Список материалов
РЕДУКЦИЯ
РЕДУКЦИЯ (лат. reductio — ҡайтыу, кире килтереү), өндәрҙең комбинаторлы үҙгәрештәренең бер төрө, өндөң (башлыса һуҙынҡының) оҙайлылығының ҡыҫҡартылыуы йәки көсөргәнештең көсһөҙләнеүе м‑н барлыҡҡа килгән артикуляцион һәм акустик үҙгәреүе. Башҡорт телендә Р. сонор тартынҡылар йоғонтоһонда күп ваҡыт [ы],...
РЕГУЛ, йондоҙ
РЕГУЛ, Арыҫлан α‑һы, аҡ кәрлә йондоҙ. 3 йондоҙҙан торған система. Визуаль йондоҙ дәүмәле 1m,35. Диаметры Ҡояштан 3 тапҡырға ҙурыраҡ. Йондоҙ Ерҙән 85 яҡтылыҡ йылы алыҫлығында урынлашҡан. Зодиакаль йондоҙлоҡҡа инә. БР терр‑яһында ҡалҡыусы һәм байыусы яҡтыртҡыс. Март урталарында, төн уртаһында йондоҙ офоҡ...
РЕГИОНОЛОГИЯ
РЕГИОНОЛОГИЯ (ингл. region — өлкә, территория һәм ...логия), төбәк- ара хеҙмәт бүленешендә төбәктең махсуслашыуын иҫәпкә алып уның комплекслы үҫешенең законлыҡтарын тикшергән фәнни йүнәлеш. Үҙ эсенә иҡтисад, социология, төбәк экологияһы, төбәк м‑н идара итеү теорияһын һ.б. ала. Башҡортостанда Р. өлкәһендә...
РЕВОЛЮЦИЯ КӨРӘШСЕЛӘРЕНӘ ХАЛЫҠ-АРА ЯРҘАМ ОЙОШМАҺЫ
РЕВОЛЮЦИЯ КӨРӘШСЕЛӘРЕНӘ ХАЛЫҠ‑АРА ЯРҘАМ ОЙОШМАҺЫ (РКХЯО), 1922 й. аҙ. Коммунистик Интернационалдың (Коминтерн) 4‑се конгресы ҡарары б‑са хеҙмәтсәндәрҙе аҡ террорҙан һаҡлау һәм аҡ террор ҡорбандарына ярҙам итер өсөн ойошторола. Сәйәси тотҡондарға, вафат булған революционерҙар ғаиләләренә, сәйәси эмигранттарға...
РЕВОЛЮЦИЯ (1917)
РЕВОЛЮЦИЯ (1917), Рәсәйҙең сәйәси һәм соц.‑иҡт. ҡоролошон ҡырҡа үҙгәрткән ҙур тарихи ваҡиға. Ике этапҡа бүлеп йөрөтөлә: батша самодержавиеһын ҡолатҡан Февраль демократик революцияһы һәм власть большевиктар тарафынан баҫып алынып, совет власы урынлаштырылған, капитализм бөтөрөлөп, социализмға күсеү иғлан...
РЕВОЛЮЦИЯ (1905—07)
РЕВОЛЮЦИЯ (1905—07), Б е р е н с е Р ә с ә й р е в о л ю ц и я һ ы, 20 б. башында Рәсәйҙә дөйөм милли кризис һөҙөмтәһендә тыуа. 1905 й. 9 ғин. С.‑Петербургта тыныс демострацияны атыу Р. башланыуға сәбәп була. Өфөлә күмәк сығыштар 200‑гә яҡын кеше ҡатнашҡан 12 ғин. митингыһынан һуң башлана. Революцион...
