Список материалов
ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ
ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ, социологияла этностарҙың килеп сығышын, тәбиғәтен, функцияларын, үҫеш үҙенсәлектәрен, этник‑ара мөнәсәбәттәрҙе өйрәнгән һәм уларҙы тикшереү нигеҙҙәрен, методологик принциптарын эшләгән фәнни йүнәлеш. Э. төшөнсәһе 20 б. 30‑сы йй. индерелгән. Тарих, социаль философия, этнология һ.б. м‑н...
ЭТНОСОЦИОЛОГИК ЭКСПЕДИЦИЯ
ЭТНОСОЦИОЛОГИК ЭКСПЕДИЦИЯ, төбәктә этномәҙәни процестарҙы өйрәнеү маҡсатында 1986 й. СССР ФА БФ‑тың ТТӘИ тарафынан СССР ФА‑ның Этнография ин‑ты (Мәскәү), МДУ һ.б. берлектә ойошторолған. Башҡ‑н экспедицияларына В.В.Пименов, Р.Ғ.Кузеев, Н.В. Бикбулатов етәкселек иткән, В.Я. Бабенко, М.Ж.Кейекбаев, Н.Н....
ЭТНОС
ЭТНОС (гр. ethnos төркөм, ҡәбилә, халыҡ), тарихи яҡтан формалашҡан, терр‑яһы, тарихы, мәҙәниәте уртаҡ булған кешеләр төркөмө. БашҡорттарҙыңЭ. булараҡ формалашыуы Волга‑Урал тарихи‑этнография өлкәһе сиктәрендә б.э. 1‑се мең йыллығының 2‑се ярт. тамамлана. Этногенез һәм этник тарих барышында башҡорт этносына...
ЭТНОПСИХОЛОГИЯ
ЭТНОПСИХОЛОГИЯ, ҡайһы бер этностар психологияһының һәм мәҙәниәтенең, этник үҙаңдың, психик һәм шәхси һыҙаттарға соц.‑мәҙәни факторҙар йоғонтоһоноң үҙенсәлектәре т‑дағы фән. Антропология, культурология, социология, этика, этнология һ.б. м‑н бәйле. 19 б. уртаһынан Э. үҙ аллы фән булараҡ үҫешенә немец...
ЭТНОПЕДАГОГИКА
ЭТНОПЕДАГОГИКА, төрлө этностар тарихында барлыҡҡа килгән тәрбиәләү һәм уҡытыу б‑са белем һәм күнекмәләр т‑дағы фән. 20 б. 2‑се ярт. формалаша; этнология, психология һәм педагогика м‑н бәйле. Рәсәйҙә Э. идеялары Г.Н.Волков, А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский, Л.Н. Толстой, К.Д.Ушинский, И.Я.Яковлев һ.б....
ЭТНОНИМИКА
ЭТНОНИМИКА (этнос һәм гр. оnyma — исем), этностарҙың, ҡәбиләләрҙең, ырыуҙарҙың, ырыу бүленешенең килеп сығышын, таралыуын, яҙылышын, атамаһы (этнонимы) аңлатмаһын өйрәнгән ономастика бүлеге. Антропология, антропонимика, археография, башҡорттар тураһында фән, генеалогия, диалектология, тарихи география,...
ЭТНОЛОГИЯ
ЭТНОЛОГИЯ (этнос... һәм ... логия), өйрәнеү предметы халыҡтар, уларҙың формалашыуы (ҡара: Этногенез), этник тарих, матди һәм рухи мәҙәниәт үҙенсәлектәре (ҡара: Этник мәҙәниәт), этник үҙаңһ.б. булған фән. Антропология, археография, археология, библиография, сығанаҡтар өйрәнеү, сәнғәт ғилеме, фольклористика,...
ЭТНОЛОГИК ТИКШЕРЕНЕҮҘӘР ИНСТИТУТЫ
ЭТНОЛОГИК ТИКШЕРЕНЕҮҘӘР ИНСТИТУТЫ, 1993 й. Өфөлә РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндә Археология һәм этнография музейы м‑н Урал халыҡтары бүлеге булараҡ асыла, 1999 й. алып РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндәге Этнологик тикшеренеүҙәр үҙәге, 2008 й. — РФА‑ның Өфө ФҮ‑ндәге Этнологик тикшеренеүҙәр ин‑ты. 2011 й. ин‑тҡа Р.Ғ.Кузеев исеме...
ЭТНОЛИНГВИСТИКА
ЭТНОЛИНГВИСТИКА, телде мәҙәниәткә булған мөнәсәбәтендә, телдең йәшәүендә һәм эволюцияһында тел, этномәҙәни, этнопсихологик факторҙарҙың бәйләнешен өйрәнгән тел ғилеме йүнәлеше. Тел тарихы мәсьәләләре, унда матди һәм рухи мәҙәниәттең сағылышы башҡорт тикшеренеүселәре тарафынан әүҙем өйрәнелә. Башҡорт...
ЭТНОКОНФЕССИОНАЛЬ ТӨРКӨМДӘР
ЭТНОКОНФЕССИОНАЛЬ ТӨРКӨМДӘР, ағзалары дин б‑са бүленгән этник төркөмдәр. Э.т. этностыңбер өлөшөнөң икенсе дин ҡабул итеүе йәки башҡа этник һәм дини мөхиткә күсеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә, ул Э.т. этник үҙаңдың, мәҙәни, хужалыҡ итеү, тел һ.б. үҙенсәлектәрҙең үҙгәреүенә булышлыҡ итә. 16—18 бб. Башҡортостанда...
