Список материалов
ТУҒАЖМАН
ТУҒАЖМАН (Seseli), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, Евразияның уртаса, субтропик бүлкәттәрендә һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда 5 төрө үҫә. Күп, һирәгерәк ике йыллыҡ үләндәр. Һабаҡтары ҡырлы, төҙ, өҫкө өлөшөндә тармаҡлы, бейеклеге 20—170 см. Япраҡтары...
ТУҒАҘАҠ
ТУҒАҘАҠ (Otis tarda), торна һымаҡтар отрядының туғаҙаҡ һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ҡош. Евразияла таралған. Күсәр ҡош. Кәүҙә оҙонлоғо 80—120 см, ауырлығы 7—12 кг, ҡанат ҡоласы — 190—260 см. Башы һәм муйыны һоро, арҡаһы ҡара арҡыры һыҙыҡлы ерән төҫтә, ҡорһағы аҡ. Ҡанаттары аҡ, төбө ерән, остары ҡара...
ТУГУНОВ Павел Иванович
ТУГУНОВ Павел Иванович (28.10. 1930, Сталинград ҡ. — 4.2.1993, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (1971), проф. (1972). РФ‑тың (1992) һәм БАССР‑ҙың (1978) атҡ. фән һәм техника эшмәкәре, нефть сәнәғәте отличнигы (1973). Сталинград механика ин‑тын тамамлағандан һуң (1954) ӨНИ‑лә эшләй: 1971 й. алып...
ТУГАЙ
ТУГАЙ, судан үләне сорты. 1978 й. Ә.Н.Биктимеров (БНИИСХ) тарафынан Бродская 2, Казанская, Камышенская скороспелая, Лунинская, Пензенская ранняя сорттарынан алынған үҙенән‑үҙе һеркәләнеүсе линияларҙы ҡатмарлы гибридлаштырыу ысулы м‑н сығарыла. Һабағы төҙ, бейеклеге 180—200 см, 5—7 быуын араһы бар, йығылмай....
ТУВА ТЕЛЕ
ТУВА ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (уйғыр төркөмө). Туваларҙың милли теле, Тыва Респ. дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ Красноярск крайында, Монголияла, Ҡытайҙа таралған. Һөйләшеүселәр һаны — 200 меңдән ашыу кеше (2002). Тофа теленә яҡын. Боронғо уйғыр һәм уғыҙ ҡәбиләләре телдәренә барып тоташа. Әҙәби...
ТУБЫЛҒЫ (Spiraea)
ТУБЫЛҒЫ (Spiraea), роза һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 100 төрө билдәле, башлыса Төньяҡ ярымшарҙың уртаса бүлкәтендә таралған. Башҡортостанда ҡырлы Т. һәм тамырсыҡлы Т. үҫә. Төҙ бөгөлгән үренделе бер өйлө ҡыуаҡтар, бейеклеге 50—150 см. Япраҡтары ябай, сиратлы, һаплы, ҡырлы Т. — кире...
ТУБЕРКУЛЁЗҒА ҠАРШЫ ДИСПАНСЕР
ТУБЕРКУЛЁЗҒА ҠАРШЫ ДИСПАНСЕР, дәүләт һаулыҡ һаҡлау учреждениеһы. Башҡортостанда туберкулёзды иҫкәртеү һәм дауалау б‑са төп махсуслаштырылған үҙәк. Өфөлә урынлашҡан. Т.ҡ.д. составына 780 урынлыҡ стационар һәм сменаға 535 кеше ҡабул иткән 6 поликлиник бүлек (5 диспансер, ш. иҫ. 2 балалар һәм 1 консультатив),...
ТУБЕРКУЛЁЗ
ТУБЕРКУЛЁЗ (лат. tuberculum — төйөрсөк), кеше һәм хайуандарҙың төрлө ағзаларын һәм системаларын зарарлаған, күп төрлө клиник сағылышлы специфик шешеү үҙгәрештәрен барлыҡҡа килтергән хроник инфекцион ауырыу. Тыуҙырыусылары — Mycobacterium tuberculosis, M. bovis, M. bovis BCG, M. africanum туберкулёз...
ТРУШКОВ Илья Фёдорович
ТРУШКОВ Илья Фёдорович (25.7.1925, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Яңы Троицк а. — 4.1.1993, Обнинск ҡ.), Советтар Союзы Геройы (1945). Полковник. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Урал хәрби-пехота училищеһын (Златоуст ҡ., 1944), офицерҙар составын камиллаштырыу курстарын (Мәскәү ҡ., 1953), “Выстрел” Юғары...
ТРУШИН, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ТРУШИН, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Бикбау а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.-Көнс. 21 км һәм Һарыҡташ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнс. табан 75 км алыҫлыҡта Кесе Һүрәм й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 329 кеше; 1959 — 199; 1989 — 199; 2002 — 254; 2010 — 221 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Төп...
