Список материалов
ҮРГЕ ӘБДРӘШ, Әбйәлил р-нындағы ауыл
ҮРГЕ ӘБДРӘШ, Әбйәлил р-нындағы ауыл, Әлмөхәмәт а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 56 км һәм Әлмөхәмәт т. юл ст. К. табан 10 км алыҫлыҡта Оло Ҡыҙыл й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1920 й. — 213 кеше; 1939 — 167; 1959 — 232; 1989 — 425; 2002 — 440; 2010 — 458 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Урта мәктәп,...
ҮРГЕ АТАШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл
ҮРГЕ АТАШ, Саҡмағош р‑нындағы ауыл, Имәнлеҡул а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 26 км һәм Бүздәк т. юл ст. Т. табан 93 км алыҫлыҡта Кеүәш й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1594 кеше; 1920 — 1697; 1939 — 1250; 1959 — 1095; 1989 — 534; 2002 — 543; 2010 — 474 кеше. Татарҙар, башҡорттар йәшәй (2002). Башланғыс...
ҮРГЕ АРША, Белорет р‑нындағы ауыл
ҮРГЕ АРША, Белорет р‑нындағы ауыл, Николаевка а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 79 км һәм Тирлән т. юл ст. Т. табан 43 км алыҫлыҡта Арша й. (Ағиҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1959 й. — 908 кеше; 1989 — 287; 2002 — 167; 2010 — 119 кеше. Урыҫтар, башҡорттар йәшәй (2002). Клуб, китапхана бар.
Ауылға...
ҮРГЕ АЛЛАҒЫУАТ, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл
ҮРГЕ АЛЛАҒЫУАТ, Стәрлебаш р‑нындағы ауыл, Аллағыуат а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнс. 42 км һәм Стәрлетамаҡ т. юл ст. К.‑Көнб. табан 61 км алыҫлыҡта Ашҡаҙар й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 297 кеше; 1920 — 362; 1939 — 191; 1959 — 271; 1989 — 159; 2002 — 150; 2010 — 154 кеше. Башҡорттар йәшәй...
ҮРГЕ АЛАШТАН, Фёдоровка р‑нындағы ауыл
ҮРГЕ АЛАШТАН, Фёдоровка р‑нындағы ауыл, Бүләкәй а/с үҙәге. Район үҙәгенән Т.‑Көнб. 15 км һәм Мәләүез т. юл ст. Т.‑Көнб. табан 79 км алыҫлыҡта Алаштан й. (Күндерәк й. ҡушылдығы) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 274 кеше; 1920 — 278; 1939 — 359; 1959 — 210; 1989 — 362; 2002 — 322; 2010 — 351 кеше....
ҮРӘҘМӘТ, Әлшәй р‑нындағы ауыл
ҮРӘҘМӘТ, Әлшәй р‑нындағы ауыл, Ҡыҙыл а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Раевка т. юл ст. К.‑Көнс. табан 48 км алыҫлыҡта Өршәк й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 593 кеше; 1920 — 860; 1939 — 829; 1959 — 393; 1989 — 238; 2002 — 267; 2010 — 227 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Фельдшер-акушерлыҡ...
ҮПКӘ ЭМФИЗЕМАҺЫ
ҮПКӘ ЭМФИЗЕМАҺЫ, үпкәләрҙең патологик торошо, һауа арауығының сикке бронхиолаларҙан алыҫта киңәйеүе һәм артабан альвеола стенкаларының деструктив үҙгәреүе м‑н ҡылыҡһырлана; хроник обструктив үпкә ауырыуының бер сағылышы. Патогенезы б‑са Ү.э. беренсел (тыумыштан һәм нәҫелдән килгән) һәм икенсел (хроник...
ҮПКӘ ЛОБАРИЯҺЫ
ҮПКӘ ЛОБАРИЯҺЫ (Lobaria pulmonaria), лобариялар ғаиләһенә ҡараған лишайниктар төрө. Талломы эре япраҡлы, тиресәле, диам. 10—50 см. Айырсалары уйымлы‑ҡырлы, өҫкө йөҙөндә ҡырҙар араһында уйымы бар. Ҡырҙарында һәм айырсаларының ситтәрендә изидиялар, аҡ төҫтәге йомро соралдар (вегетатив үрсеү өсөн хеҙмәт...
