Список материалов
ФИЛАРЕТА
ФИЛАРЕТА [донъяуи исеме Бычкова Стефанида Стефановна; 1797, Ырымбур губ. Минзәлә өйәҙе Бәтке а. (ТР‑ҙың Туҡай р‑ны) — 2.3. 1890, Благовещение ҡатын‑ҡыҙҙар монастыры], дин әһеле, игуменья (1838). Монахлыҡ ҡабул иткән (1838). 1826 й. алып Бәтке а. хөжрә йыйыштырыусылар‑ҡара эшселәр общинаһында, 1828 й....
ФИЛАРЕТ
ФИЛАРЕТ (донъяуи исеме Малишевский Фома Фёдорович; 1807, Могилёв губ. Рогино а. — 7.2.1873, Түб. Новгород ҡ.), дин әһеле, Өфө һәм Минзәлә епискобы (1860—69). Дини тәғлимәт магистры (1830). Архимандрит (1840). Монахлыҡ ҡабул иткән (1840). Полоцк дини семинарияһында уҡый, Вильно ун‑ты ҡарамағындағы Баш...
ФИЛ..., ФИЛО..., ...ФИЛ
ФИЛ..., ФИЛО..., ...ФИЛ (гр. philéō — яратам), ҡушма һүҙҙәрҙең “мөхәббәт”, “нимәгәлер ылығыу, ынтылыу” мәғәнәһен аңлатҡан өлөшө (мәҫ., ацидофилдар, кальцефилдар, философия).
Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов
ФИКҺ
ФИКҺ (ғәр. — төшөнөү), Ҡөрьән һәм Сөннәне файҙаланыу принциптарын, уларҙың һығымталарын мосолмандар тормошонда ҡулланырлыҡ итеп асып биргән мосолман хоҡуҡиәте. 7 б. аҙ. формалаша. 9 б. уртаһына Ф. мәктәптәре (мәҙһәбтәр) барлыҡҡа килә: мәлики, хәнбәли, хәнифи (ҡара: Хәнифиҙәр), шәфиғи. Ф. сығанаҡтары:...
ФИКОМИЦЕС
ФИКОМИЦЕС (Phycomyces), зигомицеттар класының мукор һымаҡтар тәртибенә ҡараған түбән төҙөлөшлө бәшмәк заты. 3 төрө билдәле (бөтәһе лә БР‑ҙа осрай), киң таралған. Мицелийы субстрат, яҡшы үҫешкән, төҫһөҙ гифтарҙан тора. Спорангиялары эре, сағыу һары төҫтә, өлгөргәс ҡара төҫтә була, ҡабығы өлгөргән саҡта...
ФИЗКУЛЬТУРА БЕЛЕМЕ БИРЕҮ
ФИЗКУЛЬТУРА БЕЛЕМЕ БИРЕҮ, бөтә типтағы уҡыу йорттары, физкультура‑спорт ойошмалары, учреждениелары һ.б. өсөн спорт төрҙәре б‑са физик тәрбиә биреү уҡытыусыларын һәм тренер‑уҡытыусыларҙы әҙерләү системаһы, педагогик белем биреү тармағы. Башҡортостанда физиккультура һәм спорт өлкәһендә белгестәр әҙерләгән...
ФИЗИОТЕРАПИЯ
ФИЗИОТЕРАПИЯ (гр. phýsis — тәбиғәт һәм терапия), дауалау, иҫкәртеү, реабилитациялау маҡсаттарында файҙаланыу өсөн тәбиғи һәм яһалма булдырылған физик факторҙарҙың кеше һәм хайуандар организмына тәьҫирен өйрәнгән клиник медицина һәм ветеринария өлкәһе. Ф. мед. физикаһы, кибернетика, молекулалар физиологияһы,...
ФИЗИОЛОГИЯ
ФИЗИОЛОГИЯ (гр. phýsis — тәбиғәт һәм ...логия), бөтөн организм һәм уның өлөштәре: системалары, ағзалары, туҡымалары һәм күҙәнәктәренең йәшәү эшмәкәрлеге процестары т‑дағы фән. Тикшереү объекттары б‑са кеше, хайуандар һәм үҫемлектәр Ф. бүленә.
Кеше Ф. 20 б. 30‑сы йй. БДМИ‑ла Н.С.Спасский етәкс. дизентерия...
ФИЗИКА ИНСТИТУТЫ
ФИЗИКА ИНСТИТУТЫ, 1919 й. окт. Өфөлә ин‑т булараҡ ойошторола, 1932 й. алып ҒТИ, 1937 й. ябыла. Ф.и. беренсе (Үҙәк) бүлеге Өфө икенсе ҡыҙ балалар гимназияһының физика кабинеты базаһында ойошторолған. БАССР‑ҙың Мәғариф ХК ҡарамағында булған. Эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре: Өфөнөң уҡыу йорттарында физика,...
ФИЗИКА БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ
ФИЗИКА БУЙЫНСА БЕЛЕМ БИРЕҮ, уҡыу йорттарында физика б‑са белем алыу, уны инженерлыҡ‑техник һәм тикшеренеү мәсьәләләрен сисеү өсөн ҡулланыу ысулдарына эйә булыу системаһы; юғары квалификациялы белгестәр әҙерләү. Махсус һәм дөйөм Ф.б.б.б. бүленә. Физика б‑са махсус белем юғары уҡыу йорттарында, дөйөм...
