Список материалов
ҮТӘҒОЛОВ Зөбәй Төхвәт улы
ҮТӘҒОЛОВ Зөбәй Төхвәт улы [15.9. 1913, Өфө губ. Стәрлетамаҡ өйәҙе Баҡый а. (БР‑ҙың Белорет р‑ны) — 15.1.1943, Ростов өлк. Донской ҡсб ерләнгән], Советтар Союзы Геройы (1943). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. К.А.Тимирязев ис. Башҡ. пед. ин‑тын тамамлаған (1939). 1932 й. алып Белорет, Малаяҙ, Мәләүез р‑ндары...
ҮТӘҒОЛ, Ейәнсура р‑нындағы ауыл
ҮТӘҒОЛ, Ҡ ы у а т, Ейәнсура р‑нындағы ауыл, Үтәғол а/с үҙәге. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 77 км һәм Ҡыуандыҡ т. юл ст. (Ырымбур өлк.) Т.-Көнб. табан 42 км алыҫлыҡта Ҡаҫмарт й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 277 кеше; 1920 — 273; 1939 — 291; 1959 — 411; 1989 — 583; 2002 — 591; 2010 — 478 кеше. Башҡорттар...
ҮТӘГӘН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл
ҮТӘГӘН, Ҡырмыҫҡалы р‑нындағы ауыл, Яңы Ҡыйышҡы а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 20 км һәм Таҙлар т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 6 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 632 кеше; 1920 — 680; 1939 — 639; 1959 — 650; 1989 — 431; 2002 — 464; 2010 — 438 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта...
ҮТӘГӘН, Борай р‑нындағы ауыл
ҮТӘГӘН, Борай р‑нындағы ауыл, Таҙлар а/с ҡарай. Район үҙәгенән Көнс. 8 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.-Көнс. табан 76 км алыҫлыҡта Әзәк й. (Тере Танып й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 592 кеше; 1920 — 505; 1939 — 389; 1959 — 332; 1989 — 144; 2002 — 147; 2010 — 135 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҮТӘГӘН, Әбйәлил р‑нындағы ауыл
ҮТӘГӘН, Әбйәлил р‑нындағы ауыл, Амангилде а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 30 км һәм Магнитогорск т. юл ст. (Силәбе өлк.) Көнб. табан 82 км алыҫлыҡта Оло Ҡыҙыл й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 314 кеше; 1920 — 500; 1939 — 344; 1959 — 376; 1989 — 328; 2002 — 428; 2010 — 447 кеше. Башҡорттар...
ҮТӘБАЙ-КӘРИМИ Рауил Алексей улы
ҮТӘБАЙ-КӘРИМИ (Үтәбаев) Рауил Алексей улы (30.8.1933, ТАССР‑ҙың Казаклар а. — 4.3.2005, Өфө, тыуған яғында ерләнгән), шәрҡиәтсе. Мәскәү Шәрҡиәт ин‑тында уҡыған (1950—52), Ҡазан пед. ин‑тын тамамлаған (1956). 1956 й. алып Омск өлк. урта мәктәптәре уҡытыусыһы, халыҡ мәғарифы бүлегенең милли мәктәптәр...
ҮТӘБАЙ Әхмәр
ҮТӘБАЙ Әхмәр (ысын исеме Үтәбаев Әхмәр Ғүмәр улы; 29.1.1960, БАССР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Буранбай а.), яҙыусы, журналист. БР‑ҙың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2014). Яҙыусылар союзы (1992), Журналистар союзы (2006) ағзаһы. БДПИ‑ны тамамлағандан һуң (1985) төрлө киң мәғлүмәт сараларында эшләй, 1994—96 йй. һәм 1999—2002...
ҮТӘБАЕВ Мөхлис Суфиян улы
ҮТӘБАЕВ Мөхлис Суфиян улы (5.2.1888, Ырымбур губ. Орск өйәҙе Иҫке Кинйәбулат а., хәҙ. БР‑ҙың Баймаҡ р‑ны Буранбай а., — 28.12. 1970, шунда уҡ), дин әһеле. Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусы. Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре. Таулыҡай мәҙрәсәһендә уҡыған, “Рәсүлиә” мәҙрәсәһен тамамлаған. Төрки, ғәрәп...
ҮТӘ ЮҒАРЫ ЙЫШЛЫҠЛЫ ТЕХНИКА
ҮТӘ ЮҒАРЫ ЙЫШЛЫҠЛЫ ТЕХНИКА, фән һәм техниканың үтә юғары йышлыҡ (300 МГц — 3000 ГГц) диапазонындағы электромагнит тирбәлеүҙәрҙе һәм тулҡындарҙы өйрәнеү, файҙаланыу м‑н бәйле өлкәһе. Ү.ю.й.т. ҡоролмаларының үҙенсәлектәре: эш тулҡындарының оҙонлоғо — ҡоролмаларҙың һыҙыҡлы үлсәмдәре, тирбәлеү периоды —...
ҮТӘ ҺЫҒЫЛМАЛЫЛЫҠ
ҮТӘ ҺЫҒЫЛМАЛЫЛЫҠ, поликристаллик ҡаты есемдәрҙең һуҙыу ваҡытында ғәҙәттән тыш пластик деформацияланыу һәләте. Был ваҡытта өлгөләр бер нисә мең процентҡа тиклем һуҙыла, ғәҙәти пластик деформация ваҡытында поликристаллик материалдар бер нисә тиҫтә процентҡа тиклем генә оҙоная. Структур һәм фаза үҙгәреү...
