Список материалов
СЮТКИН Пётр Иванович
СЮТКИН Пётр Иванович [31.12. 1915, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Армянинов а. — 14.8.1954, БАССР‑ҙың Яңауыл р‑ны Яңауыл эшселәр ҡсб, БАССР‑ҙың Ҡалтасы р‑ны Холодный Ключ ҡсб ерләнгән, ш. уҡ р‑ндың Калегин а. күсереп ерләнгән], танкист, майор. Советтар Союзы Геройы (1946). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1‑се Горький...
СЮТКИН Владимир Михайлович
СЮТКИН Владимир Михайлович (28.2.1952, БАССР‑ҙың Краснокама р‑ны Николо‑Берёзовка а.), инженер‑механик. БР‑ҙың атҡ. машиналар эшләүсеһе (1997). Ижевск механика ин‑тын тамамлағандан һуң (1974) Рязань мәҙәниәт‑көнкүреш тауарҙары ф‑каһында өлкән мастер булып эшләй. 1977 й. алып “Нефтекама автозаводы” ААЙ‑нда:...
СЮИТА
СЮИТА (фр. suite — рәт, эҙмә‑эҙлелек), дөйөм художество идеяһы м‑н берләшкән бер нисә ҡапма‑ҡаршы үҙ аллы өлөштәрҙән (характеры, ритмы, темпы һ.б. б‑са айырылалар) торған инструменталь цикллы муз. әҫәр. С. соната һәм симфониянан өлөштәренең артыҡ үҙ аллылығы, уларҙың ҡәтғи иҫәпкә, тәртипкә, характерға...
СЮЖЕТ
СЮЖЕТ (фр. sujet — предмет), художестволы әҫәрҙә арауыҡ‑ваҡыт үҙгәрештәре, бер‑береһен алмаштырған урын‑торош һәм шарттар рәүешендә күҙ алдына баҫтырылған хәл‑ваҡиғалар йыйылмаһы. С. драматик, эпик һәм лиро‑эпик жанрҙарҙың ойоштороусы башланғысы булып тора; лирикала ла мөһим булырға мөмкин. С. структур...
СЫЧЁВ Алексей Алексеевич
СЫЧЁВ Алексей Алексеевич [1861, Ырымбур губ. Троицк өйәҙе Дыуан а. (БР‑ҙың Дыуан р‑ны) – ?], Өфө губернаһынан 4‑се Дәүләт думаһы (1912–17) депутаты. Крәҫтиәндәрҙән. 2 класлы башланғыс училище тамамлаған. Златоуст өйәҙземство башҡармаһында писарь булып хеҙмәт иткән. Златоуст өйәҙземство йыйылышында крәҫтиәндәрҙән...
СЫУАШТАР КАНАШЫ (СЪЕЗЫ)
СЫУАШТАР КАНАШЫ (СЪЕЗЫ), БР сыуаштарының милли үҙаңын күтәреү, сыуаш телен һәм милли мәҙәниәтен һаҡлау һәм үҫтереү, республика халыҡтары араһында дуҫлыҡты пропагандалау һәм нығытыу маҡсаты м‑н ойошторолған йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә урынлашҡан. 1999 й. алып эшләй. БР Халыҡтары ассамблеяһы ағзаһы. Сы- уаш...
СЫУАШТАР
СЫУАШТАР (үҙ атамаһы саваш), Сыуашстандың төп халҡы. С. һаны 1989 й. РСФСР‑ҙа – 1773,6 мең кеше, Сыуаш АССР‑ында – 906,9 мең; 2010 й. РФ‑та – 1435,8 мең, Сыуаш Респ. 814,7 мең кеше тәшкил итә. БАССР‑ҙа 1989 й. С. һаны – 118,5 меңдән ашыу; БР‑ҙа 2010 й. 107,4 мең кеше була. Айырыуса Стәрлетамаҡ (14,3...
СЫУАШСТАН
СЫУАШСТАН, С ы у а ш Р е с п у б л и к а һ ы, РФ субъекты. Көнсығыш Европа тигеҙлегенең көнсығыш өлөшөндә, Свияга һәм Сура йй. (Волга й. ҡушылдыҡтары) араһында урынлашҡан. Марий Эл, Мордовия, Татарстан респ., Түбәнге Новгород өлкәһе, Пенза һәм Ульяновск өлк. м‑н сиктәш. Баш ҡалаһы – Чебоксар. Иң юғары...
СЫУАШ‑ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл
СЫУАШ‑ОЛҠАН, Туймазы р‑нындағы ауыл, Татар‑Олҡан а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Туймазы т. юл ст. Көнс. табан 9 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 198 кеше; 1920 – 245; 1939 – 241; 1959 – 238; 1989 – 159; 2002 – 140; 2010 – 158 кеше. Сыуаштар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты бар.
Ауылға...