РЕВОЛЮЦИОН РӘСӘЙ РӘССАМДАРЫ АССОЦИАЦИЯҺЫ
РЕВОЛЮЦИОН РӘСӘЙ РӘССАМДАРЫ АССОЦИАЦИЯҺЫ, Р Р Р А, 1922 й. ойошторола, 1928 й. алып Революция рәссамдары ассоциацияһы (РРА), 1932 й. тарҡала. 1925 й. Өфө филиалы ойошторола. Совет ысынбарлығын дөрөҫ сағылдырған, халыҡҡа аңлайышлы булған әҫәрҙәр ижад итеү ассоциацияның төп бурысы була. РРРА ағзаларының...
РЕВОЛЮЦИОН КОММУНИЗМ ПАРТИЯҺЫ
РЕВОЛЮЦИОН КОММУНИЗМ ПАРТИЯҺЫ (РКП), 1918 й. 25 сент. Мәскәүҙә һул эсерҙар фетнәһенән һуң партиянан сыҡҡан һәм совет власын таныған һул эсерҙар тарафынан ойошторола. РКП(б) м‑н хеҙмәттәшлек итеү, матди етештереү сараларын социаллºштере¢ һәм пролетариат диктатураһын барлыҡ хеҙмәтсәндәр диктатураһы м‑н...
РЕВМАТОЛОГИЯ
РЕВМАТОЛОГИЯ (гр. rheumatismојs — уҙыу һәм ...логия), тоташтырғыс туҡыманың, эске ағзалар һәм быуындарҙың системалы зарарланыуы хас булған ҡайһы бер ауырыуҙар төркөмөн (киҫкен ревматизм биҙгәге, ревматоид артрит, системалы склеродермия, системалы ҡыҙыл сөсө ауырыуы, дерматомиозит һ.б.) өйрәнгән терапия...
РЕВМАТИЗМ
РЕВМАТИЗМ (гр. rheumatismós — уҙыу), к и ҫ к е н р е в м а т и з м б и ҙг ә г е, тоташтырғыс туҡыманың башлыса йөрәк‑ҡан тамырҙары системаһын, быуындарҙы, эске ағзаларҙы һәм үҙәк нервы системаһын зарарлаған инфекцион‑аллергик характерҙағы системалы шешеү ауырыуы. Башлыса ауырыуға бирешеп барған, А...
РЕВИЗИЯЛАР
РЕВИЗИЯЛАР, 18 б. — 19 б. 1‑се ярт. йән башына һалым һалынырға һәм хәрби йөкләмә атҡарырға тейешле Рәсәй империяһы халҡының иҫәбен алыу. Пётр I 1718 й. 26 нояб. указы м‑н индерелә, хөкүмәт күрһәтмәһе б‑са үткәрелә. Барлығы 10 Р. була: 1‑се (1719—27), 2‑се (1743—47), 3‑сө (1762—64), 4‑се (1782—83), 5‑се...
РЕБЕЛИНСКИЙҘАР
РЕБЕЛИНСКИЙҘАР, дворяндар нәҫеле. Өфө тармағына нигеҙ һалыусы — Семён Р. (?—1807), протоиерей. Р.Г.Игнатьевтың мәғлүмәттәре б‑са, Крәҫтиәндәр һуғышы (1773—75) осоронда Өфөнөң баш күтәреүселәр тарафынан ҡамалыуы т‑да яҙып ҡалдырған. Уның улдары: Пётр Семёнович Р. (1753—1810), Троица сиркәүе настоятеле,...
РЕАЛЬ УЧИЛИЩЕЛАР
РЕАЛЬ УЧИЛИЩЕЛАР, Рәсәйҙә тәбиғәт‑матем. циклы фәндәрен тәрән өйрәнгән тулы булмаған урта йәки урта уҡыу йорттары. 1872 йылғы уставҡа ярашлы реаль гимназиялар урынына ойошторолалар. Халыҡ мәғарифы министрлығы ҡарамағында булалар. Ҡаҙна, ҡала йәмғиәттәре, земстволар һәм айырым кешеләр аҡсаһына тотолалар....
