Список материалов
ТЫРҠЫШ
ТЫРҠЫШ (Amanita), базидиомицеттар класына ҡараған бәшмәк заты. 50‑нән ашыу төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. БР‑ҙа 7 төрө бар: поганка һымаҡ Т., ҡаплан Т., һоро Тырҡыш һ.б. Эшләпәләренең диам. 4 — 20 см, аҡ, ҡыҙыл, йәшел йәки көрән төҫтә. Япмаһы дөйөм, ҡыҙыл Т. айырым. Йәш бәшмәктең емешлек тәне...
ТЫПЫЙ, Илеш р‑нындағы ауыл
ТЫПЫЙ, Илеш р‑нындағы ауыл, Үрмәт а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 25 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т.-Көнб. табан 110 км алыҫлыҡта Оло Гүрҙе һәм Маты йй. (Сөн й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1722 кеше; 1920 — 1933; 1939 — 1514; 1959 — 832; 1989 — 555; 2002 — 506; 2010 — 415 кеше. Башҡорттар...
ТЫНЫСЛЫҠТЫ ҺАҠЛАУ КОМИТЕТЫ
ТЫНЫСЛЫҠТЫ ҺАҠЛАУ КОМИТЕТЫ, халыҡтар араһында тыныслыҡты, теләктәшлекте һаҡлауға булышлыҡ итеү, дуҫлыҡты һәм хеҙмәттәшлекте нығытыу маҡсаты м‑н респ. йәмәғәтселеге вәкилдәренән ойошторолған Башҡ. респ. һайланма органы. Өфөлә 1970—98 йй. эшләгән. Рәсәй Т.һ.к. бүлексәһе булған, Тыныслыҡ фондының респ....
ТЫНЫСЛЫҠ ФОНДЫ
ТЫНЫСЛЫҠ ФОНДЫ, тыныслыҡты һаҡлар һәм халыҡ‑ара бәйләнештәрҙе нығытыр өсөн төҙөлгән Башҡ. респ. йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә 1972—98 йй. эшләгән. Рәсәй Т.ф. бүлексәһе булған, Тыныслыҡты һаҡлау комитеты һ.б. йәмәғәт берекмәләре м‑н хеҙмәттәшлек иткән. Респ. Т.ф. 68 ҡала һәм район бүлексәһе эшләгән (1987)....
ТЫМБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл
ТЫМБАЙ, Мишкә р‑нындағы ауыл, Тымбай а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.-Көнб. 43 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 112 км алыҫлыҡта Һикәяҙ й. (Бөрө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1200 кеше; 1920 — 1171; 1939 — 780; 1959 — 598; 1989 — 538; 2002 — 517; 2010 — 397 кеше. Мариҙар йәшәй...
ТЫЛСЫМ
ТЫЛСЫМ, а м у л е т (лат. amuletum), хөрәфәттәр б‑са, эйәһенә уңыш, бәхет килтереүсе, яуыз көстәрҙән һаҡлаусы әйбер (ҡара: Һаҡлағыс). Т. сепрәккә төрөп йәки күн м‑н көпләп, кейемгә ҡуша теккәндәр, тәнгә яҡын йөрөткәндәр, сәскә ҡушып үргәндәр һ.б. Тәүтормош дини инаныуҙарына (ҡара: Магия, Фетишизм) барып...
ТЫЛМАС
ТЫЛМАС, т ә р ж е м ә с е, 16 б. алып Илселек приказы ҡарамағындағы һәм урындағы адм. учреждениеларҙағы вазифа. 17—19 бб. Т. һәм тәржемәсе вазифалары булған. Т. телдән, һирәкләп яҙма тәржемә яһаған, тәржемәсе ҡатмарлы документтарҙы тәржемә иткән. Т. һәм тәржемәселәр адм., полиция, һалым, суд‑тәфтиш...
ТЫҒЫН, һаҙлыҡ
ТЫҒЫН, Оло Әүнәр й. басс. һаҙлыҡ. Белорет р‑ны Николаевка а. 16 км алыҫлыҡта Оло Ирәмәл тауы һәм Әүәләк һырты араһындағы уйпатлыҡта урынлашҡан. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 50 га; һаҙлыҡ аша Тығын й. (Оло Әүнәр й. ҡушылдығы) аға. Һаҙлыҡ өҫтө сиратлашып торған ҡалҡыулыҡтарҙан, өйөмдәрҙән һәм бураҙналарҙан...
ТЫҒЫҘ КОНАРДИЯ
ТЫҒЫҘ КОНАРДИЯ (Conardia compacta), мүк һымаҡтар төрө. Ике өйлө күп йыллыҡ япраҡ һабаҡлы мүк. Йәшел йәки һарғылт йәшел төҫтәге, йыш эзбиз һеңдерелгән ваҡ кәүшәк кәҫлектәр барлыҡҡа килтерә. Һабағы йәйелеүсән, үрмәле йәки төҙ, оҙонлоғо 0,3—1 см. Япрағы ҡайтарылма, йомортҡа-ланцет формала, ситтәре яҫы,...
ТХЭКВОНДО
ТХЭКВОНДО, спорт төрө, ҡул һәм аяҡ м‑н һуғыу ҡулланылған ҡара-ҡаршы көрәш. Бөтә донъя тхэквондо федерацияһы талаптарына ярашлы кёруги (яңғыҙ көрәш) һәм пхумсэ (техник комплекс) б‑са ярыштар үткәрелә. Башҡортостанда Т. үҫеше 1990 й. Өфөлә БДУ эргәһендә, “Юлдаш” физик культура йортонда, Өфө авиация техникумында...
