Список материалов
ТОМАНСЫ, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ТОМАНСЫ, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Аптраҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. К.‑Көнс. табан 13 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 364 кеше; 1920 — 435; 1939 — 277; 1959 — 292; 1989 — 178; 2002 — 184; 2010 — 186 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...
ТОМАН
ТОМАН, ер өҫтөндәге һауала (бейеклеге бер нисә йөҙ метр) конденсация продукттары (һыу тамсылары йәки боҙ кристалдары) тупланмаһы, горизонталь күреү мөмкинлеген кәметә. Күреү мөмкинлеге 10 км тиклем еткәндә аналогик күренеш шыйыҡ Т. тип атала. Һыу күләме (куб метрҙа һыу тамсылары күләме; тамсыларҙың...
ТОЛУОЛ
ТОЛУОЛ, метилбензол, С6Н5СН3, ароматик углеводородтарҙың типик төрө. Нефттә, таш күмер, ҡарағай ыҫмалаһы составында бар. Яна торған ароматик еҫле төҫһөҙ шыйыҡса; t иреү ‑94,99 °С, t ҡайнау 110,62 °С, t тоҡаныу 4 °С; тығыҙлығы 866,9 кг/м3, һауа м‑н ҡушылмаһының шартлау сиге күләмгә 1,27—7,0%, үҙенән‑үҙе...
ТОЛСТОЛОБИКТАР
ТОЛСТОЛОБИКТАР (Hypophthalmichthynae), карп һымаҡтар отрядының карптар ғаиләһенә ҡараған балыҡтарҙың 2 заты. Сөсө һыуҙа өйөр булып йәшәүсе балыҡтар, Көнсығыш Азия йылғаларында Амур й. алып Ҡытайҙың көньяғына тиклем таралған. Кәүҙә оҙонлоғо — 100 см тиклем, ауырлығы — 40 кг тиклем. Кәүҙәһе орсоҡ һымаҡ,...
ТОЛСТОЙ Пётр Петрович
ТОЛСТОЙ Пётр Петрович [26.8. 1870, Сембер ҡ. — 7.7.1918, Өфө губ. Бөрө өйәҙе Николо‑Берёзовка а. (БР‑ҙың Краснокама р‑ны)], граф, Өфө губернаһынан 1‑се Дәүләт думаһы (1906) депутаты, эре ер биләүсе. А.П.Толстойҙың ҡустыһы. Халыҡ азатлығы партияһы ағзаһы. Мәскәү ун‑тының физика-матем. ф‑тын тамамлаған....
ТОЛСТОЙ Лев Николаевич
ТОЛСТОЙ Лев Николаевич (28.8. 1828, Тула губ. Ясная Поляна имениеһы — 7.11.1910, Рязань—Урал т. юлының Астапово ст., тыуған яғында ерләнгән), урыҫ яҙыусыһы. Император С.‑Петербург ФА‑ның мөхбир ағзаһы (1873), почётлы акад. (1900). Ижадына әхлаҡи пафос, тәрән психологик анализ, донъяны фәлс. аңлау хас....
ТОЛСТОЙ Александр Петрович
ТОЛСТОЙ Александр Петрович (1863—?), граф, Өфө губернаһынан 3‑сө Дәүләтд умаһы (1907—12) депутаты, эре ер биләүсе. П.П.Толстойҙың ағаһы. Ҡазан ун‑тының физика‑матем. ф‑тын тамамлаған. 1887 й. алып участка мировой судьяһы, Өфө өйәҙ һәм губ. земство йыйылыштары гласныйы. Думала прогрессистар фракцияһы...
ТОЛСТОВ Иван Петрович
ТОЛСТОВ (Толстой) Иван Петрович (?—1775 й. һәм 1783 й. араһы), Ырымбур провинцияһы, Ырымбур губ. Ставрополь һәм Бөгөлмә ведомстволары дворяндарынан Уложенный комиссия депутаты. Отставкалағы секунд‑майор. Комиссияға Т. алпауыттарға ҡаҙна ерҙәрен һатып алыуға рөхсәт биреү, ваҡ дәғүәләшеүҙәр б‑са суд эштәрен...
ТОЛСТИКОВ Генрих Александрович
ТОЛСТИКОВ Генрих Александрович (21.1.1933, Тажик ССР‑ы Ҡаңғорт ҡсб — 26.4.2013, Новосибирск ҡ.), химик‑органик. РФА акад. (1987), химия ф. д‑ры (1969), проф. (1970). БАССР‑ҙың атҡ. фән һәм техника эшмәкәре (1975). Ҡаҙаҡ ун‑тын тамамлағандан һуң (1957) Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА‑ның Химия фәндәре ин‑тында (икеһе...
ТОЛСТИКОВ Александр Генрихович
ТОЛСТИКОВ Александр Генрихович (16.8.1957, Алма‑Ата), химик. РФА‑ның мөхбир ағзаһы (2000), химия ф. д‑ры (1993), проф. (2001). Г.А.Толстиковтың улы. БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1980) Органик химия ин‑тында (Өфө) эшләй: 1986 й. алып өлкән, 1989 й. — төп ғилми хеҙм‑р. 1994 й. башлап РФА Себер бүлексәһенең...
