Список материалов

ЫРЫМБУР ДИНИ СЕМИНАРИЯҺЫ, православие руханиҙарын әҙерләү өсөн урта уҡыу йорто. 1884 й. асыла. Изге Синод аҡсаһына тотола. Уҡытыу‑тәрбиә эшенә семинария идараһы етәкселек итә. Ы.д.с. дини һәм ҡала училищеларын тамамлаусылар ҡабул ителә. Уҡыу курсы — 6 йыл. Уҡыу программаһына Изге китап, Библия тарихы,...

ЫРЫМБУР ДӘҮЛӘТ УНИВЕРСИТЕТЫ. Өфө филиалы 1995 й. Өфө уҡыу‑консультация пункты булараҡ асыла, 1997 й. алып аҙыҡ‑түлек производстволары ф‑ты, 1999 й. башлап филиал, 2015 й. ябыла. Уҡытыу‑методик бүлеге, ғилми‑методик советы, китапханаһы һ.б. була. Уҡытыу ситтән тороп уҡыу формаһында аҙыҡ‑түлек производстволары...

ЫРЫМБУР ГУБЕРНАҺЫ, 1744 й. мартында И.И.Неплюев инициативаһы м‑н ойошторола. Губерна составына Исәт провинцияһы, Ырымбур провинцияһы, Өфө провинцияһы, Ырымбур сик һыҙығы ҡәлғәләре инә. 1745 й. Ы.г. Ставрополь провинцияһы, 1752 й. — Гурьев ҡ. (Әстерхан губ.), 1773 й. — Һамар ҡ. (Ҡазан губернаһынан) ҡушыла....

ЫРЫМБУР ГУБЕРНА ХӘРБИ‑РЕВОЛЮЦИОН КОМИТЕТЫ, Ырымбур губернаһында совет власының юғары органы. 1917 й. 14 нояб. Ырымбур ҡ. Ырымбур эшсе һәм һалдат депутаттары советы һәм хәрби частар вәкилдәренең берлектәге ултырышында ойошторола. 15 нояб. А.И.Дутов приказы б‑са ултырышта ҡатнашыусылар ҡулға алына, бер...

ЫРЫМБУР ГУБЕРНА ХӘРБИ‑РЕВОЛЮЦИОН КОМИТЕТЫ, Ырымбур губернаһында совет власының юғары органы. 1917 й. 14 нояб. Ырымбур ҡ. Ырымбур эшсе һәм һалдат депутаттары советы һәм хәрби частар вәкилдәренең берлектәге ултырышында ойошторола. 15 нояб. А.И.Дутов приказы б‑са ултырышта ҡатнашыусылар ҡулға алына, бер...

ЫРЫМБУР ГУБЕРНА СТАТИСТИКА КОМИТЕТЫ, ҡара: Губерна статистика комитеттары.

ЫРЫМБУР БАШҠОРТТАРЫ, башҡорттарҙың этник төркөмө. Ырымбур (5,5 мең кеше), Орск (4,3), Медногорск (3,5), Ҡыуандыҡ (2,9), Яңы Троицк (2,6), Гай (2,0) ҡҡ., ш. уҡ Ырымбур өлкәһенең Красногвардейский (6,0), Ҡыуандыҡ (5,6), Яңы Сергиевка (2,5), Гай (2,5), Төйлөгән (2,4), Александровка (2,1), Һарыҡташ (1,8),...

ЫРЫМБУР БАШҠОРТ ПЕДАГОГИЯ ТЕХНИКУМЫ, 1921 й. башҡорт уҡытыусылар курстары нигеҙендә Башҡорт халыҡ мәғарифы ин‑ты булараҡ асыла, 1922 й. башлап пед. техникумы. 1936 й. БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Темәс а. күсерелә (ҡара: Темәс башҡорт педагогия училищеһы). БАССР‑ҙың Мәғариф ХК ҡарамағында була. 1‑се баҫҡыс...

ЫРЫМБУР АРМИЯҺЫ, 1918 й. окт. Өфө Директорияһы Хәрби ведомствоһы приказы м‑н Ырымбур казак ғәскәре частарынан Көньяҡ‑Көнбайыш армия булараҡ ойошторола, дек. алып Рус армияһы составында Ырымбур айырым армияһы, 1919 й. майынан Көньяҡ армия, сент. башлап Ы.а. Составына 1‑се (1919 й. сент. тиклем) һәм 2‑се...

ЫРЫМБУР АЛЫШ‑БИРЕШ ЙОРТО, Рәсәйҙең Урта Азия дәүләттәре һәм Һиндостан м‑н сауҙа бәйләнештәрен үҫтереү маҡсатында төҙөлгән баҙар. 1743 й. Ырымбур ҡ. көньяҡҡа табан 4 саҡрым алыҫлыҡта нигеҙ һалына. 1749 й. һыу баҫҡандан һуң яңы урынға күсерелә. Сенаттың 1751 й. “Яйыҡ аръяғында таш йорт һәм таможня төҙөү...