ТРУШИН Владимир Алексеевич
ТРУШИН Владимир Алексеевич (8.10.1936, Һарытау өлкәһе Борисоглебовка а. — 18.5.2019, Өфө ҡ.), инженер‑механик. Техник фәндәр докторы (1985), профессор (1987). БР‑ҙың атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1997). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1960) 1965 й. тиклем 100‑сө почта йәшниге инженер‑конструкторы (Өфө ҡ.)....
ТРУШИН Владимир Алексеевич
ТРУШИН Владимир Алексеевич (8.10.1936, Һарытау өлкәһе Борисоглебовка а. — 18.5.2019, Өфө ҡ.), инженер‑механик. Техник фәндәр докторы (1985), профессор (1987). БР‑ҙың атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1997). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1960) 1965 й. тиклем 100‑сө почта йәшниге инженер‑конструкторы (Өфө ҡ.)....
ТРУЕВЦЕВ Михаил Иванович
ТРУЕВЦЕВ Михаил Иванович (9.1. 1903, Пенза губ. Николо‑Пестровка а. — ?), йырсы (лирик‑драматик баритон). РСФСР‑ҙың (1965) һәм БАССР‑ҙың (1949) атҡ. артисы. Ленинград консерваторияһын тамамлағандан һуң (1938) Һарытау, Куйбышев, Горький ҡҡ. эшләгән. 1947 й. алып БДОБТ, 1957—67 йй. Үзбәк ССР‑ының Ә.Науаи...
ТРУБИЦЫН Василий Андреевич
ТРУБИЦЫН Василий Андреевич (6.1. 1917, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Воскресенское а., хәҙ. Ырымбур өлк. Гай р‑ны Воскресенка а. — 1994, Мәскәү), шағир. Яҙыусылар союзы ағзаһы (1957). К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлаған (1949). 1950—70 йй. Башҡ‑н китап нәшриәтендә эшләй. “Һаумы, дала!” (“Здравствуй,...
ТРУБИНА Татьяна Борисовна
ТРУБИНА Татьяна Борисовна (18.11. 1963, Өфө), гинеколог. Мед. ф. д‑ры (2000), проф. (2009). БР‑ҙың атҡ. табибы (2009), БР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (2007). Н.Н.Глебованың ҡыҙы. БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1986) Өфөнөң 8‑се дауаханаһында эшләй (2002 й. алып бүлек мөдире), бер үк ваҡытта 2002 й. башлап...
ТРУБИН Владимир Борисович
ТРУБИН Владимир Борисович (21.4. 1967, Өфө), гинеколог. Мед. ф. д‑ры (2004), проф. (2006). Йөҙөү б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1991), тетратлон (ҡотҡарыу күпбәйгеһе) б‑са 2 тапҡыр Европа кубогын яулаусы. Н.Н.Глебованың улы. БДМИ‑ны тамамлағандан һуң (1990) Өфөнөң 8‑се дауаханаһында эшләй, 1996 й. алып...
ТРУБАНОВ Владимир Евгеньевич
ТРУБАНОВ Владимир Евгеньевич (28.10.1976, Салауат ҡ. — 19.8.1996, Грозный, тыуған яғында ерләнгән), Рәсәй Федерацияһы Геройы (1998). 1995—96 йй. Чечен Респ. хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыусы. 1995 й. алып РФ ЭЭМ‑ының эске ғәскәрҙәрендә. РФ ЭЭМ‑ының Эске ғәскәрҙәре Себер округының 5427‑се ғәскәри часында...
ТРОШКИН, Благовещен р‑нындағы ауыл
ТРОШКИН, Благовещен р‑нындағы ауыл, Яңы Надеждин а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 15 км һәм Загородная т. юл ст. Т. табан 39 км алыҫлыҡта Иҙәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 252 кеше; 1920 — 486; 1939 — 422; 1959 — 238; 1989 — 233; 2002 — 288; 2010 — 284 кеше. Урыҫтар, татарҙар йәшәй (2002)....
ТРОШИНА Наталия Борисовна
ТРОШИНА Наталия Борисовна (21.10. 1949, Өфө), үҫемлектәр физиологы. Биол. ф. д‑ры (2007). ЛДУ‑ны тамамлаған (1972). 1976 й. алып Диңгеҙ биол. ин‑тында (Владивосток ҡ.), 1980—2013 йй. — Биохимия һәм генетика ин‑тында (1999 й. башлап өлкән ғилми хеҙм‑р) эшләй. Фәнни тикшеренеүҙәре бойҙай һәм картуфтың...
ТРОШИН Алексей Васильевич
ТРОШИН Алексей Васильевич (6.4.1925, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Яңы Ивановка а. — 3.4.2008, Киев), танкист, полковник. Советтар Союзы Геройы (1943). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. В.И.Ленин ис. Хәрби-сәйәси акад. тамамлаған (Мәскәү, 1968). Стәрлетамаҡ р‑нының “Маяҡ” к‑зында эшләгән. 1943 й. алып Совет...
