Список материалов
ҠАСИМОВ Ғәзим Ҡасим улы
ҠАСИМОВ Ғәзим Ҡасим улы (1891, Өфө губ. Бәләбәй өйәҙе Бикташ а., хәҙ. БР‑ҙың Бишбүләк р‑ны Яңы Бикташ а., – 19.8.1937), дәүләт эшмәкәре. 1917 й. алып һул эсерҙар партияһы, 1919 й. — ВКП(б) ағзаһы. Ҡазан ун‑тын тамамлағандан һуң (1917) Бәләбәй ҡ. уҡытыусы булып эшләй. 1918 й. башлап Бәләбәй революцион...
ҠАСИМ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл
ҠАСИМ, Бишбүләк р‑нындағы ауыл, Ҡыңғыр‑Мәнәүез а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнс. 19 км һәм Аксёнов т. юл ст. К.‑Көнб. табан 36 км алыҫлыҡта Баҙлыҡ й. (Мәнәүез й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 451 кеше; 1959 – 262; 1989 – 114; 2002 – 121; 2010 – 123 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй...
ҠАСИМ, ауыл, Өфө эсендә
ҠАСИМ, ауыл, 1988 й. алып Өфө эсендә. Ауылға яҡынса 1600 й. сит ил кешеләре Ҡасимовтарҙың (ҡара: Яңы суҡындырылған һәм сит ил кешеләре исемлегенә ингән хеҙмәтле кешеләр) ауылы булараҡ Шаҡша й. (Өфө й. ҡушылдығы) буйында нигеҙ һалына. Шулай уҡ Никольский [Н.С.Зубов (С.Т.Аксаковтың олатаһы) төҙөгән сиркәү...
ҠАСИМ ЯРУСЫ
ҠАСИМ ЯРУСЫ (Рязань өлкәһе Ҡасим ҡ. исеменән), карбондың өҫкө бүлегенең аҫҡы бүлексәһе. Мәскәү ярусы һәм гжель ярусы араһында урынлашҡан. Б.М.Даньшин тарафынан айырып күрһәтелә (1947). Диңгеҙ карбонат һәм терриген ултырмаларҙан тора. Фораминиферҙар, мәрйендәр, брахиоподтар, бүздәктәр, энәтиреләр, конодонттар...
ҠАСИДӘ
ҠАСИДӘ (ғәр.), Яҡын һәм Урта Көнсығыш, Көньяҡ‑Көнбайыш Азия халыҡтары шиғриәтенең моноримик жанры. Маҡтау рәүешендә яҙыла; ш. уҡ сатирик, элегик һәм дини Ҡ. була. 20—200 бәйеттән (ике юллыҡтарҙан) тора. Ҡ. рифма схемаһы: аа, ба, ва, га... Композицияһы: лирик инеш (насиб) – тәбиғәтте, тирә‑яҡты тасуирлау;...
ҠАСАҠТАР
ҠАСАҠТАР, раса, гражданлыҡ, милләт, дин, ниндәй ҙә булһа соц. төркөмгә ҡарау йәки сәйәси инаныуҙар билдәләре б‑са эҙәрлекләнеү ҡорбанына әйләнеү хәүефе арҡаһында гражданы булып торған илдән сығып китергә мәжбүр булған кешеләр. Рәсәй ҡануниәтенә ярашлы, кешелеккә ҡаршы енәйәттәр, сәйәси булмаған ауыр...
ҠАСАБАЙ МӘМЕРЙӘҺЕ
ҠАСАБАЙ МӘМЕРЙӘҺЕ. Ҡотоҡ төбәгендә урынлашҡан. Карст мәмерйәһе, өҫкө девон һәм аҫҡы карбон эзбизташтарынан барлыҡҡа килгән. Төньяҡ‑көнсығыш йүнәлештәге ауыш коридорҙан тора. Оҙонлоғо 137 м, киңлеге 2,1 м, уртаса бейеклеге 4,1 м, амплитудаһы 35 м, майҙаны 246 м2, күләме 860 м3. Арка рәүешендәге ауыҙы...
ҠАРЫШЛАҠ КҮБӘЛӘКТӘР
ҠАРЫШЛАҠ КҮБӘЛӘКТӘР (Geometridae), күбәләктәр ғаиләһе. Яҡынса 25 мең төрө билдәле, бөтә Ер шарында таралған. Башҡортостанда Ҡ.к. 500‑ҙән ашыу төрө (йәшел, крыжовник, слива һ.б.) бар. Ҡанаты йоҡа, ҡоласы 1,3—5, эреләренең — 8 см тиклем, ҡайһы бер төрҙәрҙә инә күбәләктәр ҡыҫҡа ҡанатлы йәки ҡанатһыҙ. Алғы...
ҠАРЫМТА
ҠАРЫМТА, төрки һәм монгол халыҡтарында ғаилә йәки ырыу ағзаһын үлтергән осраҡта ҡанлы үс алыуға юл ҡуйған йола хоҡуғы нормаһы. Шулай уҡ урланған ҡыҙ, ҡыуып алып кителгән мал, талап алынған мөлкәт арҡаһында килеп тыуған низағты тыныс юл м‑н хәл итеү мөмкинлеге булмағанда үс алыу ысулы булған. Ҡан ҡойоуға...
ҠАРЫЙ, Краснокама р‑нындағы ауыл
ҠАРЫЙ, Краснокама р‑нындағы ауыл, Ҡарый а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 20 км һәм Нефтекама т. юл ст. К.‑Көнс. табан 13 км алыҫлыҡта Ҡайынлыҡ й. (Кама й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 517 кеше; 1920 – 376; 1939 – 448; 1959 – 394; 1989 – 446; 2002 – 491; 2010 – 505 кеше. Мариҙар...