СЫУАШ ФОЛЬКЛОРЫ
СЫУАШ ФОЛЬКЛОРЫ. Башҡортостан Республикаһы сыуаштары фольклорының жанрҙары күп төрлө (эпик әҫәрҙәрҙән тыш). Йыйылған материалдың байтаҡ өлөшөн тылсымлы, йәки героик, тормош‑көнкүреш, хайуандар т‑дағы әкиәттәр (юмах, халап) тәшкил итә. Легендалар, тарихи риүәйәттәр, йомаҡтар (тупмалли юмах), мәҡәл һәм...
СЫУАШ ТЕЛЕ
СЫУАШ ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (болғар төркөмө). Сыуашстандың дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ БР‑ҙа, ТР‑ҙа, Һамар, Ульяновск өлк. һәм РФ‑тың башҡа төбәктәрендә таралған. Һөйләшеүселәр һаны – 1 млн 300 меңдән ашыу кеше; БР‑ҙа 98 меңдән күберәк кеше С.т. белә, ш. иҫ. 91 меңдән ашыу сыуаштар (2002)....
СЫУАШ НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
СЫУАШ НУҒАҘАҒЫ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Нуғаҙаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 30 км һәм Төкөн т. юл ст. К. табан 8 км алыҫлыҡта Нуғаҙаҡ күле (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 900 кеше; 1920 – 851; 1939 – 865; 1959 – 905; 1989 – 623; 2002 – 450; 2010 – 408 кеше. Сыуаштар йәшәй...
СЫУАШ ӘҘӘБИӘТЕ
СЫУАШ ӘҘӘБИӘТЕ, башҡорт әҙәбиәте м‑н боронғо тарихи бәйләнештәре бар. Байтаҡ күренекле сыуаш яҙыусылары, ш. иҫ. сыуаш милли әҙәбиәте классигы К.В.Иванов, Сыуашстандың халыҡ шағиры Я.Ухсай һ.б., Башҡортостанда тыуған. Башҡортостанда 20 б. башында сыуаш телендә китаптар нәшер ителә башлай. 1920–22 йй....
СЫУАЛКИП, Шишмә р‑нындағы ауыл
СЫУАЛКИП, Шишмә р‑нындағы ауыл, Сыуалкип а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 38 км һәм Шөңгәккүл т. юл ст. Көнс. табан 15 км алыҫлыҡта Сыуалкип й. (Өршәк й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1605 кеше; 1920 – 1400; 1939 – 1011; 1959 – 1153; 1989 – 616; 2002 – 538; 2010 – 451 кеше. Татарҙар йәшәй...
СЫУАЛ, мейес
СЫУАЛ, тура мөрйәле, алды асыҡ мейес. Торлаҡ эсендә С., ғәҙәттә, ишек алдында урынлашҡан, стенаға терәлмәгән, традицион интерьер элементтарының береһе булған. Төп материал булып балсыҡ, ағас, ҡатламлы таш, һуңыраҡ кирбес хеҙмәт иткән. С. эшләр өсөн иҙәндә балсыҡтан ҡалҡыу көлдөксә әҙерләгәндәр, уның...
СЫТЫРМАН, Яңауыл р‑нындағы ауыл
СЫТЫРМАН, Яңауыл р‑нындағы ауыл, Ямаҙы а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 29 км алыҫлыҡта Байман й. (Гәрә й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 738 кеше, 1920 – 690; 1939 – 457; 1959 – 417; 1989 – 234; 2002 – 215; 2010 – 188 кеше. Удмурттар, башҡорттар йәшәй (2002)....
СЫТЫРБАШ, Миәкә р‑нындағы ауыл
СЫТЫРБАШ, Миәкә р‑нындағы ауыл, Миәкә а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 6 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнс. табан 48 км алыҫлыҡта Булат й. (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 123 кеше; 1959 – 137; 1989 – 87; 2002 – 149; 2010 – 117 кеше. Татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 30‑сы йй....
СЫСҠАНДАР
СЫСҠАНДАР (Muridae), кимереүселәр ғаиләһе. Яҡынса 120 заты, 500‑ҙән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. БР‑ҙа 4 заттан (өй сысҡандары, урман һәм баҫыу сысҡандары, ваҡ сысҡандар, ғәҙәти ҡомаҡтар) 6 төрө бар. Кәүҙәһе төҙ, муйын билтәге айырылып тора, оҙонлоғо 7‑нән алып (ваҡ сысҡан) 27 см...
СЫСҠАН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
СЫСҠАН, Б а ҡ с а л ы, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Сахай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 19 км һәм Ҡарлыман т. юл ст. Көнс. табан 5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 111 кеше; 1920 – 175; 1939 – 208; 1959 – 190; 1989 – 102; 2002 – 116; 2010 – 109 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп...
СЫСӘРТ ЗАВОДТАРЫ
СЫСӘРТ ЗАВОДТАРЫ, Сысәрт й. (Исәт й. ҡушылдығы) буйында Себер даруғаһының Һалйот, Һеңрән һәм Терһәк улустары башҡорттары ерҙәрендә нигеҙ һалына; Түб. Сысәрт суйын, баҡыр иретеү һәм тимер етештереү з‑ды 1732 й. – ҡаҙна, Үрге Сысәрт тимер етештереү з‑ды 1847 й. П.Д.Соломирский һәм Турчаниновтар тарафынан...
