Список материалов
ҠУМЫҠ ТЕЛЕ
ҠУМЫҠ ТЕЛЕ, ҡыпсаҡ төркөмөнә (ҡара: Ҡыпсаҡ телдәре) ҡараған төрки телдәрҙең береһе. Ҡумыҡтарҙың милли теле, Дағстан Респ. дәүләт телдәренең береһе. Шулай уҡ Ингушетияла, Төньяҡ Осетия—Аланияла, Чечняла һәм Яҡын Көнсығыш илдәрендә таралған. РФ‑та Ҡ.т. һөйләшеүселәр һаны 400 меңдән ашыу кеше (2010), БР‑ҙа...
ҠУМЫҘ
ҠУМЫҘ, үҙьяңғырашлы телле башҡ. музыка ҡоралы. Металдан йәки ағастан (һирәкләп һөйәктән) эшләнә, оҙонлоғо яҡынса 8 см. Тимер Ҡ. (дуға рәүешле) остарына табан тарая барған даға рәүешендә, уның уртаһына осо бөгөп ҡуйылған нәҙек ҡорос тел беркетелә, ағас ҡумыҙ (рамлы) ҡайындан йәки сағандан тел уйып яһалған...
ҠУМРЫҠ
ҠУМРЫҠ, ҡумрын, ҡумрыт, башҡ. ҡәбиләһе. Табын ырыу-ҡәбилә берләшмәһе составына ингән. Тамғалары — . Этник яҡтан Алтай һәм Үҙәк Азияның монгол һәм төрки ҡәбиләләренә барып тоташа. 13—14 бб. табын ҡәбиләләре составында Урал буйына күсенә. 14—15 бб. Инйәр й. басс. таралып ултыра, бында ул бишул, бәҙрәк,...
ҠУЛЪЯҘМА КИТАП
ҠУЛЪЯҘМА КИТАП, китап мәҙәниәте ҡомартҡыһы; ҡулдан яҙылған китап йәки бит. Ҡ.к. археографияла, кодикологияла, палеографияла, текстологияла һ.б. дисциплиналарҙа өйрәнелә. Башҡортостанда Ҡ.к. әҙерләү һәм таратыу китап нәшер итеү эше барлыҡҡа килгәнгә тиклем була.
Башҡортостанда табылған Ҡ.к. 16—20 бб....
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ТАУАРҘАРЫ БАҘАРЫ
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ТАУАРҘАРЫ БАҘАРЫ. Аҙыҡ-түлек һәм сәнәғәт тауарҙарын ваҡлап һатыу баҙарҙарын үҙ эсенә ала. Функциялары: яңыртып етештереү (халыҡҡа тулайым милли продукттың бер өлөшөн һатыу һәм етештереүгә, уның әйләнешенә киткән сығымдарҙы ҡаплау), дәртләндереү (юғары ихтыяжлы тауарҙар етештереүгә), көйләү...
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР КООПЕРАЦИЯҺЫ
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР КООПЕРАЦИЯҺЫ, кооперация төрө. Башҡортостанда 19 б. 2‑се ярт. барлыҡҡа килә. 1916 й. Өфө кооперативтар ширҡәте ойошторола. Революциянан (1917) һуң крәҫтиәндәрҙе күпләп ҡулланыусылар кооперативтарына индереү башлана. 1924 й. Ҡ.к. 33 мең, 1934 й. 1150 мең пайсы-ағза була. Респ. ваҡлап һатыуҙағы...
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР КӘРЗИНЕ
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР КӘРЗИНЕ, кеше һаулығын һаҡлау һәм уның йәшәү эшмәкәрлеген тәьмин итеү өсөн кәрәк булған аҙыҡ-түлек, сәнәғәт тауарҙары һәм хеҙмәттәрҙең миним. йыйылмаһы. Халыҡтың төп соц.‑демографик төркөмдәре (хеҙмәткә яраҡлылар, пенсионерҙар, балалар) өсөн федераль башҡарма власть органдары эшләгән һәм...
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ЙӘМҒИӘТТӘРЕ СОЮЗЫ
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ЙӘМҒИӘТТӘРЕ СОЮЗЫ (Башпотребсоюз), БР‑ҙың ҡулланыусылар йәмғиәттәре һәм район ҡулланыусылар йәмғиәттәре союздары эшмәкәрлеген көйләү, уларҙың мөлкәт һ.б. төрлө хоҡуҡтарын, дәүләт органдарында һәм урындағы үҙидара органдарында мәнфәғәттәрен яҡлау өсөн булдырылған ирекле бе‑ рекмә. Өфөлә...
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ЙӘМҒИӘТЕ
ҠУЛЛАНЫУСЫЛАР ЙӘМҒИӘТЕ, физик һәм юридик шәхестәрҙең ирекле берекмәһе, ағзалыҡ нигеҙендә матди һ.б. ихтыяждарҙы ҡәнәғәтләндереү өсөн терр. билдә б‑са төҙөлә (ҡара: Ҡулланыусылар кооперацияһы). Өфө губернаһындағы тәүге Ҡ.й. 1871 й. Өфөлә ойошторола. Пай түләүе 20 һум тәшкил итә; ҡатнашыусылар һәм пайҙар...
ҠУЛЛАНЫЛЫШТАН ҮТКӘН МАЙҘАР
ҠУЛЛАНЫШТАН ҮТКӘН МАЙҘАР, эксплуатациялау ваҡытында химик һәм физик үҙенсәлектәре үҙгәреү сәбәпле төп тәғәйенләнеше б‑са файҙаланыла алмаған, файҙаланыуҙың норматив мөҙҙәттәре үткән һәм алыштырылырға тейеш булған синтетик, минераль майҙар йәки уларҙың ҡатышмалары. Майҙарҙың үҙенсәлектәре насарайыуы...