ФИЗИКА
ФИЗИКА (гр. phýsis — тәбиғәт), матди донъяның дөйөм үҙсәнлектәрен, тәбиғәт күренештәренең һанса законлыҡтарын өйрәнгән фән. Ф. закондары тәбиғәт белеменең нигеҙен тәшкил итә. Тикшеренеү объекттары б‑са металлофизика, молекуляр физика, радиофизика, атомдар һәм молекулалар физикаһы, түбән температуралар...
ФИЗИК‑ХИМИК АНАЛИЗ
ФИЗИК‑ХИМИК АНАЛИЗ, химик әүерелештәрҙе бер нисә компоненттан (уларҙы айырмайынса) торған системаларҙа (башлыса тиң булған) химик составына, компоненттарҙың бер‑береһе м‑н тәьҫир итешеүенә, фазаларҙың һ.б. тәбиғәтенә һәм йәшәү сиктәренә бәйле өйрәнеү ысулы. Ф.‑х.а. төп бурысы — “состав—үҙенсәлек” (“состав—температуpa”,...
ФИЗИК‑ГЕОГРАФИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ
ФИЗИК‑ГЕОГРАФИК РАЙОНЛАШТЫРЫУ, бер‑береһе м‑н тығыҙ бәйләнгән тәбиғи‑терр. комплекстар системаһын айырыу, картаға төшөрөү һәм тасуирлау. Генетик берҙәмлек, комплекслылыҡ, терр. бөтөнлөк принциптары нигеҙендә башҡарыла; зона (ҡояш радиацияһының киңлек б‑са таралыуы) һәм зонанан тыш (диңгеҙ кимәленән...
ФИЗИК ЭЛЕКТРОНИКА
ФИЗИК ЭЛЕКТРОНИКА, фән һәм техниканың вакуумдағы, газдарҙағы, шыйыҡ, ҡаты есемдәрҙәге һәм плазмалағы, ш. уҡ уларҙың сиктәрендәге физик күренештәрҙе электрон приборҙар һәм ҡоролмалар төҙөү маҡсатында өйрәнгән өлкәһе; электрониканың теоретик нигеҙе. Төп бүлектәре: зарядланған өлөшсәләрҙең эмиссияһы; вакуумда...
ФИЗИК ХИМИЯ
ФИЗИК ХИМИЯ, химик процестар үтеү законлыҡтарын физиканың фундаменталь принциптары, теоретик һәм эксперименталь ысулдарына нигеҙләнеп аңлатҡан фән. Квант механикаһы, статистик физика һәм термодинамика, һыҙыҡлы булмаған динамика, химия физикаһы һ.б. м‑н тығыҙ бәйле. Ф.х. матдәләр төҙөлөшө т‑дағы тәғлимәтте,...
ФИЗИК КУЛЬТУРА
ФИЗИК КУЛЬТУРА, йәмғиәттең дөйөм культураһының кеше һаулығын нығытыуға, физик мөмкинселектәрен үҫтереүгә һ.б. йүнәлтелгән бер өлөшө. Күмәк Ф.к. һәм дауалау физкультураһы айырыла. Башҡортостанда күмәк Ф.к. үҫеше 20 б. башында Өфө физик күнекмәләр яратыусылар йәмғиәте, 1907 й. Өфө уҡыу йорттары уҡыусыларын...
ФИЗИК ГЕОГРАФИЯ
ФИЗИК ГЕОГРАФИЯ, Ерҙең геогр. ҡабығын, төҙөлөшөн, динамикаһын, уның айырым компоненттарының арауыҡта таралыуын һәм бер‑береһе м‑н тәьҫир итешеүен өйрәнгән фән. Дөйөм ер белеменә, ландшафты өйрәнеү ғилеменә бүленә. Геоморфология, климатология, гидрология, иҡтисади һәм социаль география, картография,...
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, нурланыштың (квант йәки бөртөктәр ағымы) матдә м‑н тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эффектты (сигнал) үлсәүгә нигеҙләнгән. Сигнал дәүмәлен үлсәү һөҙөмтәләре б‑са статистик эшкәртеп асыҡланған компоненттарҙың концентрацияһы һәм массаһы м‑н бәйле аналитик сигнал алына....
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ
ФИЗИК АНАЛИЗ ЫСУЛДАРЫ, нурланыштың (квант йәки бөртөктәр ағымы) матдә м‑н тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эффектты (сигнал) үлсәүгә нигеҙләнгән. Сигнал дәүмәлен үлсәү һөҙөмтәләре б‑са статистик эшкәртеп асыҡланған компоненттарҙың концентрацияһы һәм массаһы м‑н бәйле аналитик сигнал алына....
ФИЕЛЬСТРУП Фёдор Артурович
ФИЕЛЬСТРУП Фёдор Артурович (19.1.1889, С.‑Петербург — 7.12.1933, Ленинград), шәрҡиәтсе, этнограф. Император Петроград ун‑тын тамамлағандан һуң (1916), Бөйөк Пётр ис. Антропология һәм этнография музейында эшләй. 1918—30 йй. СССР ФА‑ла: СССР һәм уға сиктәш илдәр халҡының ҡәбилә составын өйрәнеү комиссияһы...
