Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ТУЖИЛОВА-ОРДАНСКАЯ Елена Марковна

ТУЖИЛОВА-ОРДАНСКАЯ Елена Марковна (9.4.1960, Өфө), хоҡуҡ белгесе. Юридик ф. д‑ры (2008), проф. (2009). РФ‑тың почётлы юғары проф. белем биреү хеҙм‑ре. М.С.Орданскийҙың ҡыҙы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1982) БАССР Прокуратураһында, 1983 й. алып Өфө иҫәп-хисапты механизациялау техникумында эшләй. 1991...

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, һаҙлыҡ

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, Өҫән й. басс. һаҙлыҡ. Бәләбәй р‑ны Туҙлыҡыуыш а. көнбайышҡа табан 0,5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Өҫән й. ташҡын‑һыубаҫар туғай комплексына инә. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 54,0 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 1,0 м, иң ҡалыны — 2,9 м. Башлыса ер өҫтө һыуҙары м‑н туйына. Ҡара ерек, тал, ябай муйыл,...

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Туҙлыҡыуыш а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 12 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 89 км алыҫлыҡта Сарыш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1508 кеше; 1920 — 1675; 1939 — 1389; 1959 — 800; 1989 — 568; 2002 — 586; 2010 — 530 кеше. Татарҙар...

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, Бәләбәй р‑нындағы ауыл

ТУҘЛЫҠЫУЫШ, Бәләбәй р‑нындағы ауыл, Туҙлыҡыуыш а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т. 19 км һәм Аксаков т. юл ст. Т. табан 30 км алыҫлыҡта Өҫән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1297 кеше; 1920 — 1190; 1939 — 937; 1959 — 612; 1989 — 295; 2002 — 346; 2010 — 355 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...

ТУҘҘАН ЭШЛӘНГӘН ӨЙ КӘРӘК-ЯРАҒЫ

ТУҘҘАН ЭШЛӘНГӘН ӨЙ КӘРӘК-ЯРАҒЫ, эҫе һыу м‑н йомшартылған, ҡайһы берҙә ерек ҡайырыһы төнәтмәһендә буялған туҙҙан эшләнгән көнкүреш әйберҙәре. Туҙҙы махсус ҡорал — ҡыйғаҡ м‑н һыҙырып алғандар. Башҡортостандың көньяҡ-көнсығыш таулы-урманлы райондарында туҙ әйберҙәрҙе башлыса цилиндр формаһында эшләгәндәр:...

ТУҘҒАҠБАШ

ТУҘҒАҠБАШ (Senecio), астра һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 3000 төрө билдәле, башлыса Көньяҡ Африкала, Урта диңгеҙ буйында, Азия һәм Американың уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 13 төрө үҫә: яŸ Т., эретеш Т., ябай Т., йылға Т., бөтөнъяпраҡ туҙғаҡбаш һ.б. Күп, бер йәки...

ТУҘБАШ ЙЫЛАНДАР

ТУҘБАШ ЙЫЛАНДАР (Colubridae), йыландар ғаиләһе. Яҡынса 2 мең төрө билдәле, Антарктиданан башҡа бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда 4 төрө осрай: баҡыр йылан, таш йыланы, һыу туҙ баш йыланы, ябай туҙбаш йылан. Кәүҙә оҙонлоғо 80—120 см (инә йыландар эрерәк). Кәүҙәһе зәйтүн, көрән, һоро йәки ҡара...

ТУҒЫҘЛЫ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл

ТУҒЫҘЛЫ, Ҡыйғы р‑нындағы ауыл, Арыҫлан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 16 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 29 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 870 кеше; 1920 — 1040; 1939 — 980; 1959 — 815; 1989 — 551; 2002 — 584; 2010 — 507 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Урта...

ТУҒЫҘБАЕВА Факиһа Һаҙый ҡыҙы

ТУҒЫҘБАЕВА Факиһа Һаҙый ҡыҙы (1.1.1950, БАССР‑ҙың Бүздәк р‑ны Бәләкәй Ҡаңны а.), шағирә. БР‑ҙың халыҡ шағиры (2014), РФ‑тың (2000) һәм БР‑ҙың (1992) атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре, БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1999). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1981). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1972) “Башҡортостан пионеры” (ҡара: “Йәншишмә”)...

ТУҒЫҘБАЕВА Факиһа Һаҙый ҡыҙы

ТУҒЫҘБАЕВА Факиһа Һаҙый ҡыҙы (1.1.1950, БАССР‑ҙың Бүздәк районы Бәләкәй Ҡаңны а. — 20.3.2021, Өфө ҡ., тыуған яғында ерләнгән), шағирә. БР‑ҙың халыҡ шағиры (2014), РФ‑тың (2000) һәм БР‑ҙың (1992) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1999). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1981). БДУ‑ны тамамлағандан...

