Список материалов
СЕБЕР ДАРУҒАҺЫ
СЕБЕР ДАРУҒАҺЫ, 16 б. аҙағында Өфө өйәҙе, 18 б. башында Өфө провинцияһы, 1744 й. алып Ырымбур губернаһы составына инә (ҡара: Даруға). 17 б. аҙағында төньяҡ-көнбайышта — Көңгөр өйәҙе, төньяҡ‑көнсығышта — Верхотур һәм Тубыл өйәҙҙәре, көньяҡ‑көнсығышта — Ҡаҙаҡ ханлығы, көньяҡта — Нуғай даруғаһы, көньяҡ‑көнбайышта —...
СЕБЕР ГУБЕРНАҺЫ
СЕБЕР ГУБЕРНАҺЫ, 1708 й. ойошторола. Урал тауҙарынан Тымыҡ океанға тиклемге территорияны алып торған: Көнсығыш, Көньяҡ, Көнбайыш Себер һәм Алыҫ Көнсығыш. Дөйөм идара итеү менән Сенат, 1730 й. башлап Себер приказы, 1763 й. — айырым кабинет шөғөлләнгән. Административ үҙәге — Тубыл ҡалаһы. 1719 й. алып...
СЕБЕР АРМИЯҺЫ
СЕБЕР АРМИЯҺЫ, 1) 1918 й. Ваҡытлы Себер хөкүмәтенең ҡораллы көстәре. 28 майҙа Хәрби ведомство б‑са бойороҡҡа ярашлы Көнбайыш Себер армияһы булараҡ ойошторола, 27 июлдә С.а. тип үҙгәртелә. Составына 5‑се Амур буйы, Урта Себер, Ялан Себер, 3‑сө Урал армияһы, Урал һәм 4‑се Көнсығыш Себер корпустары ингән....
СЕБЕНЛЕ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
СЕБЕНЛЕ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Себенле а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнс. табан 28 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1026 кеше; 1920 — 690; 1939 — 331; 1959 — 355; 1989 — 390; 2002 — 356; 2010 — 290 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс мәктәп, мәҙәниәт...
СЕБЕНДӘР
СЕБЕНДӘР, ысын себендәр (Muscidae), ике ҡанатлылар отрядына ҡараған бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 5 мең төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. БР‑ҙа яҡынса 5 төрө бар, ҡашҡа себен, өй С. йыш осрай. Кәүҙә оҙонлоғо — 2—15 мм. Төҫө ҡара һоро, ҡорһағы һарғылт, 4 һәм унан күберәк сегменттан тора. Башы күкрәгенә...
СЕБЕН ТУРҒАЙҘАРЫ
СЕБЕН ТУРҒАЙҘАРЫ (Muscicapidae), турғай һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар ғаиләһе. 82 заты, 328‑гә яҡын төрө билдәле, киң таралған. БР‑ҙа 4 төрө бар. Күсәр ҡоштар. Кәүҙә оҙонлоғо 11—18 см, ауырлығы 8—25 г. Ата ала себен турғайының арҡаһы һәм түбәһе ҡара төҫтә, ҡорһағы аҡ. Ҡанаты ҙур аҡ таплы ҡара көрән...
СВОБОДА, Салауат р‑нындағы ауыл
СВОБОДА, Салауат р‑нындағы ауыл, Тирмән а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 55 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 4 км алыҫлыҡта Олоер й. (Әй й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 120 кеше; 1959 — 136; 1989 — 84; 2002 — 113: 2010 — 102 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 20‑се...
СВОБОДА, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
СВОБОДА, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Свобода а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. Т.- Көнб. табан 30 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 574 кеше; 1959 — 643; 1989 — 574; 2002 — 564; 2010 — 629 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы,...
СВИРИДОВ Георгий (Юрий) Васильевич
СВИРИДОВ Георгий (Юрий) Васильевич (3.12.1915, Курск губ. Фатеж ҡ. — 6.1.1998, Мәскәү), композитор. СССР‑ҙың халыҡ артисы (1970). Соц. Хеҙмәт Геройы (1975). Ленинград консерваторияһын тамамлаған (1941; Д.Д.Шостакович класы). 1941 й. авг. — 1942 й. февр. Һауанан күҙәтеү, хәбәр итеү һәм элемтә хәрби училищеһы...
СВИНУХОВ Анатолий Григорьевич
СВИНУХОВ Анатолий Григорьевич (17.11.1937, БР‑ҙың Стәрлетамаҡ р‑ны Помряскин а.), инженер‑технолог. Техник ф. д‑ры (1985), проф. (1990). ӨНИ‑не тамамлаған (1964). 1958 й. алып “Салаватнефтеоргсинтез” ПБ‑нда эшләй: 1966 й. — баш инженер, 1972 й. — аммиак з‑ды дир., 1974 й. — ген. дир. урынбаҫары, 1977...
