Список материалов
ШИКИНА Людмила Васильевна
ШИКИНА (Михалкова) Людмила Васильевна [20.1.1932, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Ермолаевка а. (БР‑ҙың Көйөргәҙе р‑ны)], шағирә. Мәскәү пед. ситтән тороп уҡыу ин‑тын (1958), М.Горький ис. Әҙәбиәт ин‑тын (Мәскәү, 1964) тамамлаған. 1949 й. алып Көйөргәҙе р‑нының Михелёвка башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы. 1952 й....
ШИКӘЙӘТНАМӘ
ШИКӘЙӘТНАМӘ, публицистик жанр; ниндәй ҙә булһа чиновник йәки айырым шәхес өҫтөнән ялыу м‑н дәүләттең юғары вазифа биләгән кешеләренә яҙма мөрәжәғәт. Башлыса, айырым кеше тарафынан яҙыла, күмәк Ш. баш күтәреү һ.б. күмәк сығыштар т‑да алдан иҫкәртә. Өфө өйәҙе башҡорттарының батша Пётр I яҙған күмәк Ш....
ШИК Василий Никитович
ШИК Василий Никитович (3.3.1931, Украина ССР‑ының Лариновка а.), хужалыҡ эшмәкәре. Техник ф. канд. (1973). Ҡазан химия‑технология ин‑тын тамамлаған (1964). 1950—2001 йй. “Авангард” з‑дында (Стәрлетамаҡ ҡ.) эшләй: мастер, 1955 й. алып нач., 1961 й. — баш инженер урынбаҫары, 1969 й. — дир., 1985 й. башлап...
ШИЗОФРЕНИЯ
ШИЗОФРЕНИЯ (гр. schіzō — бүлгеләү һәм phrēn — аҡыл, фекер), баш мейеһенең хроник ауырыуы, психик процестарҙың, хәрәкәттең диссоциацияһы һәм шәхестең үҙгәреүе (әүҙемлектең кәмеүе, аутизм һ.б.) м‑н бергә бара. Ш. формалары: гебефрения, кататония, параноидлы һ.б.; барышы типтары: өҙлөкһөҙ, өйәнәк һымаҡ‑прогредиент...
ШИҒЫР ТӨҘӨЛӨШӨ
ШИҒЫР ТӨҘӨЛӨШӨ, шиғри телмәрҙең өн составын ойоштороу ысулы. Үлсәү нигеҙе итеп алынған һәм шиғырҙың ритм барлыҡҡа килтереүсе компоненты булып торған элементтарға бәйле Ш.т. шиғыр юлдарындағы ижек һандарының тигеҙ булыуына нигеҙләнгән силлабик; шиғри юлдарҙа баҫымдар һаны бер төрлө, ижектәр һаны төрлө...
ШИҒРИӘТ
ШИҒРИӘТ, башҡорт шиғриәте. Башҡорт фольклоры, боронғо төрки әҙәбиәте һәм урта быуаттар төрки әҙәбиәте ҡомартҡылары [Йософ Баласағуниҙың “Ҡотаҙғу белек”, Мәхмүт Ҡашғариҙың “Диуану лөғәт әт-төрк”, Әхмәт Йүгнәкиҙең “Һибәт әл‑хаҡаиҡ” (“Хәҡиҡәт бүләктәре”), Ҡол Ғәли, Ҡотб, Харәзми, С.Сараи, Хөсәм Кәтиб һ.б....
ШИҒИСЫЛЫҠ
ШИҒИСЫЛЫҠ, исламдағы төп (сөнниселек м‑н бер рәттән) йүнәлештәрҙең береһе. 7 б. 2‑се ярт. барлыҡҡа килә, 8 б. уртаһында тулыһынса формалаша. Ш. юлынан барыусылар Ғәли хәлифә м‑н Фатима (Мөхәммәттең ҡыҙы) нәҫеленең имаматҡа хоҡуғын таный, тәүге хәлифәләрҙең (Ғосман, Ғүмәр, Әбү Бәкер) идара итеү законлығын...
ШИГАЕВ Максим Григорьевич
ШИГАЕВ Максим Григорьевич (1726 — 10.1.1775, Мәскәү), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Яйыҡ казактарынан. 1772 й. ғин.—июнендә Яйыҡ казак ғәскәре ихтилалында ҡатнаша. 1773 й. 17 сент. Пугачёвтың баш күтәреүселәр отрядына ҡушыла, нояб. алып Хәрби коллегия ағзаһы. Баш...
ШИВЕРЕКИЯ ҮЛӘНЕ
ШИВЕРЕКИЯ ҮЛӘНЕ (Schivereckia), әүернә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. 5 төрө билдәле, Көнсығыш Европала һәм Кесе Азияла таралған. Башҡортостанда төньяҡ, йәки подольск Ш. үҫә. Һорғолт йондоҙ һымаҡ төклө мендәргә оҡшаған ҡуйы тарбаҡлы күп йыллыҡ үлән. Генератив һабағының бейеклеге 10—25 см....
ШИБАЕВА Вера Михайловна
ШИБАЕВА Вера Михайловна (16.2. 1949, Свердловск өлк. Привокзальный ҡсб — 20.11.2000, Өфө), биҙәү‑ҡулланма сәнғәте рәссамы. Рәссамдар союзы ағзаһы (1993). 1985—88 йй. М.И.Калинин ис. Мәскәү художество‑сәнәғәт уч‑щеһының Өфө филиалында уҡыған.
1980 йй. алып нәфис текстиль сәнғәтенең төрлө техникаһында...
