Материалдар

ҠУҒАНАҠ ХАЗИНАҺЫ

ҠУҒАНАҠ ХАЗИНАҺЫ, б.э.т. 7 б. — б.э. 1 б. ҡараған археологик ҡомартҡы. 1869 й. Стәрлетамаҡ өйәҙе Покровка а. (хәҙ. Стәрлетамаҡ р‑ны) эргәһендә Ҡуғанаҡ й. уң ярында урындағы халыҡ тарафынан табылып, Өфө губерна музейына (ҡара: Милли музей) тапшырыла. 1904 й. Н.И.Булычёв, 1948 й. Б.А.Коишевский, 1952...

ҠУҒАНАҠ КЕРАМИК КИРБЕС ЗАВОДЫ

ҠУҒАНАҠ КЕРАМИК КИРБЕС ЗАВОДЫ. 1950 й. Стәрлетамаҡ р‑ны Оло Ҡуғанаҡ а. “Стерлитамакстрой” тресының онтаҡ балсыҡтан ҡыҙыл кирбес етештереү з‑ды булараҡ нигеҙ һалына, 1963 й. Стәрлетамаҡ төҙөлөш материалдары з‑дының Ҡуғанаҡ ҡыҙыл кирбес цехына, 1989 й. Стәрлетамаҡ махсус нефть материалдары заводының Ҡуғанаҡ...

ҠУБЫЯҘ, Асҡын р‑нындағы ауыл

ҠУБЫЯҘ, Асҡын р‑нындағы ауыл, Ҡубыяҙ а/с үҙәге. Район үҙәгенән Көнс. 15 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 125 км алыҫлыҡта Төй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 1578 кеше; 1920 – 2213; 1939 – 1618; 1959 – 1526; 1989 – 1445; 2002 – 1329; 2010 – 1212 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002)....

ҠӨРЬӘН

ҠӨРЬӘН (ғәр. яттан ҡысҡырып уҡыу, ятлау), мосолмандарҙың төп изге китабы — Алла тарафынан Ябраил фәрештә аша 610 й. һәм 632 й. араһында Мөхәммәт пәйғәмбәргә ебәрелгән хаҡ һүҙҙәре; пәйғәмбәр мәрхүм булғандан һуң яҙып алына (иҫән сағында телдән телгә тапшырыла килә). Ҡ. ҡануни тексының тулы редакцияһы...

ҠОЯШСӘСКӘ

ҠОЯШСӘСКӘ (Helianthemum), ладанник һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты. Яҡынса 100 төрө билдәле; Евразияла, Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда башҡорт Ҡ. һәм тәңкәле Ҡ. үҫә. Мәңге йәшел ваҡ ярым ҡыуаҡ. Һабағы тармаҡлы, төҙ, күтәрелеүсән йәки түшәлеүсән, аҫҡы өлөшөндә ағасланған, япраҡ йөйҙәренән...

ҠОЯШ

ҠОЯШ, Ҡояш системаһының үҙәк йондоҙо, уның тирәһендә планеталар, астероидтар, кометалар һ.б. объекттар әйләнә. Һары төҫтәге яңғыҙ кәрлә йондоҙ. Өҫкө йөҙөнөң т‑раһы 5770 К. Зенитта йондоҙҙоң күренгән дәүмәле ‑26m,6. Радиусы 6,96×105 км. Ергә тиклем уртаса алыҫлығы 149 млн км (8,31 яҡтылыҡ мин). Ауырлығы...

ҠОШТАР КУЛЬТЫ

ҠОШТАР КУЛЬТЫ, кешеләр м‑н ҡоштар араһындағы ҡәрҙәшлек хаҡында ышаныуға, уларҙы ғәҙәттән тыш көскә эйә тип иҫәпләүгә (ҡара: Тотемизм) нигеҙләнгән дини хөрәфәт. Башҡорттарҙа Ҡ.к. исламға тиклемге дини инаныу элементы иҫәпләнә. Ниндәйҙер дәрәжәлә үҙгәреш кисереп, өлөшләтә һаҡланған һәм традицион мәҙәниәттең...