ТҮШ БИҘӘҮЕСТӘРЕ
ТҮШ БИҘӘҮЕСТӘРЕ, ҡатын‑ҡыҙҙар байрам, йола ваҡытында йәки көндәлек кейгән кейеменә таҡҡан (ҡара: Башҡорт кейеме). Башҡорттарҙың Т.б. (түшелдерек, хәситә, муйынсаҡ, төйрәүес һ.б.) традицион биҙәүестәр йыйылмаһына ингән, төбәк үҙенсәлектәре м‑н айырылған. Түшелдерек м‑н хәситәне күлдәк йәки камзул өҫтөнән...
ТҮРҺӘГӘҘЕ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл
ТҮРҺӘГӘҘЕ, Ауырғазы р‑нындағы ауыл, Таштамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 14 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Көнб. табан 43 км алыҫлыҡта Түрһәгәҙе й. (Ауырғазы й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 414 кеше; 1920 — 363; 1939 — 242; 1959 — 164; 1989 — 179; 2002 — 174; 2010 — 917 кеше. Башҡорттар...
ТҮРЙӘНОВ Мэлс Хәбиб улы
ТҮРЙӘНОВ Мэлс Хәбиб улы [1.2. 1940, БАССР‑ҙың Боҙаяҙ р‑ны Подлуб а. (БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы р‑ны) — 11.11.2004, Мәскәү], инфекционист. Мед. ф. д‑ры (1984), проф. (1985). РФ‑тың атҡ. табибы (1995). Байдарка һәм каноэла ишеү б‑са СССР‑ҙың спорт мастеры (1967). А.Х.Түрйәновтың игеҙәге. БДМИ‑ны тамамлағандан...
ТҮРЙӘНОВ Альфрет Хәбиб улы
ТҮРЙӘНОВ Альфрет Хәбиб улы [1.2.1940, БАССР‑ҙың Боҙаяҙ районы Подлуб а. (БР‑ҙың Ҡырмыҫҡалы районы) — 28.9.2016, Өфө ҡ.], терапевт, һаулыҡ һаҡлауҙы ойоштороусы. Медицина фәндәре докторы (1998), профессор (1993). РСФСР‑ҙың атҡаҙанған табибы (1990). Байдарка һәм каноэла ишеү буйынса СССР‑ҙың спорт мастеры...
ТҮРЕШЛЕ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл
ТҮРЕШЛЕ, Стәрлетамаҡ р‑нындағы ауыл, Түрешле а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 38 км алыҫлыҡта Түрешле й. (Ашҡаҙар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 693 кеше; 1920 — 1085; 1939 — 1593; 1959 — 727; 1989 — 866; 2002 — 967; 2010 — 917 кеше. Урыҫтар йәшәй...
ТҮРЕШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ТҮРЕШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Түреш а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 45 км алыҫлыҡта Түреш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 2438 кеше; 1920 — 2896; 1939 — 2043; 1959 — 1210; 1989 — 944; 2002 — 861; 2010 — 722 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002)....
ТҮРБЕЙЕК, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл
ТҮРБЕЙЕК, Дүртөйлө р‑нындағы ауыл, Иҫке Яндыҙ а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 30 км һәм Өфө т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 160 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 126 кеше; 1920 — 143; 1939 — 186; 1959 — 204; 1989 — 152; 2002 — 184; 2010 — 187 кеше. Мариҙар йәшәй (2002).
Ауылға Бөрө...
ТҮРӘ ХАН
ТҮРӘ ХАН, Т у р а х а н, Т о р а б е й, хан. Сыңғыҙхан нәҫеленән (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, ҡуңғрат ырыуынан). Башҡорт ырыуҙары берләшмәһенә етәкселек иткән. 15 б. аҙ. — 16 б. башында төньяҡ һәм үҙәк, һуңыраҡ көньяҡ Башҡортостанға етәкселек иткән. Н.А.Мәжитов фекере б‑са, бер үк ваҡытта Нуғай Урҙаһы мырҙаһы...
ТҮҢГӘҮЕР
ТҮҢГӘҮЕР, башҡорт ҡәбиләһе. Тамғаһы – . Этник яҡтан Алтай һәм Урта Азияның монгол ҡәбиләләренә барып тоташа. Т. формалашыуына уларҙың Арал, Ҡара диңгеҙ буйында, Көнсығыш Европала йәшәгән иран, уғыр һәм төрки‑бәшнәк, артабан болғар ҡәбиләләре мөхитендә йәшәүе йоғонто яһаған. Азов буйындағы Бөйөк Болғар...
ТҮЛҺЕҘЛЕК
ТҮЛҺЕҘЛЕК, өлгөргән организмдың тоҡом ҡалдырыуға һәләтһеҙ булыуы.
Кеше Т. Ҡатын‑ҡыҙ, ир‑ат Т. һәм башҡа ауырыуҙар м‑н бергә килгән Т.; тулы (уны тыуҙырған сәбәптәр бөтөрөлә алмай) һәм шартлы (сәбәптәр бөтөрөлә ала) Т. айырыла. Ҡатын‑ҡыҙ Т. беренсел (енси тормош башлағандан алып ауырға ҡалмау) һәм...
