Список материалов
СПОРТ МӘКТӘПТӘРЕ
СПОРТ МӘКТӘПТӘРЕ, спортсыларҙы әҙерләгән махсус учреждениелар. С.м. 3 төрө айырыла: балалар- үҫмерҙәр, олимпия резервы (махсус) һәм юғары спорт оҫталығы. Башҡортостанда беренсе С.м. 1946 й. Өфөлә асыла (ҡара: Юғары спорт оҫталығы мәктәбе). Респ. 130‑ға яҡын С.м. эшләй (2008), шулар араһында Биатлон...
СПОРТ МӘКТӘБЕ №8
СПОРТ МӘКТӘБЕ №8. Өфөлә урынлашҡан. 1977 й. 8‑се балалар һәм үҫмерҙәр спорт мәктәбе булараҡ ойошторола. Акробатика, бокс, кикбоксинг, тай боксы, тхэквондо бүлектәре бар. Мәктәптә 450‑нән ашыу уҡыусы шөғөлләнә, 18 тренер‑уҡытыусы эшләй (2008). Тәрбиәләнеүселәре араһында А.М.Вәхитов, М.В.Дурнева, Ф.Р.Имашев,...
СПОРТ МӘКТӘБЕ №8
СПОРТ МӘКТӘБЕ №8. 1977—2016 йй. Өфөлә 8‑се балалар һәм үҫмерҙәр спорт мәктәбе булараҡ эшләй. Акробатика, бокс, кикбоксинг, тай боксы, тхэквондо бүлектәре булған. Тәрбиәләнеүселәре араһында А.М.Вәхитов, М.В.Дурнева, Ф.Р.Имашев, Т.Т.Йосопов, К.Л.Москвин, М.В.Попов. Мәктәп менән М.М.Ғәбдрәхимов, М.А.Шәмиғолов...
СПОРТ МӘКТӘБЕ №22
СПОРТ МӘКТӘБЕ №22. Өфөлә урынлашҡан. 1989 й. 22‑се балалар һәм үҫмерҙәр спорт мәктәбе булараҡ ойошторола. Бокс, дзюдо, кикбоксинг, пауэрлифтинг, тхэквондо, ушу бүлектәре бар. Мәктәптә 800‑ҙән ашыу уҡыусы шөғөлләнә, 17 тренер‑уҡытыусы эшләй (2008). Көрәш (19х5,5; 17х5,5; 18х6; 16х5 һәм 24х12 м), атлетик...
СПОРТ ҠОРОЛМАЛАРЫ
СПОРТ ҠОРОЛМАЛАРЫ, һауыҡтырыу һәм уҡыу‑күнекмәләр дәрестәре, төрлө спорт төрҙәре б‑са ярыштар үткәреү өсөн тәғәйенләнгән айырым биналар һәм төҙөлөш комплекстары. Спорт‑тамаша (демонстрация), уҡыу- күнекмәләр һәм физкультура‑һауыҡтырыу ҡоролмалары айырыла. БР‑ҙа 10,3‑тән ашыу С.ҡ. эшләй: 132 спорт бассейны,...
СПОРТ КЛУБТАРЫ
СПОРТ КЛУБТАРЫ, спортсыларҙы һәм спорт яратыусыларҙы берләштергән йәмәғәт йәки шәхси ойошмалар. С.к. төп маҡсаты һәм бурыстары: матди‑техник базаны үҫтереү, физкультура‑һауыҡтырыу һәм спорт сараларын, спортсыларҙы һәм командаларҙы төрлө кимәлдәге ярыштарҙа ҡатнашыуға әҙерләү өсөн уҡыу‑күнекмәләр йыйындарын...
СПОРТ ЙӘМҒИӘТТӘРЕ
СПОРТ ЙӘМҒИӘТТӘРЕ, физик культура, спорт һәм туризмды үҫтереү маҡсатында булдырылған күмәк йәмәғәт берекмәләре. Башҡортостанда тәүге С.й. 1925 й. Өфөлә ойошторола (ҡара: “Динамо”). Респ. “Динамо”, “Спартак” С.й. һәм Профсоюздар спорт йәмғиәте эшләй (2008).
Тәрж. Ғ.Р.Бирҙина...
СПОРТ ГИМНАСТИКАҺЫ БУЙЫНСА ОЛИМПИЯ РЕЗЕРВЫ СПОРТ МӘКТӘБЕ №16
СПОРТ ГИМНАСТИКАҺЫ БУЙЫНСА ОЛИМПИЯ РЕЗЕРВЫ СПОРТ МӘКТӘБЕ №16. Өфөлә урынлашҡан. 1985 й. “Хеҙмәт” ДСО‑һының ДЮСШ булараҡ ойошторола, 1990 й. алып Профсоюздар физкультура-спорт йәмғиәтенең Башҡ‑н өлкә советы СДЮШОР‑ы, 1993 й. — 16‑сы Спорт гимнастикаһы б‑са балалар һәм үҫмерҙәр олимпия резервы махсус...
СПОРТ ГИМНАСТИКАҺЫ
СПОРТ ГИМНАСТИКАҺЫ, гимнастик снарядтарҙа, ирекле күнегеү һәм таяныслы һикереү ярыштарын үҙ эсенә алған спорт төрө. Айырым төрҙәрҙәге һәм күпбәйгеләге ярыштар айырыла. Башҡортостанда С.г. үҫеше 20 б. 20‑се йй. башында “Сокол” Өфө гимнастика клубы асылыуға бәйле. 1923 й. С.г. 1‑се Бөтә башҡорт олимпиадаһы...
