Список материалов
ЯЙҘАҠТАР
ЯЙҘАҠТАР, ысын яйҙаҡтар (Ichneumonidae), яры ҡанатлылар отрядына ҡараған бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 60 мең төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. БР‑ҙа амблител, крипт, офион, пимпла һ.б. заттарға ҡараған бер нисә тиҫтә төрө осрай. Кәүҙә оҙонлоғо 0,4—5 см, ҡара йәки һары‑ерән төҫтә, башында һәм...
ЯЙҘАҠТАР
ЯЙҘАҠТАР, ысын яйҙаҡтар (Ichneumonidae), яры ҡанатлылар отрядына ҡараған бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 60 мең төрө билдәле, бөтә Ер шары буйлап таралған. БР‑ҙа амблител, крипт, офион, пимпла һ.б. заттарға ҡараған бер нисә тиҫтә төрө осрай. Кәүҙә оҙонлоғо 0,4—5 см, ҡара йәки һары‑ерән төҫтә, башында һәм күкрәгендә...
ЯЗЫКОВ, Благовещен р‑нындағы ауыл
ЯЗЫКОВ, Благовещен р‑нындағы ауыл, Яңы Надеждин а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 24 км һәм Загородная т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 47 км алыҫлыҡта Мамонда й. (Иҙәк й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 644 кеше; 1920 — 741; 1939 — 502; 1959 — 251; 1989 — 246; 2002 — 245; 2010 — 195 кеше. Урыҫтар,...
ЯЗЫКОВ, ауыл, Благовар р‑нының үҙәге
ЯЗЫКОВ, ауыл, Благовар р‑нының (1935—63 йй. һәм 1966 й. алып) һәм Языков а/с үҙәге. Өфөнән Көнб. 70 км һәм Благовар т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 14 км алыҫлыҡта Ҡармасан й. буйында, Шишмә—Языков—Саҡмағош автомобиль юлында урынлашҡан. Халҡы (мең кеше): 1906 й. — 0,7 (Языков утары м‑н бергә иҫәпкә алынған);...
ЯЗЫКОВ УРТА МӘКТӘБЕ
ЯЗЫКОВ УРТА МӘКТӘБЕ, Благовар р‑нында урынлашҡан. 1874 й. халыҡ училищеһы булараҡ асыла, 1897 й. башлап земствомәктәбе, 1918 й. — 1‑се баҫҡыс берҙәм хеҙмәт мәктәбе, 1931 й. — башланғыс мәктәп, 1934 й. — тулы булмаған урта мәктәп, 1936 й. хәҙ. статусын ала. Компьютер класы, китапханаһы, тамаша, 2 спорт...
ЯҘЫУСЫЛАР СЪЕЗДАРЫ
ЯҘЫУСЫЛАР СЪЕЗДАРЫ. Башҡортостан яҙыусылар съезы БР Яҙыусылар союзының юғары етәксе органы булып тора; кәмендә 5 йылға 1 тапҡыр саҡырыла. Съезд идараны ойоштора һәм яңынан һайлай, Уставты раҫлай һәм кәрәк булғанда уға үҙгәрештәр индерә, Яҙыусылар союзы эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәрен билдәләй, идараның,...
ЯҘЫУСЫЛАР СОЮЗЫ
ЯҘЫУСЫЛАР СОЮЗЫ Башҡортостан Республикаһының төбәк йәмәғәт ойошмаһы, яҙыусыларҙың һәм әҙәбиәт белгестәренең ижади берекмәһе. 1934 й. мартында Өфөлә яҙыусыларҙың 1‑се съезында ойошторола. Уға тиклем төрлө әҙәби түңәрәктәр һәм Башҡортостан пролетар яҙыусылар ассоциацияһы була. Төп маҡсаттары һәм...
ЯҘЛАУ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл
ЯҘЛАУ, Көйөргәҙе р‑нындағы ауыл, Яҡшембәт а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Ермолаевка т. юл ст. К.‑Көнб. табан 25 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 233 кеше; 1959 — 192; 1989 — 164; 2002 — 207; 2010 — 163 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар. Ауылға 20 б. 20‑се йй....
ЯҘҒЫЙОРТ, Салауат р‑нындағы ауыл
ЯҘҒЫЙОРТ, Салауат р‑нындағы ауыл, Лағыр а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 16 км һәм Мөрсәлим т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 44 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. — 258 кеше; 1959 — 455; 1989 — 329; 2002 — 280; 2010 — 259 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб бар.
Ауылға 20...
ЯҘҒЫ ТАШҠЫН
ЯҘҒЫ ТАШҠЫН, йылғаның һыу режимы фазаһы, йыллыҡ һыу күләменең артыуы, кимәленең күтәрелеүе, һыуҙың үҙәндәрҙән сығып туғайҙарҙы баҫыуы м‑н билдәләнә. Йыл һайын бер үк миҙгелдә төрлө көсөргәнешлелек һәм оҙайлылыҡ м‑н ҡабатлана; көслө һәм оҙайлы һыу ағымынан барлыҡҡа килә, был яҙ көнө тигеҙлектәрҙәге ҡарҙың...
ЯҘ ҺӨЙӘРҘӘР
ЯҘ ҺӨЙӘРҘӘР (Plecoptera), бөжәктәр отряды. 5 ғаиләһе, яҡынса 2 мең төрө билдәле; БР‑ҙа 17 төрө осрай. Кәүҙәһе оҙонса, йомшаҡ, оҙонлоғо 3—30 мм, төҫө асыҡ көрәндән алып ҡараға тиклем. Ҡанат (2 пар) йәйеме 10 мм алып 80 мм тиклем, ярылы. Башы ҙур, оҙон нәҙек мыйыҡтары бар, ауыҙ аппараты йыш осраҡта...