ҠАРШЫН, башҡ. ҡәбиләһе
ҠАРШЫН, башҡ. ҡәбиләһе. Ырыу составы: ҡәҙрәй‑Ҡ., ҡарға‑Ҡ., сатлыған‑Ҡ. Тамғалары — . Этник яҡтан Алтай һәм Үҙәк Азия төрки ҡәбиләләргә барып тоташа. “Ҡаршын” этнонимы уйғырҙарҙа билдәле. Ҡ. формалашыуына уларҙың б.э. 2‑се мең йыллығы башынан ҡыпсаҡтар мөхитендә булыуы йоғонто яһай. 13—14 бб. ҡаршындар...
ҠАРҺАҠ
ҠАРҺАҠ(Euphrasia), һаҫығүлән һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлектәр заты. Яҡынса 150 төрө билдәле, ике ярымшарҙың да тропик булмаған бүлкәттәрендә таралған.
Башҡортостанда 5 төрө – ҡыҫҡа төклө Ҡ., күркәбаш Ҡ., йөнтәҫ Ҡ. һ.б. – үҫә. Ярымпаразит бер йыллыҡ үлән. Һабағы 5—50 см бейеклектә, төҙ, ябай йәки...
ҠАРУТ ҺЫМАҠТАР
ҠАРУТ ҺЫМАҠТАР (Dipsacaceae), ике өлөшлөләр ғаиләһе. 10 заты, яҡынса 300 төрө билдәле, башлыса Урта Диңгеҙ буйында һәм Көнбайыш, һирәгерәк Көнсығыш Азияла, Көнсығыш Европала һәм Көнсығыш Африка тауҙарында таралған. Үлән, һирәгерәк ваҡ ҡыуаҡлыҡ.
Башҡортостанда 4 заттан 6 төрө үҫә. Күп, һирәгерәк ике...
ҠАРТКИҪӘК, Асҡын р‑нындағы ауыл
ҠАРТКИҪӘК, Асҡын р‑нындағы ауыл, Ҡарткиҫәк а/с үҙәге. Район үҙәгенән К. 28 км һәм Көйәҙе т. юл ст. (Пермь крайы) К.‑Көнс. табан 135 км алыҫлыҡта Асҡыш й. (Өфө й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 746 кеше; 1920 – 885; 1939 – 796; 1959 – 924; 1989 – 620; 2002 – 676; 2010 – 512 кеше. Башҡорттар...
ҠАРТАМАҠ, Бүздәк р‑нындағы ауыл
ҠАРТАМАҠ, Бүздәк р‑нындағы ауыл, Таулар а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 40 км алыҫлыҡта Иҙәш й. (Сәрмәсән й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 705 кеше; 1920 – 802; 1939 – 629; 1959 – 576; 1989 – 358; 2002 – 332; 2010 – 283 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002)....
ҠАРСЫҒАЛАР
ҠАРСЫҒАЛАР (Accipiter), ыласын һымаҡтар отрядына ҡараған ҡоштар заты. Яҡынса 40 төрө билдәле, Арктика һәм Антарктиканан башҡа бөтә Ер шарында таралған. БР‑ҙа 3 төрө осрай. Ултыраҡ ҡоштар. Кәүҙә оҙонлоғо 30—60 см, массаһы 120—2000 г. Арҡаһында ҡауырһын ҡапламы зәңгәрһыу ялтырауыҡлы ҡара һоронан алып...
ҠАРМЫШ, юрматы ырыуы башлыҡтарының береһе
ҠАРМЫШ, Ҡ а р м ы ш б а б а, юрматы ырыуы башлыҡтарының береһе, Ҡарамышевтарҙың нәҫел башы. “Юрматы ырыуы шәжәрәһе” ндә яҙылыуынса, Тәтегәс бей һ.б. м‑н бергә юрматыларҙың Мәскәү дәүләтенә инеү шарттары т‑да һөйләшеүҙәр алып бара (ҡара: Башҡортостандың Рус дәүләтенә ҡушылыуы). Килешеү төҙөлгәндән һуң...
ҠАРМЫШ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
ҠАРМЫШ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Ҡармыш а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнс. табан 7 км алыҫлыҡта Дим й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. – 530 кеше; 1920 – 598; 1939 – 403; 1959 – 420; 1989 – 640; 2002 – 687; 2010 – 651 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
ҠАРМАСАН, Өфө р‑нындағы ауыл
ҠАРМАСАН, Өфө р‑нындағы ауыл, Ҡармасан а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Өфө т. юл ст. Көнб. табан 48 км алыҫлыҡта Ҡармасан й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1939 й. – 191 кеше; 1959 – 427; 1989 – 495; 2002 – 629; 2010 – 706 кеше. Татарҙар, урыҫтар йәшәй (2002). Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ...
ҠАРМАСАН, йылға
ҠАРМАСАН, йылға, Ағиҙел й. һул ҡушылдығы. Благовар р‑ны Благовар а. төньяҡ‑көнбайышҡа табан 6 км алыҫлыҡта башлана. Благовар, Кушнаренко, Өфө р‑ндары буйлап көньяҡ‑көнбайыштан төньяҡ‑көнсығышҡа табан аға һәм Ағиҙел й. (тамағынан 387 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 128 км, басс. майҙаны 1780 км2, дөйөм түбәнәйеүе...
