Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

УКРАИН ТЕЛЕ

УКРАИН ТЕЛЕ, славян телдәренең береһе (көнсығыш‑славян төркөмсәһе). Украинаның рәсми теле. Шулай уҡ РФ‑та, Белоруссияла, Польшала, Словакияла, Чехияла, Канадала таралған. Һөйләшеүселәр һаны 39 млн яҡын кеше (1993). Урыҫ теленә һәм белорус теленә яҡын. Боронғо урыҫ теленә барып тоташа. У.т. диалекттары...

УКРАИН ӘҘӘБИӘТЕ

УКРАИН ӘҘӘБИӘТЕ. У.ә. м‑н башҡорт әҙәбиәтенең үҙ‑ара әүҙем мөнәсәбәттәре Б.В. һуғышы осоронда башлана һәм 1941 й. Украина ССР‑ы Фәндәр академияһының, Украина ССР‑ы Яҙыусылар союзының һ.б. ойошмаларҙың Өфөгә эвакуацияланыуына бәйле. Украина ССР‑ы Яҙыусылар союзы нәшриәте тарафынан “Фронт һәм тыл” серияһында...

УКАЗДАР (1736 й. 11 февр.)

УКАЗДАР (1736 й. 11 февр.), 1735—36 йй. башҡ. ихтилалдарын [ҡара: Башҡорт ихтилалдары (1735—40)] баҫтырыу сараларын билдәләгән һәм Ырымбур экспедицияһы (1734—44) эшмәкәрлеген көйләгән норматив‑хоҡуҡи акттар. Ырымбур экспедицияһы нач. И.К.Кирилов һәм Башҡорт эштәре комиссияһы нач. А.И.Румянцев тәҡдиме...

УКАЗ (1869 й. 10 февр.)

УКАЗ (1869 й. 10 февр.) “А ҫ а б а б а ш ҡ о р т т а р ғ а һ ә м у л а р ҙ ы ң к е р ҙ ә ш т ә р е н ә е р б ү л е р ө с ө н б а ш ҡ о р т д а й с а л а р ы н ы ҙ а н л а у һ ә м б а ш ҡ о р т т а р ҙ ы ң й ә м ә ғ ә т е р ҙ ә р е н һ а т ы у һ ә м о б р о к к а б и р е ү т ә р т и б е т у р а һ ы н...

УКАЗ (1832 й. 10 апр.)

УКАЗ (1832 й. 10 апр.) “Б а ш ҡ о р т т а р ҙ ы ң Ы р ы м б у р к р а й ы н д а ғ ы е р ҙ ә р е н ә х о ҡ у ҡ т а р ы т у р а һ ы н д а ”, башҡорттар м‑н күсеп килгән халыҡтың төрлө категориялары араһында ер мөнәсәбәттәрен көйләгән норматив‑хоҡуҡи акт (ҡара: Ер сәйәсәте). Указ проектын Сенат ҡарамағындағы...

УЙЫЛДАНОВА Айгөл Рәйеф ҡыҙы

УЙЫЛДАНОВА Айгөл Рәйеф ҡыҙы (15.8.1980, БАССР‑ҙың Өфө р‑ны Николаевка а.), спортсы. Софтбол б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1999). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2000). Урал физик культура акад. тамамлаған (2003). Өфө р‑ны СДЮСШОР‑ы тәрбиәләнеүсеһе (тренерҙары В.В.Маклаков, Е.Ф.Маклакова)....

УЙЫЛДАНОВ Фәнил Ғәфүр улы

УЙЫЛДАНОВ Фәнил Ғәфүр улы (25.3.1965, Сибай ҡ.), спортсы. Кикбоксинг б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1999). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (1997). “Искра” спорт клубы тәрбиәләнеүсеһе (Сибай; тренерҙары Р.Р.Кәримов, Э.Н.Нурмөхәмәтов, Р.Т.Әхмәтвәлиев). Европа (1996, 1998), Евразия (2001), Рәсәй...

УЙЫЛДАНОВ Рауил Нуретдин улы

УЙЫЛДАНОВ Рауил Нуретдин улы (13.10.1941, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Һәйтәк а. — 20.7.2000, Өфө), ветеринар врач. Биол. ф. д‑ры (1995), проф. (1997). БАХИ‑ны тамамлағандан һуң (1971) Учалы р‑нында эшләй: “Поляковка” с‑зының ветеринар врачы, 1972 й. алып В.И.Ленин ис. к‑здың баш ветеринар врачы. 1978 й. башлап...

УЙЫЛ”, халыҡ йыры

“УЙЫЛ”, башҡ. халыҡ йыры, оҙон көй. Йырҙың көйөн тәүге тапҡыр 20 б. 20‑се йй. И.В.Салтыков яҙып ала, “Башҡорт көйҙәре” (“Башкирские мелодии”; “Йыйынтыҡ №2” исеме м‑н билдәле; ӨДСИ‑нең фольклор кабинетында һаҡлана) ҡулъяҙма йыйынтығына индерелгән, тексын Ә.И.Харисов 1946 й. БАССР‑ҙың Илеш р‑нында Ш.Ш.Шәрифуллиндан яҙып...

УЙФАЛЬВИ

УЙФАЛЬВИ де Мезо‑Ковезд Шарль Эжен (18.5.1842, Вена — 31.1.1904, Флоренция ҡ., Италия), француз антропологы, шәрҡиәтсе. 1876—78 йй. Рәсәй, Урта һәм Үҙәк Азия буйлап йөрөгән фәнни экспедицияларҙа ҡатнашҡан. Башҡорттарҙы өйрәнеү б‑са краниологик (ҡара: Антропология) тикшеренеүҙәр үткәргән. Башҡорттарҙың...