ЯҘ ЙОНДОҘО
ЯҘ ЙОНДОҘО (Corydalis), тиле кишер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 380 төрө билдәле, Төньяҡ ярымшарҙың субтропик һәм уртаса бүлкәттәрендә, 1 төрө тропик Африканың тау урмандарында таралған. БР‑ҙа тиле кишер кеүек Я.й. (үҙәк тамырлы бер йәки ике йыллыҡ үлән) һәм тығыҙ Я.й. (үҫешкән...
ЯҘ ЙОНДОҘҘАРЫ
ЯҘ ЙОНДОҘҘАРЫ (Notodontidae), күбәләктәр отрядының бөжәктәр ғаиләһе. Яҡынса 2 мең төрө билдәле, Ер шарының уртаса һәм тропик бүлкәттәрендә таралған. БР‑ҙа 33 төрө осрай: оло гарпия, оҙон ҡойроҡло суҡҡойроҡ, көмөш соҡорсоҡ, кәкерсәкле Я.й., осло башлы Я.й. һ.б. Кәүҙәһе йыуан, йөнтәҫ. Ҡанаттарының йәйеме...
ЯДРО‑МАГНИТ РЕЗОНАНСЫ
ЯДРО‑МАГНИТ РЕЗОНАНСЫ (ЯМР), йүнәлештәрен үҙгәртеүгә бәйле ядролары нуль булмаған магнит моментлы (1Н, 13С, 15N, 19F, 29Si, 31P һ.б.) матдәнең электр‑магнит энергияһын резонанслы йотоу күренеше; радиоспектроскопия ысулы. Бер төрлө даими магнит ҡырында көсһөҙ радио йышлыҡлы ҡырҙы һалғанда магнит һәм...
ЯДРО ФИЗИКАҺЫ
ЯДРО ФИЗИКАҺЫ, атом ядроһының төҙөлөшөн, радиоактив тарҡалыу процестарын һәм ядро реакцияларының механизмын өйрәнгән физика бүлеге. Элементар өлөшсәләр физикаһын, нейтрондар физикаһын (нейтрондарҙың матдә м‑н тәьҫир итешеүен һәм нейтрондар тәьҫиренән барған ядро реакцияларын өйрәнеү), түбән (ядро төҙөлөшө,...
ЯДРЕННИКОВ Василий Иванович
ЯДРЕННИКОВ Василий Иванович (19.11.1929, Урал өлк. Бродокалмакский р‑ны Борово а., хәҙ. Силәбе өлк. Красноармейский р‑ны Боровое а.), хужалыҡ эшмәкәре.РСФСР‑ҙың (1991) һәм БАССР‑ҙың (1978) атҡ. төҙөүсеһе. Харьков инженерлыҡ‑төҙөлөш ин‑тын тамамлаған (1957). 1948—55 йй. һәм 1958 й. алып “Стерлитамакстрой”...
ЯДРЕННИКОВ Василий Иванович
ЯДРЕННИКОВ Василий Иванович (19.11.1929, Урал өлк. Бродокалмакский р‑ны Борово а., хәҙ. Силәбе өлк. Красноармейский р‑ны Боровое а. — 5.12.2017, Стәрлетамаҡ ҡ.), хужалыҡ эшмәкәре. РСФСР‑ҙың (1991) һәм БАССР‑ҙың (1978) атҡ. төҙөүсеһе. Харьков инженерлыҡ‑төҙөлөш ин‑тын тамамлаған (1957). 1948—55 йй. һәм...
ЯҒЫУЛЫҠТЫ ТЕРМИК ЫСУЛ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ
ЯҒЫУЛЫҠТЫ ТЕРМИК ЫСУЛ МЕНӘН ЭШКӘРТЕҮ, сифаттарын яҡшыртыу, әүерелеү дәрәжәһен күтәреү һәм сәнәғәттә ҡулланыу өсөн химик продукттар алыу маҡсатында углеводород сеймалын (тәбиғигаз, нефть, ҡаты яғыулыҡ) һәм уның беренсел эшкәртеү продукттарын термик тарҡатыу технологик процесы. Я.т.ы.м.э. тик юғары...
ЯҒЫУЛЫҠТЫ КӨКӨРТТӘН ТАҘАРТЫУ
ЯҒЫУЛЫҠТЫ КӨКӨРТТӘН ТАҘАРТЫУ, нефтте, нефть продукттарын көкөрт һәм уның берләшмәләренән таҙартыу. Химик (көкөрт к‑таһы, һелте, гипохлорит м‑н һәм окисландырыу, ш. иҫ. металл, уның оксидтары, тоҙҙары һ.б. м‑н эшкәртеү), физик‑химик (экстракция — шыйыҡ плюмбит, селектив эреткестәр м‑н; адсорбция — боксит,...
ЯҒЫУЛЫҠ‑ЭНЕРГЕТИКА КОЛЛЕДЖЫ
ЯҒЫУЛЫҠ‑ЭНЕРГЕТИКА КОЛЛЕДЖЫ, 2003 й. Нефть техникумын һәм Энергетика колледжын берләштереү һөҙөмтәһендә Өфө яғыулыҡ энергетика колледжы булараҡ асыла. 2007 й. колледж составына 61‑се ПУ инә. Ағиҙел (2000 й. ойошторолған), Баймаҡ (2004) ҡалаларында филиалдары бар. Уҡытыу көндөҙгө һәм ситтән тороп уҡыу...
