Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ЧЕНӘКӘЙ, шағир

ЧЕНӘКӘЙ (ысын исеме Ғиззәтуллин Төхвәтулла, башҡа мәғлүмәттәр б-са, Ченәкәев Төхвәтулла Ғиззәтулла улы; 2.1.1893, Ырымбур губ. Силәбе өйәҙе Рәдүт а., хәҙ. Силәбе өлк. Чесмен р-ны, — 1959, Андижан ҡ.), шағир. 1913—46 йй. Ырымбур, Өфө, Ҡазан ҡҡ., Үзбәк ССР-ында уҡытыусы булып эшләй, 1920—24 йй. “Мәғариф...

ЧЕМЕРИС Алексей Викторович

ЧЕМЕРИС Алексей Викторович (3.2.1957, Өфө ҡ.), биохимик, молекуляр биолог. Биология фәндәре докторы (2000), профессор (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (2003). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1979) Биохимия һәм генетика институтында эшләй: 1988 й. алып өлкән ғилми, 1990 й. — төп ғилми хеҙмәткәр, 1994 й. —...

ЧЕМБЕРДЖИ Николай Карпович

ЧЕМБЕРДЖИ Николай Карпович (24.8.1903, С.-Петербург губ. Царское Село ҡ. — 22.4.1948, Мәскәү), композитор. БАССР-ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (1944). СССР Композитор­ҙар союзы ағзаһы (1933). Мәскәү консерваторияһын тамамлаған (1929; А.Н. Александров класы). 1936—37 йй. СССР Композиторҙар союзының Мәскәү...

ЧЕЛПАНОВСКИЙ Анатолий Фёдорович

ЧЕЛПАНОВСКИЙ Анатолий Фёдорович (24.4.1936, Харьков ҡ. — 29.4.2005, Ишембай ҡ.), инженер-механик. Алтай политехник ин-тын тамамлаған (Барнаул ҡ., 1963). 1955—56 йй. һәм 1958 й. алып Алтай трактор з-дында, 1963 й. — машиналар эшләү з-дында (икеһе лә — Рубцовск ҡ.) эшләй. 1981 й. башлап Ишембай “Витязь”...

ЧЕЛОВ Николай Михайлович

ЧЕЛОВ Николай Михайлович (1909, Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе Левашёв а., хәҙер Стәрлетамаҡ ҡ. эсендә, — 9.12.1943, Керчь ҡ. ерләнгән), Советтар Союзы Геройы (1944). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. “Выстрел” РККА‑ның командирҙар составын камиллаштырыу юғары атыу-тактика курстарын тамамлаған (1941). 1928 й....

ЧЕКРАНОВ Юрий Андреевич

ЧЕКРАНОВ Юрий Андреевич (31.10.1943, Өфө ҡ. — 16.12.2021, шунда уҡ), спортсы. Мотоспорт буйынса СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1968). П.Ф. Лесгафт исемендәге Ленинград физик культура институтын тамамлаған (1975). Төҙөлөш тресы №3 спорт мотоклубы тәрбиәләнеүсеһе (тренеры А.М.Әхмәҙиев). Спидвей...

ЧЕКМАРЁВ Сергей Иванович

ЧЕКМАРЁВСергей Иванович (31.12.1909, Мәскәү — 11.5.1933, БАССР‑ҙың Ейәнсура р‑ны Сөләймән а. янында), шағир. В.М.Молотов ис. Мәскәү ит-һөт ин‑тын тамамлағандан һуң (1932) Хәйбулла р‑нының “Таналыҡ”, Ейәнсура р‑нының “Инәк” совхоздарында зоотехник булып эшләй. Үҙе тере сағында әҫәрҙәре баҫылмай. Ч. әҫәрҙәре...

ЧЕВПЕЦОВ Валентин Романович

ЧЕВПЕЦОВ Валентин Романович (5.2.1925, БАССР-ҙың Бөрө кантоны Дүртөйлө а., хәҙ. Дүртөйлө ҡ., — 4.12.1990, Өфө), гигиенист. Мед. ф. д-ры (1972), проф. (1977). Б.В. һуғы­шында ҡатнашыусы. БДМИ-ны тамамлағандан һуң (1952) Ҡаҙаҡ ССР-ында: Тимертау ҡ. санитария- эпидемиология станцияһында баш табип, 1955...

ЧЕВЕРЁВ Александр Михайлович

ЧЕВЕРЁВ Александр Михайлович (6.11.1889, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Берда казактар отрубы — 2.10.1921, Өфө), революция хәрәкәте эшмәкәре. 1908 й. алып РСДРП ағзаһы. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. Ырымбур ҡала уч-щеһын тамамлаған. Өфөлә И.И.Гутман з-дында, Әстерхан ҡ. грузчик, Донбасста — шахтёр,...

ЧЕБОТАРЁВ Илья Егорович

ЧЕБОТАРЁВ Илья Егорович (2.8. 1929, Үҙәк Черноземье өлк. Берёзовка а. — 2.5.1982, Горький ҡ.), ветеринар врач. Ветеринария ф. д-ры (1967), проф. (1968). Һарытау зооветеринария ин-тын тамамлаған (1953). 1956 й. алып Семипалатинск зоотехния-ветеринария ин-тында эшләй. 1961 й. башлап БАХИ-ла (1966 й. —...