РЕАЛИЗМ
РЕАЛИЗМ (лат. realis — матди, ысынбарлыҡ), художестволы методты формалаштырған художестволы фекерләү тибы һәм ысынбарлыҡты сағылдырыу ысулы, тормоштоң әһәмиәтле яҡтарын автор идеалының бейеклеге һәм хәҡиҡәтлеге м‑н яраштырыу уның төп принциптары булып тора; типик характерҙарҙы, конфликттарҙы, ситуацияларҙы...
РЕАКТИВ ЯҒЫУЛЫҠ
РЕАКТИВ ЯҒЫУЛЫҠ, һауалы реактив авиация двигателдәре һәм газ турбиналы двигателдәр өсөн яғыулыҡ итеп ҡулланылған алифатик (20—60%), нафтен (20—60%), ароматик (18,5—20%), туйындырылмаған алифатик (0,3—1%) углеводородтарҙың ҡатнашмаһы. Шыйыҡса, tҡайнау 170—315°С, тығыҙлығы 775—840 кг/ м3, яныу йылылығы...
РӘШИТОВА Таңһылыу
РӘШИТОВА Таңһылыу (Сәғиҙә Фари ҡыҙы) [1.1. 1905, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Көҙән а. (БР‑ҙың Ишембай р‑ны) — 21.2. 1988, Өфө], актриса. БАССР- ҙың халыҡ (1940) һәм атҡ. (1935) артисы. Башҡ. сәнғәт техникумын тамамлаған (1932; В.Мортазин‑Иманский, М.Ә.Мәһәҙиев курсы). 1924—70 йй. БАДТ актрисаһы. Героиняһының...
РӘШИТЕТДИН, иран тарихсыһы
РӘШИТЕТДИН (Фазлаллаһ ибн Әбүл Хәйер Хамадани; 1247, Хамадан ҡ. — 18.7.1318, Тебриз ҡ.), иран тарихсыһы, дәүләт эшмәкәре. Монгол илхандары һарайында вәзир булып хеҙмәт иткән (1298—1317). Монголдарҙың Европаға походтарын һүрәтләгәндә ҙур халыҡтар араһында башҡорттар ҙа телгә алынған “Жәмиғәт‑тәуарих”...
РӘХМӘТУЛЛИНА Ләйсән Зөфәр ҡыҙы
РӘХМӘТУЛЛИНА Ләйсән Зөфәр ҡыҙы (19.8.1964, БАССР‑ҙың Илеш р‑ны Аҡкүҙ а.), график. БР‑ҙың атҡ. рәссамы (2015). Рәссамдар союзы ағзаһы (1996). БДПИ‑ны тамамлаған (1986). Башлыса пейзаждар һәм акварель техникаһында тематик композициялар ижад итә, уларҙа тәбиғәт образдарын тамға‑символдар аша кәүҙәләндерә...
РӘХМӘТУЛЛИНА Йыһания Ғиндулла ҡыҙы
РӘХМӘТУЛЛИНА Йыһания Ғиндулла ҡыҙы [8.3.1936, БАССР‑ҙың Топорнин р‑ны Әхмәт а. (БР‑ҙың Кушнаренко р‑ны)], йырсы (лирик‑драматик сопрано). БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1976). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1971). Урал консерваторияһын тамамлағандан һуң (Свердловск ҡ., 1965; Л.Ф.Дроздова класы) 1994 й. тиклем...
РӘХМӘТУЛЛИНА Ирина Робинзон ҡыҙы
РӘХМӘТУЛЛИНА Ирина Робинзон ҡыҙы (8.3.1970, ТАССР‑ҙың Ҡыҙылъяр ҡсб), онколог. Медицина фәндәре докторы (2005). БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1993) “Сода” ААЙ‑ның (Стәрлетамаҡ ҡ.) медицина‑санитария бүлегендә эшләй. 1999 й. алып БДМУ‑ла: уҡытыусы, бер үк ваҡытта 2002—12 йй. диссертацион советтың ғилми секретары,...