СВИДЕРСКИЙ Алексей Иванович
СВИДЕРСКИЙ Алексей Иванович [8.3.1887, Новгород-Северский ҡ. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Чернигов губ. Починок а.) — 10.5.1933, Рига, Мәскәүҙә ерләнгән], рев‑ция хәрәкәте эшмәкәре. Дворяндарҙан. 1899 й. алып РСДРП ағзаһы. Чернигов гимназияһын тамамлаған. 1899 й. ҡулға алынып, Өфө губ. һөргөнгә ебәрелә....
СВИДЕРСКИЙ Алексей Иванович
СВИДЕРСКИЙ Алексей Иванович [8.3.1887, Новгород-Северский ҡ. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Чернигов губ. Починок а.) — 10.5.1933, Рига, Мәскәүҙә ерләнгән], рев‑ция хәрәкәте эшмәкәре. Дворяндарҙан. 1899 й. алып РСДРП ағзаһы. Чернигов гимназияһын тамамлаған. 1899 й. ҡулға алынып, Өфө губ. һөргөнгә ебәрелә....
СВЕШНИКОВ Михаил Иванович
СВЕШНИКОВ Михаил Иванович (1873—?), Ырымбур губернаһынан 1‑се Дәүләт думаһы (1906) депутаты. Троицк өйәҙе казактарынан. Мәхәллә училищеһын тамамлаған. Шул уҡ өйәҙҙең Бобровка ҡасабаһы атаманы. Думала хеҙмәтсәндәр фракцияһы ағзаһы. Станицаның почётлы судьяһы. Артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.
Тәрж. М.Х.Хужин...
СВЕТЛЫЙ, күл‑һаҙлыҡ комплексы
СВЕТЛЫЙ, Тере Танып й. басс. күл- һаҙлыҡ комплексы. Ҡалтасы р‑ны Надеждин а. көньяҡ‑көнсығыш ситендә урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡтар, дөйөм майҙаны 219,0 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1,32 м, иң ҡалыны — 4,2 м, эшкәртелмәгән торф запасы 1226,0 мең т. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Күлдән шишмә ағып...
СВЕТКИН Юрий Владимирович
СВЕТКИН Юрий Владимирович (9.12.1920, Аткарск ҡ. — 23.8.1988, Днепропетровск ҡ.), химик‑органик. Химия ф. д‑ры (1968), проф. (1970). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Кишинёв ун‑тын тамамлаған (1951). 1960 й. алып БДУ‑ла эшләй: органик химия каф. ойоштороусы һәм уның мөдире (1961 й. тиклем һәм 1965— 75 йй.),...
СВЕРЦИЯ
СВЕРЦИЯ, т р и п у т н и к (Swertia), бабасырутыһымаҡтарғаиләһенәҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 70 төрө билдәле; Евразия, Көнсығыш Африка һәм Төньяҡ Американың Тымыҡ океан яры тауҙарында таралған. Башҡортостанда тупаҡ С. үҫә. Күтәрелеп үҫкән тамырһабаҡлы күп йыллыҡүлән. Һабағы төҙ, ябай, һирәгерәк өҫкөөлөшөндә...
СВЕРДЛОВСК ӨЛКӘҺЕ
СВЕРДЛОВСК ӨЛКӘҺЕ, РФ субъекты. БР, Силәбе өлкәһе, Ҡурған өлкәһе, Төмән өлкәһе, Коми Респ. һәм Пермь крайы м‑н сиктәш. Үҙәге — Екатеринбург ҡ. (1924—91 йй. — Свердловск ҡ.). 1934 й. 17 ғин. Урал өлкәһен бүлгәндә ойошторолған. Составында 68 ҡала округы, 5 район, 47 ҡала, 27 ҡала тибындағы ҡасаба. Урал...
СВЕРДЛОВ Яков Михайлович
СВЕРДЛОВ Яков Михайлович [Янкель Мовшевич; 23.5. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 4.6.) 1885, Түб. Новгород ҡ. — 16.3.1919, Мәскәү], революция хәрәкәте эшмәкәре. 1901 й. алып РСДРП ағзаһы. 1901—05 йй. Түб. Новгород, Кострома, Ярославль, Ҡазан ҡҡ. революцион эшмәкәрлек м‑н шөғөлләнә. 1901—17 йй. бер нисә тапҡыр...
СӘХНӘЛӘШТЕРЕЛГӘН ӘҪӘР
СӘХНӘЛӘШТЕРЕЛГӘН ӘҪӘР, театр постановкаһы өсөн автор йәки башҡа кеше тарафынан үҙгәртелгән проза йәки поэзия әҫәре. С.ә. оригиналдан ныҡ айырылһа, ул ошо әҫәр мотивы б‑са яҙылған үҙ аллы пьеса булып һанала. Башҡ. театр сәнғәтендә Ш.Бабичтың “Ғазазил” поэмаһы б‑са яҙылған ш. уҡ ис. спектакль тәүге С.ә....