ЫРЫМБУР АЙЫРЫМ КОРПУСЫ, 1816 й. 16 дек. Александр I указы м‑н ойошторола; 1864 й. алып Ырымбур крайы ғәскәре. Ы.а.к составына 29‑сы (1820 й. башлап 26‑сы, 1833 й. — 23‑сө) пехота див., Башҡорт‑мишәр ғәскәре, Ставрополь ҡалмыҡ ғәскәре, Ырымбур казак ғәскәре, Урал казак ғәскәре, 1‑се һәм 2‑се типтәр атлы...

ЫРНЫҠШЫ, Иҫке Ырныҡшы, Баҡрыл, Архангел р‑нындағы ауыл, Ырныҡшы а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Приуралье т. юл ст. Көнб. табан 21 км алыҫлыҡта Ырныҡшы й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) буйында, Өфө — Инйәр — Белорет автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 2014 кеше; 1920 — 2340 (Ырныҡшы...

ЫРҒЫҘЛЫ, Бөрйән р‑нындағы ауыл, Ырғыҙлы а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 50 км һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 195 км алыҫлыҡта Ырғыҙлы й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы) бу­йында, Башҡортостан милли паркы терр‑яһында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 85 кеше; 1939 — 545; 1959 — 742; 1989 — 366; 2002 — 403;...

ЫРҒЫҘ‑КӘМӘЛЕК БАШҠОРТТАРЫ, башҡорттарҙың этник төркөмө. Һамар өлкәһе­нең Оло Глушица р‑нында һәм Оло Чернигов районында, Һарытау өлк. Перелюб районында һәм Пугачёв районында йәшәй. 1989 й. Һамар өлк. 7495, 2002 й. — 7885; ошоға ярашлы Һарытау өлкәһендә — 4087 һәм 3988 башҡорт йәшәгән. Ы.‑К.б. һөйләү...

ЫНЙЫ СӘСКӘ (Convallaria), ләлә һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Ҡайһы берҙә үҙ аллы төрҙәргә айырылыусы бер нисә ярым төрө булған 1 төрө — май Ы.с. билдәле. Евразияла һәм Төньяҡ Америкала таралған. Тарбаҡлы тамырһабағы булған күп йыллыҡ үлән. Һабағы уҡ һымаҡ, бейеклеге 15—25 см. Япраҡтары...

ЫМЛЫҠТАР, һөйләүсенең ысынбарлыҡҡа эмоциональ һәм эмоциональ‑ихтыярлы реакцияһын белдереүсе үҙгәрмәй торған һүҙҙәр класы. Хәҙ. башҡорт телендә Ы. түбәндәге семантик төрҙәре айырыла: 1) эмоциональ мөнәсәбәтте (аптырау, асыуланыу, борсолоу, ғәйепләү, ерәнеү, ҡурҡыу, ҡыуаныу, үкенеү, хупламау, һоҡланыу...

ЫЛЫМЫҠТАР КУЛЬТУРАҺЫ, ҡаты йәки шыйыҡ туҡлыҡлы мөхиттәрҙә үҫтерелгән ылымыҡтар йыйылмаһы. Ҡатнаш һәм таҙа, тупланма һәм музей Ы.к. айырыла. Ҡатнаш Ы.к. (төрлө системалы төркөмдәрҙең ылымыҡтары) төрлө матдәләрҙең (ауыр металдар, өҫкө йөҙҙә актив матдәләр һ.б.) ағыулылығын баһалау, ылымыҡтарҙың төрҙәрен...

ЫЛЫМЫҠТАР (Algae), күбеһенсә һыу мөхитендә йәшәгән ябай төҙөлөшлө споралы үҫемлектәр. Бер, күп күҙәнәкле, колониаль организмдар, оҙонлоғо мкм өлөштәренән алып 60 м тиклем. Яҡынса 30 мең төрө билдәле, киң таралған. Диңгеҙҙәрҙә, сөсө һәм тоҙло һыу ятҡылыҡтарында, эҫе сығанаҡтарҙа, тупраҡта һ.б. ерҙәрҙә...

ЫЛАСЫНОВ Вәлит Яҡшымбәт улы (1790—1858), кантон башлығы, хорунжий (1835). Верхнеурал өйәҙе Бөрйән улусы Ҡолсoра а. (БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны) башҡорто. 1812 й. Ватан һуғышында, рус армияһының 1813—14 йй. сит ил походтарында ҡатнашыусы. 1829— 38 йй. 6‑сы башҡорт кантоны башлығы. “1812 йылғы Ватан һуғышы иҫтәлегенә”,...

ЫЛАСЫН ҺЫМАҠТАР, к ө н д ө ҙ г ө  й ы р т ҡ ы с  ҡ о ш т а р (Falconiformes), ҡоштар отряды. 4 ғаиләһе, яҡынса 290 төрө билдәле. Башҡортостанда кәлмәргәндәр, ҡарсығалар һәм ыласындар ғаиләһенә ҡараған 30 төрө осрай. Уртаса (мүктәргенең кәүҙә оҙонлоғо 33 см тиклем, ауырлығы 130—240 г) һәм эре (ҡара грифтың...