ТУҒЫҘБАЕВ Баймөхәмәт Вилдан улы

ТУҒЫҘБАЕВ Баймөхәмәт Вилдан улы [1884, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Бүребай а., (БР-ҙың Хәйбулла р‑ны) — 1965, Өфө], дин әһеле. “Рәсүлиә” мәҙрәсәһен тамамлаған. 1938 й. алып Беренсе йәмиғ мәсетенең имам‑хатибы, бер үк ваҡытта 1948 й. башлап СССР‑ҙың Европа өлөшө һәм Себер мосолмандарының Диниә назаратында...

ТУҒАРҺАЛҒАН, күл

ТУҒАРҺАЛҒАН, Ағиҙел й. басс. күл, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1985). Ишембай р‑ны Шихан а. көнсығышҡа табан 0,6 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 0,1 км2, оҙонлоғо 395 м, киңлеге 260 м, макс. тәрәнлеге 15 м. Карст күле, соҡоро даға һымаҡ. Ер аҫты шишмәләре м‑н туйына. Тирә‑яҡ ландшафы йыуылған ҡара...

ТУҒАНЛЫҠ СИСТЕМАҺЫ

ТУҒАНЛЫҠ СИСТЕМАҺЫ, әңгәмәсегә мөрәжәғәт итеү һәм туғанлыҡты белдерер өсөн хеҙмәт иткән туғанлыҡ терминдары йыйылмаһы. Башҡорттарҙа Т.с. йәйләүгә сығыу м‑н бәйле малсылыҡ хужалыҡ-мәҙәни тибы (ҡара: Күсмә тормош, Һыйырсылыҡ) өҫтөнлөк иткән шарттарҙа барлыҡҡа килеп, соц. һәм мәҙәни традицияларғабәйле...

ТУҒАН Сүбидәй

ТУҒАН Сүбидәй (21.12.1943, Истанбул ҡ., Төркиә), иҡтисадсы. Филос. д‑ры (1972), проф. (1986). Ә.Ә.Вәлидовтың улы. Яҡын көнсығыш техник ун‑тын тамамлаған (Анкара, 1967). 1970 й. алып Техас агрокультура һәм машиналар эшләү ун‑тында (Колледж Стейшн ҡ.), 1980 й. — Кларксон ун‑тында (Потсдам ҡ.; икеһе лә...

ТУҒАН Иҫәнбикә

ТУҒАН Иҫәнбикә (8.12.1940, Истанбул ҡ., Төркиә), тарихсы. БР ФА‑ның сит ил ағзаһы (2012), Төркиә ФА‑ның почётлы ағзаһы (2010). Филос. д‑ры (1973), проф. (1995). Ә.Ә. Вәлидовтың ҡыҙы. Истанбул ун‑тын (1964), Милли Тайвань ун‑тын (1966, Тайбей ҡ., Ҡытай) тамамлаған. 1967—68 йй. Истанбул ун‑тында, 1974...

ТУҒАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл

ТУҒАЙ, Ғафури р‑нындағы ауыл, Үтәк а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 20 км һәм Аҡкүл т. юл ст. К.-Көнс. табан 49 км алыҫлыҡта Егән й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 853 кеше; 1920 — 1064; 1939 — 1080; 1959 — 733; 1989 — 337; 2002 — 309; 2010 — 270 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Башланғыс...

ТУҒАЙ, Бүздәк р‑нындағы ауыл

ТУҒАЙ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Сабай а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 50 км алыҫлыҡта Шығай й. (Сәрмәсән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 541 кеше; 1959 — 410; 1989 — 308; 2002 — 321; 2010 — 300 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, (Сабай урта...

ТУҒАЙ, Борай р‑нындағы ауыл

ТУҒАЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Ҡушманаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнб. 4 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 72 км алыҫлыҡта Сүлҙи й. (Тере Танып й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 889 кеше; 1920 — 908; 1939 — 605; 1959 — 507; 1989 — 271; 2002 — 267; 2010 —229 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....

ТУҒАЙ, Благовещен р‑нындағы ауыл

ТУҒАЙ, Благовещен р‑нындағы ауыл, Туғай а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 40 км һәм Загородная т. юл ст. Көнб. табан 12 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 71 кеше; 1959 — 115; 1989 — 559; 2002 — 616; 2010 — 555 кеше. Башҡорттар, урыҫтар, татарҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар...

ТУҒАЖМАН

ТУҒАЖМАН (Seseli), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, Евразияның уртаса, субтропик бүлкәттәрендә һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Күп, һирәгерәк ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары ҡырлы, төҙ, өҫкө өлөшөндә тармаҡлы, бейеклеге 20—170 см. Япраҡтары...