ҠОШТАР

ҠОШТАР (Aves), умыртҡалылар класы. 28 отряды, яҡынса 8,6 мең төрө билдәле. Башҡортостанда 18 отрядҡа (ҡаҙ һымаҡтар, сыпҡай һымаҡтар, сәпсәү һымаҡтар, тумыртҡа һымаҡтар, турғай һымаҡтар һ.б.) ҡараған 300 төрө бар. Тиреһе йоҡа, ҡоро, 4 ҡатламдан тора, биҙҙәре юҡ (күпселек төрҙә ҡойроҡ төбөндә ҡоймос биҙе...

ҠОШСОЛОҠ

ҠОШСОЛОҠ, ҡош үрсетеү; малсылыҡ тармағы. Төп йүнәлештәре: йомортҡа һәм ит. Аҙыҡ итеп ҡулланылған йомортҡалар йомортҡа тоҡомло тауыҡтарҙан һәм кростарҙан алына. Ит етештереү өсөн бройлер, өйрәк, күркә, ҡаҙ, мысыр тауығы, ит тауығы, күгәрсен үрсетелә. Мамығын, ҡауырһынын — еңел сәнәғәт өсөн сеймал, ҡоштарҙы...

ҠОШСО, башҡ. ҡәбиләһе

ҠОШСО, ҡ у ш с ы, башҡ. ҡәбиләһе. Әйле ырыу-ҡәбилә берләшмәһенә ҡараған. Тамғалары — . Этник яҡтан Алтай һәм Урта Азияның төрки ҡәбиләләренә барып тоташа. “Ҡошсо” этнонимы ҡаҙаҡтар, ҡырғыҙҙар, нуғайҙар, төрөкмәндәр, үзбәктәрҙә билдәле. Ҡ. формалашыуына уларҙың б.э. 2‑се мең йыллығы башынан ҡыпсаҡтар...

ҠОШСО КАНТОНЫ

ҠОШСО КАНТОНЫ, 1919 й. 20 мартында Златоуст өйәҙе (Екатеринин, Иҫке Балаҡатай, Ҡытаутамаҡ, Оло Ҡошсо) һәм Красноуфимск өйәҙе (Билән, Оло Аҡа, Теләш, Шәкүр, Әҙеғол, Юва һәм Манчаж, Сажин, Яңы Златоуст улустарының бер өлөшө) улустарын бүлеп сығарыу нигеҙендә АСБР составында ойошторола. 1917 й. ойошторолған...

ҠОШ КОЛОНИЯЛАРЫ

ҠОШ КОЛОНИЯЛАРЫ, бер йәки бер нисә төргә ҡараған ҡоштарҙың бер урында оя ҡороуы. Тығыҙ колониялар менән оя ҡороу үрсеү ваҡытының синхрон рәүештә барыуына булышлыҡ итә, йомортҡаларҙың һәм бала ҡоштарҙың йыртҡыс йәнлектәр тарафынан һәләк булыуын кәметә. Башҡортостанда һыу ҡоштары ҡатнаш йәки таҙа (керелдәктәр,...

ҠОТОШОВ Наил Муллайән улы

ҠОТОШОВ Наил Муллайән улы (20.7.1926, БАССР‑ҙың Бәләбәй кантоны Табанлыкүл а., хәҙ. БР‑ҙың Бүздәк р‑ны Бүздәк а., — 23.2.2007, Өфө), хужалыҡ эшмәкәре. Иҡт. ф. канд. (1981). БР‑ҙың атҡ. хеҙмәтләндереү тармағы хеҙм‑ре (1996). ӨАИ‑ны тамамлағандан һуң (1949) Стәрлетамаҡ станоктар эшләү з‑дында эшләй (1950 й....

