Список материалов
ТУРҠА СӘСКӘ
ТУРҠА СӘСКӘ (Scutellaria), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 300 төрө билдәле, ике ярымшарҙың тропик, субтропик һәм уртаса бүлкәттәрендә таралған. Башҡортостанда 4 төрө үҫә. Күп йыллыҡ төклө тамырһабаҡлы үләндәр. Һабаҡтары күп һанлы, төҙ йәки күтәрелеүсән, ябай йәки ҡапма‑ҡаршы...
ТУРКИН Александр Гаврилович
ТУРКИН Александр Гаврилович [10.2. 1870, Пермь губ. Екатеринбург өйәҙе Үрге Өпәле завод ҡсб, хәҙ. Үрге Өпәле ҡ. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Пермь губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Архангело‑Пашийский завод ҡсб), — ҡайһы бер мәғлүмәттәр б‑са, 1919 й. дек., Новониколаевск ҡ. янында], яҙыусы. Уның т‑дағы биографик...
ТУРИСТИК СУДНОЛАР
ТУРИСТИК СУДНОЛАР, пассажирҙарҙы круизда йөрөткән һыу транспорты. 1934 й. Башҡ‑н йылға пароходсылығы тарафынан тәүге Өфө—Мәскәү—Өфө туристик круизы ойошторола. 50‑се йй. башынан Ижевск, Өфө, Силәбе ҡҡ. сәйәхәт һәм экскурсия бюролары, 90‑сы йй. уртаһынан — туристик фирмалар, пр‑тиелар һ.б. ойошмалар...
ТУРИСТИК СПОРТ СОЮЗЫ
ТУРИСТИК СПОРТ СОЮЗЫ, йәмәғәт ойошмаһы. Өфөлә урынлашҡан. 1959 й. БАССР Туризм федерацияһы булараҡ ойошторола, 1976 й. алып Туризм һәм экскурсиялар б‑са Башҡ‑н өлкә советының Спорт туризмы федерацияһы, 1991 й. башлап Башҡортостан Республикаһының Спорт туризмы федерацияһы. Туризм б‑са спорт туризмы,...
ТУРИСТИК СЛЁТТАР
ТУРИСТИК СЛЁТТАР, бер йәки бер нисә туризм төрө б‑са дистанцияларҙа ярышты, уйын һәм конкурс программаһын үҙ эсенә алған комплекслы саралар. Туристик сезондың башында һәм аҙағында коллективтарҙың туристик маршруттарға әҙерлеген ҡарау смотры кеүек уҙғарыла. Башҡортостанда район, ҡала һәм республика Т.с....
ТУРИСТИК ОЙОШМАЛАР
ТУРИСТИК ОЙОШМАЛАР, туристик сәйәхәттәрҙе ойоштороу һәм үткәреүҙе тәьмин иткән учреждениелар (пр‑тиелар). Ҡулланыусыларға хеҙмәттәр комплексын (туроператорҙар) тәҡдим иткән хеҙмәтләндереүсе Т.о. (үҙенең йәки ҡуртымға алынған ҡунаҡханаһы, рестораны, транспорты була); башҡа ойошма (турагенттар) хеҙмәттәрен...
ТУРИСТИК МАРШРУТТАР
ТУРИСТИК МАРШРУТТАР, мәҙәни яҡтан танып‑белеү, һауыҡтырыу, спорт һ.б. маҡсаттарҙа тарихи урындарҙы, мәҙәни объекттарҙы, тәбиғәт ҡомартҡыларын һ.б. күрергә теләүсе туристарҙың алдан планлаштырылған йөрөү юлдары. Хәрәкәт йүнәлеше б‑са билдәле, түңәрәк, радиаль һ.б. Т.м.; хәрәкәт итеү ысулы б‑са авто‑,...
ТУРИСТИК БАЗАЛАР
ТУРИСТИК БАЗАЛАР, туристарҙы урынлаштырыу, ашатыу, мәҙәни‑көнкүреш һәм физкультура‑һауыҡтырыуҙы хеҙмәтләндереү өсөн тәғәйенләнгән ҡунаҡхана тибындағы пр‑тиелар. Курорт зоналарында, ауыл биләмәләрендә, тәбиғәт ҡомартҡылары эргәһендә урынлашҡан. Йыл әйләнәһенә йәки миҙгелле эшләй. Өфөлә тәүге “Сәләмәтлек”...
ТУРИСТИК КЛУБТАР
ТУРИСТИК КЛУБТАР, поход һәм сәйәхәт яратыусыларҙы берләштергән йәмәғәт йәки шәхси ойошмалар. Т.к. төп маҡсаттары һәм бурыстары: матди‑техник база булдырыу һәм үҫтереү, физкультура‑һауыҡтырыу һәм спорт саралары үткәреү, тренерҙар советы һәм судьялар коллегияһының методик эшмәкәрлеген ойоштороу, клуб...
ТУРИЗМ, ТЫУҒАН ЯҠТЫ ӨЙРӘНЕҮ ҺӘМ ЭКСКУРСИЯЛАР ҮҘӘГЕ
ТУРИЗМ, ТЫУҒАН ЯҠТЫ ӨЙРӘНЕҮ ҺӘМ ЭКСКУРСИЯЛАР ҮҘӘГЕ. Өфөлә урынлашҡан. 1932 й. Башҡ‑н үҙәк балалар экскурсия‑туристик станцияһы булараҡ асыла, 1941 й. Респ. балалар экскурсия‑туристик станцияһы, 1946 й. алып Башҡ‑н респ. балалар экскурсия‑туристик станцияһы, 1977 й. — Респ. йәш туристар станцияһы, 1991...