ЧВАНОВ Михаил Андреевич

ЧВАНОВ Михаил Андреевич (25.7.1944, БАССР-ҙың Салауат районы Иҫке Михайловка а., хәҙер БР-ҙың шул уҡ районы Малаяҙ а.), яҙыусы. БР‑ҙың халыҡ яҙыусыһы (2021). РФ‑тың (2002), БР‑ҙың (1994) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, СССР‑ҙың ер аҫты разведкаһы отличнигы (1967). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1976). БДУ-ны...

ЧВАНОВ Михаил Андреевич

ЧВАНОВ Михаил Андреевич (25.7.1944, БАССР-ҙың Салауат районы Иҫке Михайловка а., хәҙер БР-ҙың шул уҡ районы Малаяҙ а.), яҙыусы. БР‑ҙың халыҡ яҙыусыһы (2021). РФ‑тың (2002), БР‑ҙың (1994) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, СССР‑ҙың ер аҫты разведкаһы отличнигы (1967). Яҙыусылар союзы ағзаһы (1976). БДУ-ны...

ЧӘЛӘБИ Мөхәмәт, төрки шағиры

ЧӘЛӘБИ Мөхәмәт, Языжы оғлы Мәхмәт, Язычызада Мәхмәт, Шәйех Мөхә­мәт Бижан, Язычы уғылы Мөхәмәт Чәләби һ.б. (яҡынса 1358—68, Византия — 1451, шунда уҡ), төрки шағиры. “Магариб әз-заман”, “Шәһре фосус әл-хикәм”, “Фатиха тәфсире” агиографик китаптары авторы. “Магариб әз-заман” уның билдәле “Мөхәмәҙиә”...

ЧАШКИН, Ҡалтасы р-нындағы ауыл

ЧАШКИН, Ҡалтасы р-нындағы ауыл, Әмзебаш а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.-Көнб. 20 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.-Көнб. табан 75 км алыҫлыҡта Әмзә й. (Беүә й. ҡушылдығы) бу­йында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 182 кеше; 1920 — 223; 1939 — 196; 1959 — 169; 1989 — 104; 2002 — 107; 2010 — 88 кеше. Мариҙар йәшәй (2002). Ауылға...

ЧАХЕЕВ Андрей Леонидович

ЧАХЕЕВ Андрей Леонидович (7.10. 1951, Чкалов өлк. Раздолье ҡсб), инженер-технолог. Бөтә Союз ситтән тороп уҡыу политехник ин-тын тамамлаған (Мәскәү, 1980). 1972 й. алып Яңы Троицк хром берләшмәләре з-дында, 1977 й. башлап “Нижнекамскнефтехим” ПБ-нда эшләй. 1980—2005 йй. “Витязь” Ишембай транспорт машиналары...

ЧАСОВНЯЛАР

ЧАСОВНЯЛАР, христиандарҙың ҙур булмаған ғибәҙәт ҡоролмалары. Торама пункттарҙа сиркәү йәки ижт. тормоштағы әһәмиәтле ваҡиғалар хөрмәтенә, емерелгән сиркәүҙәр урынында, мөғжизәле иконалар табылған ерҙә, ҡөҙрәтле сығанаҡтар өҫтөндә һ.б. төҙөлә. Бағана, зыярат, иҫтәлек, өй, өй алды, урам, шишмә өҫтө, юл...

ЧАРЫЕВ Курбандурды, театр рәссамы

ЧАРЫЕВ Курбандурды (4.12.1941, Байрам-Али ҡ. — 7.2.2011, Өфө), театр рәссамы. БР-ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (2004). А.М.Горький ис. Төркмән ун-тын тамамлаған (Ашхабад ҡ., 1971). 1979 й. К.С. Станиславский һәм Вл.И. Немирович-Данченко ис. Мәскәү музыка театрында стажировка үтә. 1977 й. алып Төркмән йәш...

ЧАРИКОВ Владимир Петрович

ЧАРИКОВ Владимир Петрович (23.10.1949, Өфө ҡ. — 17.1.2015, шунда уҡ), тренер. Шайбалы хоккей буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1992). БР‑ҙың атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1998). П.Ф.Лесгафт исемендәге Ленинград физик культура институтын тамамлаған (1977). Салауат Юлаев исемендәге спорт клубы...

ЧАПЛИЦ Владимир Николаевич

ЧАПЛИЦ Владимир Николаевич (18.5.1874, Полтава губ. Ромны ҡ. — 1949, Өфө), архитектор. БАССР-ҙың атҡ. сәнғәт эшмәкәре (яҡынса 1948). Архитекторҙар союзы ағзаһы (1935). Гражданлыҡ инженерҙары ин-тын тамамлағандан һуң (1899) Рәсәй ЭЭМ-ының Техник-төҙөлөш ком-ты (икеһе лә — С.-Петербург) инженеры, 1899—1917...

ЧАПАЛО Владимир Петрович

ЧАПАЛО Владимир Петрович (27.10. 1947, Стәрлетамаҡ ҡ. — 27.9.2017, шунда уҡ), спортсы. Мотоспорт б-са СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1973). БР-ҙың атҡ. физик культура хеҙм-ре (2007). П.Ф. Лесгафт ис. Ленинград физик культура ин-тын тамамлаған (1980). ДОСААФ-тың спорт- техник клубы (Стәрлетамаҡ)...