ТОЛПАР, Ишембәт, Ғафури р‑нындағы ауыл
ТОЛПАР, И ш е м б ә т, Ғафури р‑нындағы ауыл, Толпар а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 99 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Көнс. табан 87 км алыҫлыҡта Еҙем й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 154 кеше; 1920 — 217; 1939 — 230; 1959 — 393; 1989 — 234; 2002 — 249; 2010 — 236 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ТОЛПАР
ТОЛПАР, башҡ. мифологияһында ҡанатлы ат. Әкиәттәр (“Алпамыша батыр”, “Алмабатыр менән Алмабикә”, “Таҙ батыр” һ.б.), эпостар (“Алдар менән Зөһрә”, “Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу”, “Ҡоблан батыр” һ.б.) персонажы. Т. тоҡомо башлығы — Аҡбуҙат. “Тәүге толпарҙар” легендаһына ярашлы, Т. һыу аҫты донъяһынан сыҡҡан;...
ТОЛОМБАЕВ Хәсән Абдулла улы
ТОЛОМБАЕВ Хәсән Абдулла улы (16.5.1935, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Байдәүләт а. — 17.5.2008, БР‑ҙың Өфө р‑ны Миловка а.), педагог‑методист. Пед. ф. канд. (1982). БР‑ҙың атҡ. халыҡ мәғарифы хеҙм‑ре (1992), РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1970), БР‑ҙың мәғариф отличнигы (1995). БДУ‑ны тамамлағандан һуң...
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич (8.6.1922, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе 1‑се Михайловка а. — 2.2.1945, Гросс-Нойендорф а., Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Капитан. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Төмән хәрби пехота училищеһын тамамлаған (1941). 1940 й. алып Ҡыҙыл армияла. 1941 й. сентябренән Көньяҡ‑Көнбайыш,...
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич
ТОЛОКНОВ Борис Андреевич (8.6.1922, Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе 1‑се Михайловка а. — 2.2.1945, Гросс-Нойендорф а., Германия), Советтар Союзы Геройы (1945). Капитан. Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Төмән хәрби пехота училищеһын тамамлаған (1941). 1940 й. алып Ҡыҙыл армияла. 1941 й. сентябренән Көньяҡ‑Көнбайыш,...
ТОЛКАЧЁВ Семён Прокофьевич
ТОЛКАЧЁВ Семён Прокофьевич, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Яйыҡ казагы. М.П. Толкачёвтың туғаны. Пугачёв тарафынан Берда биҫтәһенән Чесноковка баш күтәреүселәр үҙәгенә ебәрелгән. И.Н. Зарубин м‑н берлектә Өфөнө ҡамауҙа һәм штурмлауҙа ҡатнашҡан. 1774 й. 24 мартында...
ТОЛКАЧЁВ Михаил Прокофьевич
ТОЛКАЧЁВ Михаил Прокофьевич, Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв атаманы. Яйыҡ казагы. С.П.Толкачёвтың туғаны. 1772 й. Яйыҡ казактары ихтилалында ҡатнашыусы. Түб. Яйыҡ баш күтәреүселәр үҙәген ойоштороусыларҙың һәм уға етәкселек итеүселәрҙең береһе. Ихтилалға ҡаҙаҡтарҙың ҡораллы ярҙамын...
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович (1.3.1953, Сталинск ҡ.), дәүләт эшмәкәре, юрист. Юридик ф. д‑ры (1998), проф. (1998). РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (1997) атҡ. юрисы, РФ ЭЭМ‑ының почётлы хеҙм‑ре (2000). Эске хеҙмәт ген.‑майоры (1998). СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары мәктәбен (1977), СССР ЭЭМ‑ы Акад. (Мәскәү, 1984)...
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович
ТОЛКАЧЁВ Константин Борисович (1.3.1953, Сталинск ҡ.), дәүләт эшмәкәре, юрист. Юридик фәндәр докторы (1998), профессор (1998). РФ‑тың (2008) һәм БР‑ҙың (1997) атҡаҙанған юрисы, РФ ЭЭМ‑ының почётлы хеҙмәткәре (2000). Эске хеҙмәт генерал‑майоры (1998). СССР ЭЭМ‑ының Рязань юғары мәктәбен (1977), СССР...
ТОҠОМСОЛОҠ ЭШЕ
ТОҠОМСОЛОҠ ЭШЕ м а л с ы л ы ҡ т а, а.х. малдары тоҡомдарын камиллаштырыу б‑са ойоштороу-зоотехния саралары системаһы. Т.э. төп ысулы: тоҡомдоң структураһын (завод линияһы, ғаиләләр, тоҡом эсе завод типтары) иҫәпкә алып саф тоҡомло ауыл хужалығы малдарын үрсетеү. Малдың тоҡом һәм продуктив сифаттарын...