ШИБАЕВ Иван
ШИБАЕВ Иван (?, Илек ҡаласығы — 8.7.1774, Ҡазан губ. Мамадыш а.), Крәҫтиәндәр һуғышында (1773—75) ҡатнашыусы, Е.И.Пугачёв полковнигы. Казактарҙан. Яйыҡ казак ғәскәрендә хеҙмәт итә. Ихтилалға 1773 й. 21 сент. ҡушыла. Ырымбур сик һыҙығы ҡәлғәләрендә, Исәт провинцияһында Пугачёвтың манифестарын тарата....
ШЕШТӘР
ШЕШТӘР, кеше һәм хайуандар туҡымаларының патологик үҫеүе, күҙәнәктәрҙең бүленеүенә, үҫеүенә һәм айырымланыуына контроль яһаусы механизмдарҙың боҙолоуына бәйле барлыҡҡа килә. Хәүефһеҙ (липома, фиброма һ.б.) һәм яман (рак, саркома) Ш. бүленә. Яман Ш. хәүефһеҙ Ш. киҫкен күҙәнәк атипияһы, инвазияға һәләтлелеге...
ШЕФЕР Дэниел Эван
ШЕФЕР Дэниел Эван (27.8.1964, Чикаго ҡ., АҠШ), америка тарихсыһы. Филос. д‑ры (1995), проф. (2002). Вашингтон ун‑тын тамамлаған (Сент‑Луис ҡ., 1985). 1996 й. алып Бельмонт ун‑тында (Нашвилл ҡ.). Фәнни тикшеренеүҙәре 1917—25 йй. Урал‑Волга буйында совет милли сәйәсәтенә, ш. иҫ. БАССР һәм ТАССР‑ҙы ойоштороу...
ШЕСТЫКОВ, һаҙлыҡ
ШЕСТЫКОВ, М ү к л е, Шаҙы й. (Бөрө й. ҡушылдығы) туғайындағы һаҙлыҡ. Бөрө р‑ны Шестыков а. төньяҡҡа табан 1 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Бер‑береһенән айырылған 3 һаҙлыҡ комплексынан тора. Уйһыу һаҙлыҡ, дөйөм майҙаны 90,3 га, торфтың уртаса ҡалынлығы 2,0 м, иң ҡалыны — 4,2 м, эшкәртелмәгән торф запасы 1174,0...
ШЕСТЫКОВ, Бөрө р‑нындағы ауыл
ШЕСТЫКОВ, Бөрө р‑нындағы ауыл, Суслов а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 17 кмё һәм Өфө т. юл ст. Т. табан 125 км алыҫлыҡта Шаҙы й. (Бөрө й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 262 кеше; 1920 — 407; 1939 — 376; 1959 — 410; 1989 — 211; 2002 — 181; 2010 — 217 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй...
ШЕСТАЕВ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл
ШЕСТАЕВ, Дәүләкән р‑нындағы ауыл, Шестаев а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Дәүләкән т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 30 км алыҫлыҡта Урта Өйҙөрәк й. (Дим й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 167 кеше; 1920 — 260; 1939 — 243; 1959 — 288; 1989 — 172; 2002 — 167; 2010 — 154 кеше. Урыҫтар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ...
ШЕРСТОБИТОВ Евгений Павлович
ШЕРСТОБИТОВ Евгений Павлович (24.9.1938, БАССР‑ҙың Бөрө р‑ны Костарев а.), Соц. Хеҙмәт Геройы (1980). 1956— 57 йй. Ағиҙел йылға пароходсылығында эшләй. 1961—99 йй. “Уфаоргсинтез” ААЙ‑ында компрессор ҡулайламаһының өлкән машинисы. Ш. ҡатнашлығында 10‑сы биш йыллыҡ планды үтәгәндә юғары етештереү күрһәткестәренә...
ШЕРСТЕННИКОВ Николай Александрович
ШЕРСТЕННИКОВ Николай Александрович (3.2.1900, Вятка губ. Большой Рой а. — 2.1.1981, Өфө), гигиенист. Мед. ф. д‑ры (1942), проф. (1943). БАССР‑ҙың атҡ. фән эшмәкәре (1957), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1947). Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1922) шунда уҡ эшләй, 1923—35 йй. Уржум ҡ. санитария табибы....
ШЕРЕШОВЕЦ Валерий Владимирович
ШЕРЕШОВЕЦ Валерий Владимирович (15.2.1951, БАССР‑ҙың Иглин р‑ны Иглин а. — 15.10.2000, Өфө), химик. Химия ф. д‑ры (1992). БДУ‑ны тамамлағандан һуң (1973) Органик химия ин‑тында эшләй: 1980 й. алып өлкән, 1986 й. — төп ғилми хеҙм‑р, 1991 й. — фәнни эштәр б‑са дир. урынбаҫары, бер үк ваҡытта 1993 й. башлап...
ШЕРГЕНГ Наталия Алексеевна
ШЕРГЕНГ Наталия Алексеевна (20.1.1959, БАССР‑ҙың Фёдоровка р‑ны Бала Сытырман а.), философ. Филос. ф. д‑ры (2003), проф. (2008). Куйбышев мәҙәниәт ин‑тын (1982) һәм БДУ‑ны (2004) тамамлаған. 1982 й. алып Башҡ‑н респ. мәҙәниәт техникумында (Стәрлетамаҡ ҡ.). 1997—2016 йй. (өҙөклөк м‑н) БДУ‑ның Стәрлетамаҡ...
