Список материалов
ТАМЪЯН, Мәләүез р‑нындағы ауыл
ТАМЪЯН, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Мәләүез а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. К. табан 5 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 97 кеше; 1959 — 117; 1989 — 118; 2002 — 223; 2010 — 353 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты бар.
Ауылға 20 б. 30‑сы йй....
ТАМЪЯН-ТАЙМАҪ, Миәкә р‑нындағы ауыл
ТАМЪЯН-ТАЙМАҪ, Миәкә р‑нындағы ауыл, Боғҙан а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 23 км һәм Аксёнов т. юл ст. К. табан 43 км алыҫлыҡта Сирәш й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 795 кеше; 1920 — 868; 1939 — 586; 1959 — 573; 1989 — 589; 2002 — 604; 2010 — 516 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ТАМЪЯН-ҠАТАЙ КАНТОНЫ
ТАМЪЯН-ҠАТАЙ КАНТОНЫ, 1919 й. 20 мартында АСБР составында барлыҡҡа килә. Кантонға Верхнеурал һәм Троицк өйәҙҙәренең 17 улусы инә. 1917 й. ойошторолған авт. Башҡортостандың Т.‑Ҡ.к. сиктәре нигеҙ итеп алына. Төньяҡта — Златоуст өйәҙе, көнсығышта — Верхнеурал һәм Троицк өйәҙҙәре, көньяҡта — Бөрйән-Түңгәүер...
ТАМЪЯН
ТАМЪЯН, башҡ. ҡәбиләһе. Ырыу составы: бәшәй, ҡуян, мөлөт, мәсәғүт, тамъян. Тамғалары: . Этник яҡтан Алтай һәм Үҙәк Азияның монгол ҡәбиләләренә барып тоташа. Б.э. 1‑се мең йыллығы аҙағынан 10 б. тиклем “тама” этнонимы м‑н билдәле булғандар (алтай, ҡаҙаҡ, ҡарағалпаҡ, ҡырғыҙ, тува, үзбәк халыҡтарында осрай)....
ТАМОЖНЯ
ТАМОЖНЯ, сик аша йөк (ш. иҫ. багаж һәм почта м‑н ебәрелгән әйберҙәр) үткәреүҙе контролдә тотҡан, таможня пошлиналары һәм йыйымдары түләткән дәүләт учреждениеһы. Т. диңгеҙ һәм йылға порттарында, халыҡ‑ара аэропорттарҙа, сик буйы пункттарында һәм т. юл станцияларында, эре үҙәктәрҙә урынлашҡан. Төп бурыстары:...
ТАМҒА
ТАМҒА, ҡайһы ырыуға ҡарауҙы йәки нимәгәлер эйә булыуҙы аңлатҡан билдә. Бер йәки бер нисә һыҙыҡҡа ҡарата симметриялы геом. һүрәттән ғибәрәт. Көньяҡ Уралда тәүге Т. бронза һәм иртә тимер быуат археологик ҡомартҡыларында осрай. Башҡорттар Т. аҫабалыҡ, көтөүлек, йәйләү (ҡара: Башҡорт йәйләүҙәре) сиктәрен,...
ТАМБОВЦЕВ Иван
ТАМБОВЦЕВ (Анкудинов) Иван (? — 1772 й. ғин., Ырымбур губ. Яйыҡ ҡаласығы), Яйыҡ казак ғәскәренән Уложенный комиссия депутаты. Яйыҡ казагы. Комиссияла крәҫтиән һәм казактарҙың сауҙа м‑н шөғөлләнеү хоҡуғын яҡлап сығыш яһаусыларҙы хуплай. “Аҫыл һөйәктәр хоҡуҡтары проекты”н тикшергәндә дворяндарҙың (ҡара:...
ТАМБОВЦЕВ Василий
ТАМБОВЦЕВ Василий (?—1778, Наурск ҡәлғәһе, Төньяҡ Кавказ), Яйыҡ казак ғәскәренән Уложенный комиссия депутаты. Яйыҡ казагы. Комиссияла крәҫтиән һәм казактарҙың сауҙагәрҙәр аралашлығынан тыш сауҙа итеү хоҡуғын яҡлай. Дворяндарҙың (ҡара: Дворянлыҡ) өҫтөнлөктәре нығытылған “Аҫыл һөйәктәр хоҡуҡтары проекты”н...
ТАЛЬК
ТАЛЬК, ҡатлаулы силикаттар ярым класы минералы, Mg3[Si4O10](OH)2. Тимерш. уҡ формала тулыһынса магнийҙы алмаштыра. Составына никель, хром ҡушылмалары инә. Кристалдары пластинка формаһында. Агрегаттары ваҡ тәңкәле, һәүерташҡа тартым, тығыҙ (стеатит), эре япраҡлы. Төҫһөҙ, тоноҡ йәшел, һары, быяла кеүек...
ТАЛЫЗИН Иван Дмитриевич
ТАЛЫЗИН Иван Дмитриевич (1799—14.5.1844, Өфө), дәүләт эшмәкәре. Дворян. Действительный статский советник (1838), полк. (1832). 1817—64 йй. Кавказ һуғышында, 1830—31 йй. поляк ихтилалын баҫтырыуҙа ҡатнашҡан. 1817 й. алып рус армияһында. Кавказ айырым корпусы командиры инфантерия ген. А.П.Ермоловтың адъютанты,...