ҠУЛАҠСАҺЫҘ ИҪӘП-ХИСАП
ҠУЛАҠСАҺЫҘ ИҪӘП-ХИСАП, ҡулаҡса ҡатнашлығынан тыш матди ҡиммәттәр м‑н тәьмин итеү һәм төрлө хеҙмәттәр күрһәтеү б‑са килешеүҙәр төҙөү барышында иҫәпләшеү ысулы. Түләү документтары ярҙамында аҡ‑ са күсереү юлы м‑н банкылар аша, ш. иҫ. электрон формала һәм пластик карталар файҙаланып, башҡарыла. Аҡса операцияларын...
ҠУЛАЕВ Мстислав Александрович
ҠУЛАЕВ Мстислав Александрович [Мөхәмәтхан Сәхипгәрәй улы; 7.2. 1873, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Ейәнсура а. (Ырымбур өлк. Ҡыуандыҡ р‑ны) — 1959, Ҡазан], Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре, тел‑ се, табип. СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1943). Беренсе донъя һәм Граждандар һуғыштарында ҡатнашыусы. Ҡазан...
ҠУЛ ҺУҒЫШЫ
ҠУЛ ҺУҒЫШЫ, спорт төрө, аяҡ һәм ҡулдар м‑н һуғыу, ҡармап тотоу, ырғытыу, ауырттырыу һәм быуыу алымдары ҡулланылған бергә‑бер көрәш. Ҡ.һ. б‑са комплекслы ярыштар 2 турҙа үтә: 1‑се — ҡораллы көрәштәштән һаҡланыу техникаһын күрһәтеү, 2‑се — көрәш (ҡорал ҡулланмайынса). 20 б. 40‑сы йй. уртаһында Өфөлә “Дина‑...
ҠУҠРАУЫҠ, шарлауыҡ
ҠУҠРАУЫҠ, шарлауыҡ, тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965). Ишембай р‑ны Егән а. көнсығышҡа табан 6 км алыҫлыҡта Ҡуҡрауыҡ й. (Егән й. басс.) буйында, Ишембай заказнигы терр‑яһында урынлашҡан. Һикәлтәһенең бейеклеге яҡынса 12 м, 3 баҫҡысы бар; баҫҡыстарының бейеклеге 3‑тән 4 м тиклем, киңлеге 5 м яҡын. Өҫкө вендтыңҡуҡрауыҡ...
ҠУЙЫ ТЕШЛЕ ПЛАГИОМНИУМ
ҠУЙЫ ТЕШЛЕ ПЛАГИОМНИУМ (Plagiomnium confertidens), мүк һымаҡтар төрө. Ике өйлө, күп йыллыҡ, ос емешле мүк, бейеклеге 2—7 см, йәшел йәки ҡуйы йәшел төҫтәге кәүшәк кәҫлек барлыҡҡа килтерә. Һабағы күтәрелеүсән йәки төҙ, осо дуға рәүешендә бөгөлгән. Япрағы оҙонса‑овал, ҡаймалы, сите тешле, бер аҙ тулҡынлы....
ҠУЙСАҠ
ҠУЙСАҠ, Һынташты мәҙәниәте археологик ҡомартҡылары комплексы. Б.э.т. 3—2-cе мең йыллыҡтарға ҡарай. Силәбе өлк. Еңгәй ҡасабаһынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 2,3 км алыҫлыҡта Еңгәй й. (Урал й. басс.) уң ярында һәм уның уң ҡушылдығы Ҡуйсаҡ буйында урынлашҡан. 1987 й. И.М.Батанина тарафынан асыла, 1988 й....
ҠУЖБАҠТЫ, Илеш р‑нындағы ауыл
ҠУЖБАҠТЫ, Илеш р‑нындағы ауыл, Ҡужбаҡты а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 22 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 129 км алыҫлыҡта Баҙы й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 721 кеше; 1920 — 917; 1939 — 974; 1959 — 675; 1989 — 431; 2002 — 402; 2010 — 372 кеше. Татарҙар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар...
ҠУЖӘХМӘТОВ Григорий Ғилмийәр улы
ҠУЖӘХМӘТОВ Григорий Ғилмийәр улы (14.10.1939, БАССР‑ҙың Ҡалтасы районы Көркәк а. — 16.5.2015, Өфө ҡ.), ботаник. Биология фәндәре докторы (2000), профессор (2001). БР‑ҙың атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (2001). БДУ‑ны тамамлаған (1966). 1959—68 йй. Ҡалтасы районы Оло Ҡасаҡ һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә...
ҠУЖАНАҠ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ҠУЖАНАҠ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Яңыбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 117 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.‑Көнб. табан 20 км алыҫлыҡта Ҡоруйыл й. (Һаҡмар й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 407 кеше; 1920 — 391; 1939 — 237; 1959 — 186; 1989 — 501; 2002 — 499; 2010 — 420 кеше....
ҠУЖАН, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ҠУЖАН, Хоҙайбирҙе, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Таштимер а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 13 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) Көнб. табан 42 км алыҫлыҡта Моһаҡ й. (Йәнгел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 280 кеше; 1920 – 261; 1939 – 269; 1959 – 247; 1989 – 298; 2002 – 297; 2010 –...