УЙТАШ, тау

УЙТАШ, тау, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Учалы р‑ны Аҙнаш а. эргәһендә урынлашҡан. Абс. бейеклеге 874,5 м. Формаһы конус рәүешендә. Ашалыу йоғонтоһонда рельефында ҡалдыҡ тауҙар барлыҡҡа килгән. Өҫкө рифейҙың ҡурташ свитаһы кварциттарынан, мусковит‑кварцлы һәүерташтарынан тора. Ландшафы ҡараһыу һоро урман...

УЙМАҠ СӘСКӘ

УЙМАҠ СӘСКӘ (Digitalis), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 30 төрө билдәле, Төньяҡ Африкала, Европала, Кесе Азияла, Көнбайыш Себерҙә һәм Кавказда таралған. Башҡортостанда эре сәскәле У.с. үҫә. Күп йыллыҡ үлән. Һабағы төҙ, ябай, өҫкө өлөшөндә биҙле төктәре бар, бейеклеге 60—120...

УЙЛАП ТАБЫУСЫЛАР ҺӘМ РАЦИОНАЛИЗАТОРҘАР ЙӘМҒИӘТЕ

УЙЛАП ТАБЫУСЫЛАР ҺӘМ РАЦИОНАЛИЗАТОРҘАР ЙӘМҒИӘТЕ, уйлап табыусыларҙы, рационализаторҙарҙы, үҙешмәкәр авторҙарҙы, патент эйәләрен, ш. уҡ техник ижад үҫешенә булышлыҡ иткән юридик шәхестәрҙе берләштереү, уларҙың хоҡуҡтарын, законлы мәнфәғәттәрен яҡлау һәм һөнәри ихтыяждарын ҡәнәғәтләндереү маҡсатында ойошторолған...

УЙҒЫР ТЕЛЕ

УЙҒЫР ТЕЛЕ, я ң ы у й ғ ы р т е л е, төрки телдәрҙең береһе (ҡарлыҡ төркөмө). Уйғырҙарҙың милли теле. Ҡытайҙың Синьцзян‑Уйғыр авт. районында (2000 й. һөйләшеүселәр һаны — яҡынса 900 мең кеше); өлөшләтә Ҡаҙағстанда, Ҡырғыҙстанда, Төркмәнстанда, Үзбәкстанда (1989 й. был дәүләттәрҙә дөйөм һөйләшеүселәр...

УЙБУЛАТ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл

УЙБУЛАТ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Йомаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 33 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 66 км алыҫлыҡта Баҙы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 254 кеше; 1920 — 265; 1939 — 233; 1959 — 554; 1989 — 294; 2002 — 279; 2010 — 262 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...

УЙ, йылға

УЙ, йылға, Тубыл й. (Обь й. басс.) һул ҡушылдығы. Учалы р‑ны Аҙнаш а. төньяҡ‑көнбайышҡа 11 км, Йомро сусаҡ тауынан төньяҡ‑көнсығышҡа табан 2 км алыҫлыҡта башлана. БР‑ҙың Учалы р‑ны һәм Силәбе өлк. буйлап төньяҡ‑көнбайыштан көньяҡ‑көнсығышҡа, артабан Силәбе, Ҡурған өлк. һәм Ҡаҙағстан сиге буйлап көнбайышҡа...

УЙ РАЙОНЫ, Силәбе өлкәһе

УЙ РАЙОНЫ, Силәбе өлкәһенең үҙәгендә урынлашҡан. 1926 й. 4 нояб. ойошторолған. Майҙаны — 2637 км2. Адм. үҙәге — Уй ауылы. Районда 11 ауыл советы, 43 ауыл торама пункты бар. Халҡы — 26,2 мең кеше (2010), ш. иҫ. 8,9% башҡорттар (ҡара: Урал аръяғы башҡорттары). Башҡорттар тупланып йәшәгән иң ҙур торама...

УЙ ЗАВОДЫ

УЙ ЗАВОДЫ, 1748 й. Уҫы даруғаһы Ғәйнә улусында үҙ ерендә Уй й. (Сылва й. басс.) буйында суҡындырылған башҡорт Т.И.Шавкунов тарафынан баҡыр иретеү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Шавкунов, 1762 й. алып А.И.Глебов, 1769 й. — Яковлевтар, 1858 й. — О.Н.Рошефор. Ольга (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, Алапаевск)...

УЗИКОВ Юрий Андреевич

УЗИКОВ Юрий Андреевич (28.5.1931, Архангельск ҡ. — 14.4.2010, Өфө), тыуған яҡты өйрәнеүсе. БАССР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (1982). Ленинград Юғары партия мәктәбен тамамлаған (1962). 1954—58 йй. Калининград ҡ. партия эшендә була. 1962 й. алып Өфөлә: “Ленинец” гәз. хеҙм‑ре, бүлек мөдире, 1967 й. башлап...

УЖЫМ КУЛЬТУРАЛАРЫ

УЖЫМ КУЛЬТУРАЛАРЫ, бер йыллыҡ а.х. үҫемлектәре, уларҙың нормаль үҫеше өсөн 30 — 70 көн дауамында түбән т‑ралар (0 — 10°С) тәьҫире мөһим. У.к. көҙ көнө, тотороҡло һыуыҡтар башланғанға тиклем 50 — 60 көн ҡалғас ултыртыла, уңышы киләһе йылда йыйып алына. 2 вегетация осоро бар: көҙгө осорҙа (40 — 45 көн)...