ҠОТОШОВ Әхмәт Шаһиәхмәт улы

ҠОТОШОВ Әхмәт Шаһиәхмәт улы [2.10.1900, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Ҡарайған а. (БР‑ҙың Ишембай р‑ны) — 26.6.1973, Өфө], журналист. Журналистар союзы ағзаһы (1958). Бөтә Союз коммунистик журналистика ин‑тын тамамлаған (Мәскәү, 1933). 1924 й. алып БАССР Мәғариф ХК, 1925 й. — БАССР Эске эштәр ХК, 1926...

ҠОТОШ, Мәсетле р‑нындағы ауыл

ҠОТОШ, Мәсетле р‑нындағы ауыл, Ләмәҙтамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 16 км һәм Һилейә т. юл ст. (Силәбе өлк.) Т.‑Көнб. табан 110 км алыҫлыҡта Әй й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 321 кеше; 1920 – 275; 1939 – 302; 1959 – 360; 1989 – 363; 2002 – 360; 2010 – 361 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Ауылға...

ҠОТОШ, Мәләүез р‑нындағы ауыл

ҠОТОШ, Мәләүез р‑нындағы ауыл, Мәләүез а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Мәләүез т. юл ст. Т. табан 6 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 434 кеше; 1920 – 568; 1939 – 366; 1959 – 388; 1989 – 633; 2002 – 439; 2010 – 490 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп (Дарьино урта мәктәбе филиалы), балалар...

ҠОТОШ‑ҠЫПСАҠИ Мәнди

ҠОТОШ‑ҠЫПСАҠИ Мәнди (1763, Нуғай даруғаһы Ҡыпсаҡ улусы Бесәнсе а., хәҙ. БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Хоҙайбирҙин а., — 1849, Ырымбур губ. ш. уҡ исемле өйәҙе Бөрйән улусы Кинйәабыҙ а., хәҙ. БР‑ҙың Көйөргәҙе р‑ны), башҡ. суфый шағиры. Тархан нәҫеленән. Ырымбур губ. Дүсмәт а. Ҡотлоәхмәт бин Заһит мәҙрәсәһендә...

ҠОТОРОУ АУЫРЫУЫ

ҠОТОРОУ АУЫРЫУЫ, кеше һәм хайуандарҙың үҙәк нервы системаһын зарарлаған тәбиғи сығанаҡлы киҫкен инфекцион ауырыу. Ҡ.а. тыуҙырыусы — Rhabdoviridae ғаиләһенә ҡараған вирус. Кешеләге Ҡ.а. Ауырыған хайуандар аша (тешләнгәндә, йәрәхәтләнгән тирегә, ауыҙҙың, күҙҙең, танауҙың лайлалы тиресәһенә һеләгәй эләккәндә)...

ҠОТОҠАЙ, ихтилал етәксеһе

ҠОТОҠАЙ, 1735—36 йй. ихтилал етәкселәренең береһе [ҡара: Башҡорт ихтилалдары (1735—40)]. Себер даруғаһы Ҡатай улусы башҡорто. Батыр. 1736 й. йәйенә тиклем Себер даруғаһында һуғыша. Июлдә баш күтәреүселәр төркөмө м‑н В.Н.Татищевҡа ғәйебен танып килә. Авг. тиклем баш күтәреүселәр м‑н Татищев араһындағы...

ҠОТОҠ, төбәк

ҠОТОҠ, Ҡотоҡ‑Сумған, төбәк, Мәләүез р‑нындағы тәбиғәт ҡомартҡыһы (1965—2014). Башҡортостан милли паркы терр‑яһында урынлашҡан. Сиктәре: төньяҡта — Нөгөш й. (Ағиҙел й. ҡушылдығы), көнсығышта — Кибез һырты, көньяҡта — Йомағужа һыуһаҡлағысы, көнбайышта — Ямантау һырты. Оҙонлоғо 20 км, төньяҡта киңлеге...

Список материалов