Список материалов
ШАРЬЯЖ ТЕОРИЯҺЫ
ШАРЬЯЖ ТЕОРИЯҺЫ, ер ҡабығының структураһы һәм составы формалашыуында горизонталь хәрәкәттәрҙең роле т‑да тәғлимәт. Ш.т. авторҙары: М.А.Камалетдинов, Т.Т.Казанцева, Ю.В.Казанцев. Шарьяж структуралары 19 б. уртаһында Альп тауҙарында асыла (М.Бертран, М.Люже, Э.Арган һ.б.). Боронғо күсмә зоналарҙа улар...
ШАРШЫ КҮКЕНЕ
ШАРШЫ КҮКЕНЕ (Alburnoides bipunctatus), карп һымаҡтар отрядының карптар ғаиләһенә ҡараған балыҡ. Азов, Арал, Балтик, Каспий һәм Ҡара диңгеҙҙәр басс. таралған. БР‑ҙа Ағиҙел й. (Башҡорт ҡурсаулығынан алып Салауат ҡ. тиклемге участкала) һәм уның уң ярҙағы тау ҡушылдыҡтарында, ҡайһы берҙә таҙа быуаларҙа...
ШАРШАУ
ШАРШАУ, торлаҡты ир‑егет (ҡунаҡ) һәм ҡатын‑ҡыҙ (хужалыҡ) яғына бүлгән биҙәкләп һуғылған ҡорған, традицион интерьер элементы. Ҡыҙыл, һирәгерәк аҡ төҫтәге киндер (киңлеге 28—32 см) йәки кизе‑мамыҡ (40—50 см) туҡыманан тегелгән. Симметриялы рәсем алыу өсөн туҡыманың биҙәктәре бер‑береһенә тап килтерелгән,...
ШАРФШТЕЙН Александр Хананович
ШАРФШТЕЙН Александр Хананович (23.2.1933, Харьков ҡ. — 22.8. 2009, Өфө), физик. Физика‑матем. ф. д‑ры (1990). Харьков ун‑тын тамамлағандан һуң (1953) ӨДАТУ‑ла, бер үк ваҡытта 1953—60 йй. Урал политехник ин‑тында (Свердловск ҡ.) һәм 1995—2000 йй. БДУ‑ла (1998—99 йй. инженерлыҡ физикаһы каф. мөдире)...
ШАРТЛЫ ПАТОГЕН МИКРООРГАНИЗМДАР
ШАРТЛЫ ПАТОГЕН МИКРООРГАНИЗМДАР, ауырыу барлыҡҡа килтереү үҙсәнлектәре булмаған һәм һау кешелә инфекцион ауырыуҙар тыуҙыра алмаған төрлө микроб төркөмдәре (бактериялар, бәшмәктәр, иң ябайҙар, вирустар). Организмдың эске мөхитенә пассив күскәндән һуң патоген тәьҫир итә (анатомик барьерҙарҙың бөтөнлөгө...
ШАРТЛАУСАН МАТДӘЛӘР
ШАРТЛАУСАН МАТДӘЛӘР, тышҡы тәьҫир аҫтында (бәрелеү, ышҡылыу, йылытыу һ.б.) күп миҡдарҙа йылылыҡ бүлеп сығарған һәм газ хәлендәге продукттар барлыҡҡа килтергән химик реакцияға һәләтле айырым матдәләр йәки ҡатышмалар. Уларға ҡайһы бер ароматик нитроберләшмәләр (тринитротолуол, тринитроксилол), нитраминдар...
ШАРТЛАТЫП ҠЫРҠЫУ
ШАРТЛАТЫП ҠЫРҠЫУ, ғәмәлдәге үткәргес торбаларҙы һәм резервуарҙарҙы реконструкциялау һәм уларға яңы төҙөлгән участкаларҙы тоташтырыу, авариялы участкаларҙы ремонтлау, нефть резервуарҙарын демонтажлау ваҡытында һ.б. ҡулланылған ҡырҡыу ысулы. Ут файҙаланыу м‑н бәйләнгән эштәр һанын кәметә һәм хәүефһеҙлекте...
ШАРОВКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл
ШАРОВКА, Бәләбәй р‑нындағы ауыл, Шаровка а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 25 км һәм Глуховская т. юл ст. Т. табан 3 км алыҫлыҡта Үтәй й. (Мәнәүез й. ҡушылдығы) башында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 851 кеше; 1920 — 1276; 1939 — 1052; 1959 — 369; 1989 — 297; 2002 — 341; 2010 — 365 кеше. Урыҫтар, сыуаштар,...
ШАРЛАУЫҠ
ШАРЛАУЫҠ, һыуҙың йылға йырҙаһындағы текә һикәлтәнән ағып төшөүе. Бик текә булмаған (30—40°) һикәлтәлә гөрләүек, киртләсле һикәлтәлә каскад барлыҡҡа килә. Һикәлтәләр тектоника, эрозия, карст һ.б. һөҙөмтәһендә килеп сыға. Һикәлтәнең яйлап емерелеүе арҡаһында Ш. йылға ағымы буйлап өҫкә сигенә. Һикәлтәнең...
ШАРКОВ Гаврил Антонович
ШАРКОВ Гаврил Антонович [1.1. 1927, БАССР‑ҙың Стәрлетамаҡ кантоны Анновка а. (БР‑ҙың Көйөргәҙе р‑ны) — 18.3.2002, Күмертау ҡ.], Соц. Хеҙмәт Геройы (1966). БАССР‑ҙың атҡ. шахтёры (1981). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. 1951— 82 йй. “Башкируголь” ПБ‑нда: “Башуглеразрезстрой” тресының Ермолаевка шахта төҙөү...
ШАРБАШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ШАРБАШ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Килем а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 26 км алыҫлыҡта Шарбаш й. (Сәрмәсән й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 242 кеше; 1959 — 160; 1989 — 129; 2002 — 124; 2010 — 120 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002).
Ауылға 20 б. 20‑се йй. Бәләбәй...
ШАРАПОВА Лиана Ишмөхәмәт ҡыҙы
ШАРАПОВА Лиана Ишмөхәмәт ҡыҙы (29.1.1969, БАССР‑ҙың Учалы р‑ны Илсе а.), физик. БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1989) 20‑се урта мәктәп, 1990 й. алып 119‑сы урта мәктәп (икеһе лә — Өфө) уҡытыусыһы. 1995 й. башлап БР ФА‑ның Нефтехимия һәм катализ ин‑тында ғилми хеҙм‑р. 1999 й. алып “Башҡорт энциклопедияһы”...
ШАРАП ҠЫУЫУ ЗАВОДТАРЫ
ШАРАП ҠЫУЫУ ЗАВОДТАРЫ, аҙыҡ сеймалынан спирт һәм спиртлы эсемлектәр етештереү пр‑тиелары. Башҡортостанда тәүге Ш.ҡ.з. 18 б. 40—50‑се йй. барлыҡҡа килә. 40‑сы йй. аҙ. П.И.Рычков тарафынан Ырымбур губернаһы Спасский а. (ТР‑ҙың Бөгөлмә р‑ны) завод төҙөлә. 60‑сы йй. аҙ. — 70‑се йй. И.Л.Тимашевтың (ҡара:...
ШАРАНБАШ‑КЕНӘЗ, Шаран р‑нындағы ауыл
ШАРАНБАШ‑КЕНӘЗ, Шаран р‑нындағы ауыл, Мичуринск а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 22 км һәм Туймазы т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 64 км алыҫлыҡта Шаран й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 974 кеше; 1920 — 1291; 1939 — 1280; 1959 — 965; 1989 — 547; 2002 — 448; 2010 — 429 кеше. Башҡорттар...
ШАРАН, ауыл, Шаран р‑нының үҙәге
ШАРАН, ауыл, Шаран р‑нының (1935—63 йй. һәм 1966 й. алып) һәм Шаран а/с үҙәге. Өфөнән Көнб. 201 км һәм Туймазы т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 26 км алыҫлыҡта Шаран й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында, Шаран—Төмәнәк, Шаран—Яңы Балтас—Андреевка автомобиль юлдарында урынлашҡан. Халҡы (мең кеше): 1906 й. — 1,4; 1920...
ШАРАН РАЙОНЫ
ШАРАН РАЙОНЫ, БР‑ҙың көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан. Төньяҡ‑көнсығышта — Саҡмағош, көнсығышта һәм көньяҡ‑көнсығышта — Бүздәк, көньяҡта — Туймазы р‑ндары, көнбайышта ТР м‑н сиктәш. 1935 й. 31 ғин. БАССР‑ҙың Баҡалы, Саҡмағош һәм Туймазы р‑ндарын бүлеүгә бәйле ойошторола (ҡара: Административ район). 1962...
ШАПОШНИКОВ Борис Михайлович
ШАПОШНИКОВ Борис Михайлович [20.9.1882, Златоуст ҡ. — 26.3. 1945, Мәскәү], хәрби эшмәкәр. Проф. (1935). Советтар Союзы Маршалы (1940). Беренсе донъя, Граждандар һәм Б.В. һуғыштарында ҡатнашыусы. Император Николай хәрби акад. тамамлаған (С.‑Петербург, 1910). 1903 й. алып рус армияһында, полк. (1917);...
ШАПКИНА Людмила Васильевна
ШАПКИНА Людмила Васильевна (4.3.1952, Хабаровск ҡ.), балет артисы, педагог. БР‑ҙың халыҡ артисы (1994), БАССР‑ҙың атҡ. артисы (1985). Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы (1990). Пермь хореография уч‑щеһын тамамлағандан һуң (1970; педагогы Л.П.Сахарова) БДОБТ солисы, 1998 й. алып педагог‑репетиторы, бер үк...
ШАПИРО Семён Вольфович
ШАПИРО Семён Вольфович (22.5. 1932, Мәскәү — 30.7.2018, Өфө), инженер‑электротехник. Техник ф. д‑ры (1992), проф. (1995). Мәскәү энергетика ин‑тын тамамлағандан һуң (1956) 426‑сы почта йәшниге пр‑тиеһында (Мәскәү), 1957 й. алып Горький политехник ин‑тында эшләй. 1970 й. башлап ӨАИ‑ла: 1972 й. — электр...
ШАНЬГИН Евгений Сергеевич
ШАНЬГИН Евгений Сергеевич (25.6. 1944, Өфө), инженер‑механик. Техник ф. д‑ры (2004). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1967) ӨПЭЗ‑дә эшләй. 1975 й. алып “Геофизприбор” Өфө ПБ‑ның Махсус КБ‑нда: өлкән ғилми хеҙм‑р, ғилми‑тикшеренеү секторы мөдире. 1981 й. башлап Двигателдәр етештереү технологияһы һәм уны ойоштороу...