ЭТНОГРАФИЯ, ҡара: Этнология.
ЭТНОГРАФИЯ, ҡара: Этнология.
ЭТНОГРАФИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР
ЭТНОГРАФИК ЭКСПЕДИЦИЯЛАР, этностың традицион мәҙәниәте материалдарын йыйыу һәм өйрәнеү б‑са фәнни‑тикшеренеү саралары. Башҡорттар, уларҙың таралыу терр‑яһы, көнкүреше, дини ҡараштары, йолалары һ.б. т‑да тәүге мәғлүмәттәр Ибн Фаҙлан, Ибн Хордадбех, Сәлләм Тәржемән һ.б. хеҙмәттәрендә тупланған. 18 б....
ЭТНОГРАФИК ТӨРКӨМДӘР
ЭТНОГРАФИК ТӨРКӨМДӘР, этностың билдәле терр‑яла тупланып йәшәгән, тел үҙенсәлектәрен һәм мәҙәниәтенең айырым компоненттарын һаҡлаған өлөшө. Э.т. оҙайлы ваҡыт дауамында тәбиғи‑геогр., хужалыҡ, тарихи, этник, демографик, сәйәси һ.б. факторҙар йоғонтоһо аҫтында барлыҡҡа килә. Башҡорттарҙа көньяҡ‑көнсығыш,...
ЭТНОГРАФИК КОЛЛЕКЦИЯЛАР
ЭТНОГРАФИК КОЛЛЕКЦИЯЛАР, этностың матди мәҙәниәте предметтарын һәм этнографик төркөмдәрҙә уның урындағы варианттарын үҙ эсенә ала. Башҡорттарҙың Э.к. Академик экспедициялар, этнографик экспедициялар барышында, 18 — 21 бб. ғалимдары тарафынан тупланған. Рәсәй этнография музейында (С.‑Петербург) башҡорт...
ЭТНОГЕНЕЗ
ЭТНОГЕНЕЗ (этнос һәм ...генез), этник берлектәрҙең барлыҡҡа килеү һәм үҫеү процесы; этностың этник тарихының башланғыс этабы. Этник процестар барышында төрлө этник компоненттар ассимиляциялана йәки этнографик төркөмдәр һәм этник төркөмдәр бүленә. Э. барышында тәбиғи‑геогр. шарттар, соц.‑иҡт. үҫеш кимәле...
ЭТНОБОТАНИКА
ЭТНОБОТАНИКА, халыҡтың үҫемлектәр т‑дағы белемен системаға һалған ботаника бүлеге. Э. төп бурыстары: этностар тарафынан үҫемлектәр донъяһы объекттарын файҙаланыу үҙенсәлектәрен, этник мәҙәниәт үҫешенең экосистемалар м‑н бәйләнешен асыҡлау. Башҡортостан Э. б‑са иң тәүге мәғлүмәттәр 18 б. ғалим‑сәйәхәтселәре...
ЭТНОАРХЕОЛОГИЯ
ЭТНОАРХЕОЛОГИЯ, археологик һәм этнографик мәғлүмәттәр нигеҙендә халыҡтарҙың матди мәҙәниәтен өйрәнгән фән. 20 б. уртаһында барлыҡҡа килә. Башҡортостанда Э. объекттары — 13 —18 бб. археологик ҡомартҡылары һәм этнографик экспедициялар барышында йыйылған 19 — 20 бб. башҡорт этнографияһы материалдары. Археологик...
ЭТНИК ҮҘАҢ
ЭТНИК ҮҘАҢ, кешенең билдәле этносҡа ҡарауын аңлауы; этник ҡиммәттәргә, туған телгә, мәҙәниәткә (ҡара: Этник мәҙәниәт) тартылыуы, тарихи яҡтан формалашҡан йәшәү терр‑яһы. Э.ү. этносҡа хас булған идеологияны, донъяға ҡарашты, инаныуҙарҙы сағылдыра. Этник тарих барышында формалаша, халыҡтың этнос булараҡ...
ЭТНИК ТӨРКӨМДӘР
ЭТНИК ТӨРКӨМДӘР, башҡорттарҙа этностың традицион мәҙәниәттә, телдә үҙенсәлектәре булған һәм этник үҙаңын һаҡлаған территориаль яҡтан айырымланған өлөшө. Волга‑Урал тарихи‑этнография өлкәһе терр‑яһында Кама‑Ыҡ башҡорттары, Пермь башҡорттары, Урал аръяғы башҡорттары, Ырғыҙ‑Кәмәлек башҡорттары, Ырымбур...
ЭТНИК ПРОЦЕСТАР
ЭТНИК ПРОЦЕСТАР, этногенез һәм этник тарих барышында этнос‑ара эшмәкәрлек йәки этностың эске эволюцияһына бәйле айырым этник компоненттарҙың, этностың йәки уның бер өлөшөнөң үҙгәреүе. Эволюцион (этносты берләштергән) һәм трансформацион (этносты бүлгән) Э.п. айырыла. Этносты берләштергән процестар этностың...