ҮТ ТАШЫ АУЫРЫУЫ
ҮТ ТАШЫ АУЫРЫУЫ, үт ҡыуығында (холецистолитиаз) һәм (һирәгерәк) үт юлдарында (холелитиаз) таш барлыҡҡа килеүгә бәйле ауырыу. Ү.т.а. үҫеш сәбәптәре: матдәләр алмашыныу (холестерин, углевод һ.б.), үттең ағышы боҙолоу, үт тулышыу, үт юлдарында һәм үт ҡыуығында шешеү процестары, паразитар ауырыуҙар (аскаридоз,...
ҮҪТЕМ, Баҡалы р‑нындағы ауыл
ҮҪТЕМ, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Ҡамышлытамаҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К. 30 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 50 км алыҫлыҡта Соҡай й. (Сөн й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 545 кеше; 1920 — 523; 1939 — 555; 1959 — 357; 1989 — 220; 2002 — 190; 2010 — 179 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй...
ҮҪМЕРҘӘР КЛУБТАРЫ ҺӘМ ЙӘШТӘР ҮҘӘКТӘРЕ
ҮҪМЕРҘӘР КЛУБТАРЫ ҺӘМ ЙӘШТӘР ҮҘӘКТӘРЕ, 11—12 йәштән 15—16 йәшкә тиклемге бәлиғ булмағандар һәм 30 йәшкә тиклемге йәштәр араһында ҡарауһыҙлыҡты һәм закон боҙоуҙарҙы иҫкәртеү, реабилитациялау, ялды ойоштороу, социалләштереү өсөн тәғәйенләнгән махсус учреждениелар. РФ‑тың “Етем балаларҙы һәм ата‑әсә ҡарауынан...
ҮҪМЕРҘӘР КИТАПХАНАҺЫ
ҮҪМЕРҘӘР КИТАПХАНАҺЫ, Милли китапхана филиалы (1988). Үҫмерҙәр уҡыу үҙәге (2009). Өфөлә урынлашҡан. 1974 й. 6‑сы ҡала китапханаһы базаһында Респ. үҫмерҙәр китапханаһы булараҡ ойошторола. Фондта 180 меңдән ашыу һаҡлау берәмеге, ш. иҫ. 172 мең баҫма документ, 14 мең аудио- һәм видеодокумент; 61 ваҡытлы...
ҮҪЕШ КӘМСЕЛЕГЕ
ҮҪЕШ КӘМСЕЛЕГЕ, ү ҫ е ш а н о м а л и я л а р ы, организмдың нормаль төҙөлөшөнән тайпылыш, ҡарында саҡта үҫеү процесында (башлыса йөклөлөктөң 6—12 аҙнаһында) барлыҡҡа килә. Эске ағзаларҙағы (ашҡаҙан‑эсәк юлдары, бәүел‑енес системаһы, йөрәк етешһеҙлектәре), терәк‑хәрәкәт системаһындағы (тыумыштан быуын...
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕҢ ҺИРӘК ТӨРҘӘРЕ
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕҢ ҺИРӘК ТӨРҘӘРЕ, аҙ популяцияла йәки ареал эсендә йә уның бер өлөшөндә аҙ осраған төрҙәр. Дәүләт һаҡлауына мохтаж булған Ү.һ.т., хужалыҡ ҡулланылышынан сығарылып, Ҡыҙыл китаптарға индерелә, уларҙың йәшәү урындарын юҡҡа сығарыу тыйыла. Башҡортостанда Ү.һ.т. популяцияларының күп өлөшө сағыштырмаса...
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕҢ ҮҪЕҮЕН КӨЙЛӘГЕСТӘР
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕҢ ҮҪЕҮЕН КӨЙЛӘГЕСТӘР, органик берләшмәләр, үҫемлектәрҙең үҫеүен һәм морфогенезын стимуллаштыра (бик түбән концентрацияларҙа) йәки туҡтата. Тәбиғи (фитогормондар — ауксиндар, гиббереллиндар һ.б.; гормональ булмаған тәбиғәт берләшмәләре — ҡайһы бер фенолдар, мочевина сығарылмалары һ.б.; эндофит...
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ ҺАҠЛАУ СТАНЦИЯҺЫ
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ ҺАҠЛАУ СТАНЦИЯҺЫ, федераль дәүләт учреждениеһы. Ҡоротҡостарҙың, культуралар ауырыуҙарының фитосанитария мониторингыһын үткәрә, уларҙың үҫешен күҙаллай, зарарлыҡ кимәлен билдәләй; химик һәм биологик препараттарҙың сифатына лаб. тикшереү үткәрә, үҫтерелгән продукцияла ҡалдыҡ пестицидтар һанының...
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ ҺАҠЛАУ
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ ҺАҠЛАУ, 1) ауыл хужалығында һәм урман хужалығында үҫемлектәргә ауыл хужалығы һәм урман культуралары ҡоротҡостары, ауыл хужалығы һәм урман культуралары ауырыуҙары һәм ҡый үләндәре килтергән зарарға юл ҡуймау һәм уны бөтөрөү б‑са саралар системаһы. Агротехник, биол., химик һ.б. ысулдарҙы...
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ БИОТЕХНИК ҺАҠЛАУ ЫСУЛЫ
ҮҪЕМЛЕКТӘРҘЕ БИОТЕХНИК ҺАҠЛАУ ЫСУЛЫ, ҡоротҡос бөжәктәрҙән үҫемлектәрҙе һаҡлауҙың (а.х., урман, декоратив) интеграциялы ысулының ҡушма өлөшө, биол., химик һәм техник саралар ҡулланыуҙы үҙ эсенә ала. Айырым бөжәк төрҙәренең үҙ‑үҙен тотошона ҡарап уларҙы йәлеп итеү йәки ҡурҡытыу өсөн билдәле физик (тауыш,...