ТАЛХИНА Динә Азат ҡыҙы
ТАЛХИНА Динә Азат ҡыҙы (27.7. 1952, Силәбе өлк. Арғаяш р‑ны Мәтәл а. — 28.2.2007, Өфө), шағирә. БР‑ҙың атҡ. матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙм‑ре (2003). Яҙыусылар союзыағзаһы (1992). БДУ‑ны тамамлаған (1977). 1974 й. алып Учалы р‑нының Миндәк урта мәктәбе уҡытыусыһы, 1977 й. — “Серп и молот” (“Ураҡ һәм...
ТАЛПАНДАР
ТАЛПАНДАР (Acarina), үрмәксе һымаҡтар класына ҡараған отряд. 300 ғаиләһе, яҡынса 20 мең төрө билдәле, БР‑ҙа 200‑ҙән ашыу төрө бар. Тән төҙөлөшө үҙенсәлектәре буйынса Т. 3 ярым отряды айырыла: акариформ (биҙ, ҡыҙыл, үрмәксе ауы, ҡауырһын, галл рәүешле һ.б. Т. ғаиләһе), паразитиформ (гамазоид, иксод,...
ТАЛОГ УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ
ТАЛОГ УРМАН СӘНӘҒӘТЕ ХУЖАЛЫҒЫ, ағас әҙерләү һәм эшкәртеү м‑н шөғөлләнгән. 1991 й. Асҡын р‑ны Төй ҡасабаһында Талог урман пункты (30‑сы йй. нигеҙләнгән) базаһында “Башлеспром” урман сәнәғәте берекмәһенең Т.у.с.х. булараҡ ойошторола, 1995 й. алып ААЙ, 2007 й. ябыла. 2003 й. 119 кеше эшләгән; 12,4 мең...
ТАЛЛЫҺЫҘА, Баҡалы р‑нындағы ауыл
ТАЛЛЫҺЫҘА, С а р л ы, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Урманай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 49 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 72 км алыҫлыҡта Ыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 549 кеше; 1959 — 432; 1989 — 229; 2002 — 207; 2010 — 147 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...
ТАЛЛЫҠУЛ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ТАЛЛЫҠУЛ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Ҡаңны-Төркәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. К.-Көнб. табан 33 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 689 кеше (Теләкәй-Ҡобау а. халҡы м‑н бергә иҫәпкә алынған); 1920 — 421; 1939 — 279; 1959 — 268; 1989 — 292; 2002 — 275; 2010 — 354 кеше. Башҡорттар...
ТАЛЛЫКҮЛ, Благовар р‑нындағы ауыл
ТАЛЛЫКҮЛ, Благовар р‑нындағы ауыл, Өйҙөрәкбаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Благовар т. юл ст. К.‑Көнб. табан 3 км алыҫлыҡта Оло Өйҙөрәк й. (Дим й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 169 кеше; 1959 — 181; 1989 — 115; 2002 — 117; 2010 — 88 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға...
ТАЛҠАҪ, күл
ТАЛҠАҪ, Урал й. бассейнындағы күл. Баймаҡ районы Түбә а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 4 км алыҫлыҡта Ирәндек һыртының көнбайыш битләүендәге тау араһы уйпатлығында, “Ирәндек” тәбиғи паркы һәм “Талҡаҫ күле” тәбиғәт ҡомартҡыһы территорияларында урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны — 4,2 км2, оҙонлоғо — 4,0 км, уртаса...
ТАЛҠАҪ
ТАЛҠАҪ, Урал й. бассейнындағы күл. Баймаҡ районы Түбә а. көньяҡ‑көнсығышҡа табан 4 км алыҫлыҡта Ирәндек һыртының көнбайыш битләүендәге тау араһы уйпатлығында, “Ирәндек” тәбиғи паркы һәм “Талҡаҫ күле” тәбиғәт ҡомартҡыһы территорияларында урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны — 4,2 км2, оҙонлоғо — 4,0 км, уртаса...
ТАЛҠАН
ТАЛҠАН, башҡорташ-һыуында традицион аҙыҡ. Ҡурмастан (Урал аръяғында, Башҡортостандың таулы-урманлы һәм көньяҡ райондарында), ш. уҡ бешереп киптерелгән бойҙай, һоло, тары, арыш, арпанан йәки уларҙың ҡатнашмаһынан әҙерләнә. Орлоҡто ҡул тирмәнендә тарталар, ҡайһы берҙә килелә төйәләр, һуңынан иләп, төрлө...
ТАЛИПОВ Рифҡәт Фаат улы
ТАЛИПОВ Рифҡәт Фаат улы (16.5.1957, БАССР‑ҙың Нуриман р‑ны Сорочинский ҡсб), химик. Химия ф. д‑ры (1998), проф. (2000). БР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (2003). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1979) шунда уҡ эшләй: 1984 й. алып өлкән ғилми хеҙм‑р, бер үк ваҡытта 1993—94 йй. Теүәл органик синтез ҒТИ‑нда лаб. мөдире;...