ТУРИЗМ
ТУРИЗМ (фр. tourisme), кешеләрҙең даими йәшәгән урынынан һауыҡтырыу, танып белеү, профессиональ‑эш, дини, спорт һ.б. маҡсаттарҙа сәйәхәт итеүе. Т. авто-, мототуризм, һыу, тау, ҡатнаш, атлы, саңғыла, йәйәү, спелеотуризм һ.б. төрҙәре; йәш‑ара, мәҙәни‑танып белеү, рекреацион, ваҡиғалы, спорт, экологик...
ТУРҒАЙ ҺЫМАҠТАР
ТУРҒАЙ ҺЫМАҠТАР (Passeriformes), ҡоштар отряды. 66 ғаиләһе, 5 меңдән ашыу төрө билдәле. БР‑ҙа 22 ғаиләгә ҡараған 123 төрө (алаҡас турғайҙар, барҡылдаҡтар, ҡарғалар, сипылдаҡтар, сәпсектәр һ.б.) бар. Күсәр, күсеүсе һәм ултыраҡ ҡоштар. Т.һ. — башлыса ваҡ (кәрлә турғайҙың кәүҙә оҙонлоғо яҡынса 9 см,...
ТУРҒАЙ ӨЛКӘҺЕ
ТУРҒАЙ ӨЛКӘҺЕ, 1868 й. (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1865 й.) Ырымбур ген.‑губернаторлығының көньяҡ өлөшөнән ойошторола. 20 б. башында төньяҡта — Ырымбур губернаһы, көнсығышта — Аҡмулла, көньяҡта — Һырдаръя, көнбайышта — Урал өлкәләре м‑н сиктәш була. Адм. үҙәге — Ырымбур ҡ., һуңыраҡ — Ҡустанай ҡалаһы. Майҙаны...
ТУРГЕНЕВИЯ
ТУРГЕНЕВИЯ (Turgenia), сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. 2 төрө билдәле, Урта Европала, Урта диңгеҙ буйында, Азия һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда киң япраҡлы Т. үҫә. Ҡаты төклө бер йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, тарбаҡлы, бейеклеге 15—60 м. Япрағы ҡауырһын һымаҡ, япраҡ сегменттары...
ТУРГАНОВ Борис Александрович
ТУРГАНОВ Борис Александрович (21.10.1901, С.‑Петербург — 7.5.1980, Мәскәү), шағир, тәржемәсе. “Ябай шиғырҙар” (“Простые стихи”; 1930), “Поход аҙымдары” (“Походный шаг”; 1931), “Мәскәү шиғырҙары” (“Московские стихи”; 1947) шиғри йыйынтыҡтар, “Төркмәнстан Республикаһы” (“Республика Туркменистан”; 1930)...
ТУРБОДЕТАНДЕР
ТУРБОДЕТАНДЕР (лат. turbo — ҡойон һәм detendere — көсһөҙләндереү), адиабатик киңәйеүе процесында турбинаның әйләнеүе иҫәбенә тышҡы эште башҡарған газды һыуытыу өсөн тәғәйенләнгән йылылыҡ машинаһы. Ағым хәрәкәтенең йүнәлеше б‑са үҙәккә ынтылған, үҙәктән ынтылған һәм күсәр; соплоларҙа газдың киңәйеү дәрәжәһе...
ТУРБИН МӘҘӘНИӘТЕ
ТУРБИН МӘҘӘНИӘТЕ, С е й м а - Т у р б и н м ә ҙ ә н и ә т е, энеолит—бронза быуаты археологик мәҙәниәте. Б.э.т. 17—15 бб. ҡарай. Турбин ҡәберлектәре исеме м‑н аталған. “Т.м.” исеме файҙаланылмай, Т.м. ҡомартҡыларын билдәләү өсөн Е.Н.Черных, С.В.Кузьминых “Сейма‑Турбин трансмәҙәниәт феномены” терминын...
ТУРБИН ҠӘБЕРЛЕКТӘРЕ
ТУРБИН ҠӘБЕРЛЕКТӘРЕ, С е й м а ‑ Т у р б и н ҡ ә б е р л е к т ә р е, бронза быуаты археологик ҡомартҡылар төркөмө. Б.э.т. 17—15 бб. ҡарай. Төркөмләп түбәндәге терр‑яларҙа урынлашҡан: 1) Ока й. (Волга й. ҡушылдығы) басс.; 2) Кама й. түбәнге ағымы; 3) Каманың урта ағымы; 4) Омь й. (Иртыш й. ҡушылдығы)...
ТУРБАҪЛЫ, Иглин р‑нындағы ауыл
ТУРБАҪЛЫ, Я ң ы Ю р м а ш, Иглин р‑нындағы ауыл, Турбаҫлы а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Шаҡша т. юл ст. К. табан 10 км алыҫлыҡта Юрмаш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 472 кеше; 1920 — 610; 1939 — 805; 1959 — 727; 1989 — 414; 2002 — 389; 2010 — 419 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй...
ТУРБАҪЛЫ МӘҘӘНИӘТЕ
ТУРБАҪЛЫ МӘҘӘНИӘТЕ, иртә Урта быуат археологик мәҙәниәте. 5—8 бб. ҡарай. Благовещен р‑ны Яңы Турбаҫлы а. эргәһендә урынлашҡан археологик ҡомартҡылар төркөмө исеме м‑н аталған. Башҡортостанда Т.м. ҡараған 30‑ға яҡын ҡомартҡы асылған, улар Эҫем һәм Сәрмәсән йй. араһында Ағиҙел й. урта ағымында тупланған...