СПОРТ БАССЕЙНДАРЫ
СПОРТ БАССЕЙНДАРЫ (фр. bassin), йөҙөү, һыуға һикереү, һыу полоһы б‑са күнекмәләр һәм ярыштар өсөн йыһазландырылған яһалма һыу ятҡылыҡтары. Асыҡ, ябыҡ һәм ҡатнаш төргә бүленә. Бер йәки бер нисә ваннаһы, әҙерлек күнекмәләре өсөн спорт залдары (майҙансыҡтары), техник һәм ярҙамсы биналары була. Башҡортостанда...
СПОРТ АЭРОБИКАҺЫ
СПОРТ АЭРОБИКАҺЫ, спорт 86 төрө・, спортсылар музыкаға ҡушылып үҙ эсенә ҡатмарлы координациялы хәрәкәттәрҙе алған өҙлөкһөҙ һәм юғары интенсив күнекмәләр комплексын башҡара. Башҡортостанда С.а. үҫеше 20 б. 90‑сы йй. уртаһында Өфөлә 8‑се ДЮСШ‑нда С.а. бүлеге, БДПИ, ӨДНТУ эргәһендә, ш. уҡ Бөрө, Күмертау,...
СПОРТ
СПОРТ (ингл. sport), физик культураның состав өлөшө, физик тәрбиәләү сараһы һәм ысулы, төрлө физик күнекмәләр б‑са ярыштар ойоштороу системаһы. Һәүәҫкәр (күмәк халыҡ ҡатнашлығындағы) һәм проф. С. айырыла. Башҡортостанда күп халыҡ ҡатнашлығындағы С. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1923 й. Башҡ‑н ҮБК эргәһендә...
СПОРОВИКТАР
СПОРОВИКТАР (Sporozoa), иң ябайҙар ярым батшалығына ҡараған апикомплекстар класы. 2 отряды (грегариндар һәм кокцидиялар), яҡынса 2 мең төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда 23 төрө бар. Умыртҡаһыҙ (грегариндар), умыртҡалы хайуандарҙың (кокцидияларҙың күпселеге) һәм кешенең паразиттары....
СПОРАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР
СПОРАЛЫ ҮҪЕМЛЕКТӘР, башлыса споралар м‑н үрсегән һәм таралған организмдар. Яҡынса 70 мең төрө билдәле, киң таралған. Башҡортостанда 1600‑ҙән ашыу төрө үҫә. Ябай төҙөлөшлө (ылымыҡтар) һәм ҡатмарлы төҙөлөшлө (мүк һымаҡтар, көкөрт үләне һымаҡтар, псилот һымаҡтар, ҡырҡбыуын һымаҡтар, абаға һымаҡтар, күп...
СПЛАЙН
СПЛАЙН м а т е м а т и к а л а, кәкре һыҙыҡ йәки сикләнгән һандағы бер‑береһенә сиктәш һан аралыҡтарында аргументы үҙгәргән функция графигы. Аралыҡтарҙың һәр береһендә һыҙыҡ (функция) билдәле бер класҡа ҡарай (мәҫ., куб С. куб рәүешле параболаларҙың төрлө өлөштәренән тора). Аралыҡтар тоташҡан нөктәләрҙә...
СПИЦЫН Александр Андреевич
СПИЦЫН Александр Андреевич (14.8.1858, Вятка губ. Яранск ҡ. — 17.9.1931, Ленинград), археолог. СССР ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1927). С.‑Петербург ун‑тын тамамлағандан һуң (1882) Вятка ҡатын‑ҡыҙҙар гимназияһында уҡыта, 1892 й. алып Матди мәҙәниәт тарихы дәүләт акад., бер үк ваҡытта 1909 й. башлап С.‑Петербург...
Списки сокращений
ҠЫҪҠАРТЫУҘАР ИСЕМЛЕГЕ
БИБЛИОГРАФИЯЛАҒЫ ҠЫҪҠАРТЫУҘАР
ҮЛСӘҮ БЕРӘМЕКТӘРЕНЕҢ ҠЫҪҠАРТЫУҘАР ИСЕМЛЕГЕ
...
СПИРТТАР
СПИРТТАР, туйындырылған (алкоголдәр), туйындырылмаған (енолдар), углерод атомдарының ароматик ҡулсаһы (фенолдар) молекулаларында 1 йәки бер нисә гидроксил (ОН) төркөмлө углеводород сығарылмалары. С. өсөн ИЮПАК номенклатураһы б‑са (метанол, этанол һ.б.), тривиаль (метил спирты — ағас, этиллы‑шарап һ.б.)...
СПИРИН Владимир Степанович
СПИРИН Владимир Степанович (2.7. 1923, Сембер губ. Вальдиватское а. — 2002, Спасск‑Рязанский ҡ.), иҡтисадсы. Иҡт. ф. канд. (1965), проф. (1988). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1977). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Бөтә Союз юридик ситтән тороп уҡыу ин‑тын тамамлаған (Мәскәү, 1954). 1948 й. алып — Ағиҙел йылға...
СПИРИДОНОВА Мария Александровна
СПИРИДОНОВА Мария Александровна (16.10.1884, Тамбов ҡ. — 11.9.1941, Орёл ҡ.), революция хәрәкәте эшмәкәре. Дворяндарҙан. 1905 й. алып Социал‑революционерҙар партияһы ағзаһы. 1906—17 йй. каторгала. Һул социал‑революционерҙар (интернационалистар) партияһы етәкселәренең береһе. Советтарҙың 2‑се Бөтә Рәсәй...
