКТИФИКАЦИЯ (лат. rectus — тура, ябай һәм facio — эшләйем), шыйыҡ бинар йәки күп компонентлы ҡатышмаларҙы ҡайнау т‑раһы б‑са шыйыҡсаны парға һәм парҙарҙы конденсатҡа әйләндереп бүлеү ысулы. Азеотроплы (эреткес ҡатышмаға азеотроп ҡатышманың берәй компоненты м‑н айырыусы агент индереү), экстрактив (түбән...
РЕКРИСТАЛЛИЗАЦИЯ
РЕКРИСТАЛЛИЗАЦИЯ, ҡыҙҙырғанда (мәҫ., яндырғанда) деформацияланған материалдарҙың (а һүрәте) микроструктураһы үҙгәреүе процесы (был ваҡытта яңы бөртөктәр барлыҡҡа килә, уларҙың ҙурайыуы күҙәтелә); системаның ирекле энергияһының кәмеүенә килтерә. Деформация__барышында дислокацияларҙың тығыҙлығы 108 алып...
РЕКРЕАЦИОН РЕСУРСТАР
РЕКРЕАЦИОН РЕСУРСТАР, ял итеү, дауалау, һауыҡтырыу, танып белеү һ.б. маҡсаттарҙа ҡулланыла алған тәбиғи, тарихи‑мәҙәни, соц.- иҡт. мөхит объекттары һәм күренештәре йыйылмаһы. Тәбиғи Р.р. терр‑яның геогр. урыны, рельеф үҙенсәлектәре, климат ресурстары, тәбиғи һәм антропоген акваль комплекстарҙың, ш....
РЕКРЕАЦИОН ГЕОГРАФИЯ
РЕКРЕАЦИОН ГЕОГРАФИЯ, география бүлеге, терр. рекреацион системаларҙың барлыҡҡа килеү, урынлашыу һәм эшләү законлыҡтарын өйрәнә. Археология, тыуған яҡты өйрәнеү, тарих, экология, культурология, климатология һ.б. м‑н бәйле. Башҡортостанда Р.г. 20 б. 80‑се йй. алып үҫешә. Башҡорт дәүләт университетында...
РЕКРЕАЦИОН АҒАС УЛТЫРТЫУ
РЕКРЕАЦИОН АҒАС УЛТЫРТЫУ, урман фондының ял итеү, һаулыҡты нығытыу һ.б. маҡсаттар өсөн тәғәйенләнгән бер өлөшө (ҡара: Рекреацион ресурстар). Р.а.у. ҡалалар һәм ауылдар, урман парктары, йәшел (һаҡлана торған) зона, шифахана- курорт учреждениелары һ.б. эсендә ултыртылған ағастар инә. Шулай уҡ пляжға,...
РЕКОНСТРУКЦИЯ
РЕКОНСТРУКЦИЯ м а ш и н а э ш л ә ү с ә н ә ғ ә т е н д ә, хәҙ. производство майҙандарында һәм хеҙм‑рҙәр һаны ш. уҡ булғанда яңы продукция етештереүҙе ойошторор өсөн производство процестарын һәм технологияларын тамырынан үҙгәртеп ҡороу, етештереү ҡеүәттәрен әҙерләү б‑са саралар комплексы. Р. эсенә реконструкция,...
РЕКЛАМА
РЕКЛАМА (франц. re¼clame), тауарға ихтыяж булдырыу өсөн тауарҙың (хеҙмәт күрһәтеүҙең) ҡулланылыш үҙенсәлектәре т‑да мәғлүмәт таратыу; маркетингының ҡушма өлөшө булып тора. Объектҡа бәйле тауар, соц., сәйәси, корпоратив (өҫтөнлөклө) Р.; тәьҫир итеү ысулына бәйле — акустик, визуаль, акустик‑визуаль, визуаль‑һиҙерлек...
РЕЙНСДОРП Иван Андреевич
РЕЙНСДОРП Иван Андреевич (Иоганн Генрих), Р е й н с д о р ф И.А. (1730, Дания — 3.2.1781, Ырымбур ҡ.), дәүләт эшмәкәре. Ген.‑поручик (1771). Дворяндарҙан. 1756— 63 йй. Ете йыллыҡ һуғышта, 1772 й. Яйыҡ казактары ихтилалын, Крәҫтиәндәр һуғышын (1773—75) баҫтырыуҙа ҡатнашыусы. 1746 й. алып рус армияһында....
РЕЗИНАЛАР ҺӘМ РЕЗИНА‑ТЕХНИК ИЗДЕЛИЕЛАР
РЕЗИНАЛАР ҺӘМ РЕЗИНА-ТЕХНИК ИЗДЕЛИЕЛАР, юғары һығылмалы, ҡайтмалы (йөҙәрләгән %‑ҡа) деформацияға һәләтле каучуктарҙың вулканизация продукттары. Р.һ.р.‑т.и. эшләр өсөн сеймал булып составында каучук (масса б‑са 20—60%), антиоксиданттар, активаторҙар, вулканизацияны тиҙләткестәр, вулканизациялаусы агенттар,...
РЕЗИНА-АСБЕСТ СӘНӘҒӘТЕ
РЕЗИНА-АСБЕСТ СӘНӘҒӘТЕ, резина-техник (ҡара: Резиналар һәм резина-техник изделиелар), асбест-техник изделиелар, киң ҡулланыштағы резина изделиелары етештереү б-са нефтехимия сәнәғәте тармағы. Башҡортостанда Р.‑а.с. 1942 й. республикаға “Резинотехника” (Ярославль ҡ.) һәм “Красный треугольник” (Ленинград)...
РЕЗЕРВУАР
РЕЗЕРВУАР (лат. reservo — һаҡлайым), нефть, нефть продукттарын һәм шыйыҡландырылған газды, һыуҙы, химик продукттарҙы һ.б. ҡабул итеү, һаҡлау, техник эшкәртеү һәм ебәреү өсөн һыйышлыҡ. Конструкцияһы б‑са вертикаль һәм горизонталь; тура мөйөшлө, шар һымаҡ һ.б.; материалы б‑са — ҡорос, тимер‑бетон һ.б.;...
РЕЗЕДА
РЕЗЕДА (Reseda), резеда һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 60 төрө билдәле, Евразияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда ситтән килтерелгән төрө — һары Р. үҫә. Бер йәки ике йыллыҡ үлән. Һабаҡтары тармаҡлы, күтәрелеүсән, һирәк осраҡта төҙ йәки йәйенке, ҡытыршы йәки ҡырлы, бейеклеге...
РЕДЬКИНА Нина Николаевна
РЕДЬКИНА Нина Николаевна (30.3.1961, Томск өлк. Терсалгай а.), ботаник. Биол. ф. д‑ры (2009). Томск мед. ин‑тын тамамлағандан һуң (1983) шунда уҡ эшләй. 1990 й. башлап Ботаника баҡса‑институтында, 1999 й. — “Иммунопрепарат” ДУП‑ының өлкән ғилми хеҙм‑ре, 2000 й. алып БДУ‑ның Сибай ин‑тында, 2008 й. —...
РЕДЬКИН, Краснокама р‑нындағы ауыл
РЕДЬКИН, Краснокама р‑нындағы ауыл, Ҡуян а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 63 км һәм Нефтекама т. юл ст. К.‑Көнс. табан 43 км алыҫлыҡта Үле Танып й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 332 кеше; 1920 — 385; 1939 — 532; 1959 — 589; 1989 — 824; 2002 — 821; 2010 — 898 кеше. Мариҙар...