ҮҢӘҘ БӘШМӘКТӘРЕ
ҮҢӘҘ БӘШМӘКТӘРЕ, органик субстраттарҙың (ҡағыҙ, күн, аҙыҡ‑түлек, үҫемлек һәм хайуан ҡалдыҡтары һ.б.), үҫемлектәрҙең һәм хайуандарҙың өҫтөндә ҡуныҡ (үңәҙ) барлыҡҡа килтергән микроскопик организмдар. Зигомицеттарға, аскомицеттарға һ.б. ҡарай. Киң таралған, Башҡортостанда бөтә ерҙә лә осрай. Сапротрофтар,...
ҮМӘРҒӘЛИН Тәлғәт Ғәле улы
ҮМӘРҒӘЛИН Тәлғәт Ғәле улы [24.1. 1948, БАССР-ҙың Маҡар р-ны Байғужа а. (БР‑ҙың Ишембай р-ны)], математик. Техник ф. д‑ры (1995), проф. (2000). БР‑ҙың атҡ. химигы (1998), РФ‑тың почётлы газ сәнәғәте хеҙм‑ре (2003), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1991). Новосибирск ун‑тын тамамлаған (1976). 1968 й. алып (өҙөклөктәр...
ҮМӘР, Баҡалы р‑нындағы ауыл
ҮМӘР, Баҡалы р‑нындағы ауыл, Киләй а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 16 км һәм Туймазы т. юл ст. Т. табан 90 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1441 кеше; 1920 — 1388; 1939 — 1064; 1959 — 851; 1989 — 583; 2002 — 542; 2010 —471 кеше. Керәшендәр йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ...
ҮЛСӘҮ ҮҘГӘРТКЕСЕ, датчик
ҮЛСӘҮ ҮҘГӘРТКЕСЕ, д а т ч и к, үлсәнгән физик дәүмәлде (т‑ра, баҫым, тиҙлек, деформация, электр тогы, магнит индукцияһы һ.б.) тапшырыу, эшкәртеү йәки теркәү, ш. уҡ ул идара иткән процестарға тәьҫир итеү өсөн уңайлы булған сигналға үҙгәртә торған үлсәү сараһы. Күп функциялы (бер нисә дәүмәлде үҙгәртә),...
ҮЛСӘҮ ПРИБОРЫ
ҮЛСӘҮ ПРИБОРЫ, үлсәнелгән физик дәүмәл т‑да күҙәтеүсе тарафынан туранан-тура үҙләштерә алған формалағы һанса мәғлүмәт ингән сигнал булдырыу өсөн тәғәйенләнгән үлсәү сараһы. Тәғәйенләнеше б‑са амперметрҙар, вольтметрҙар, гигрометрҙар, манометрҙар, сығым үлсәгестәр, спидометрҙар, термометрҙар, кимәл үлсәгестәр...
ҮЛСӘҮ
ҮЛСӘҮ, есемдәргә тәьҫир иткән ауырлыҡ көсө б‑са уларҙың ауырлығын билдәләү приборы. Тәғәйенләнеше б‑са — өлгөлө, лаборатор (аналитик, микроаналитик, һынауҙар өсөн һ.б.), дөйөм тәғәйенләнештәге; тигеҙләштергән ҡоролмаһының тибы б‑са — механик (конструкцияһы ябай, файҙаланыуҙа ышаныслы, оҙаҡҡа етә), электрон...
ҮЛМӘҪБАЕВА Тәнзилә Абдулла ҡыҙы
ҮЛМӘҪБАЕВА Тәнзилә Абдулла ҡыҙы (14.3.1963, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Баш‑Әлмәс а., хәҙ. БР‑ҙың Күгәрсен р‑ны Әлмәс а.), радиожурналист. РФ‑тың атҡ. мәҙәниәт хеҙм‑ре (2014), БР‑ҙың атҡ. матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙм‑ре (2003). Журналистар союзы ағзаһы (1999). МДУ‑ны тамамлаған (1988). 1981—82 йй. “Слава...
ҮЛӘНДЕ, күл
ҮЛӘНДЕ, Оло Ҡыҙыл й. басс. күл. Әбйәлил р‑ны Северный а. көнбайышҡа табан 3 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Күл өҫтө майҙаны 1,9 км2, оҙонлоғо 2,0 км, уртаса киңлеге 0,9 км, һыу йыйыу майҙаны 9,3 км2. Тектоник күл, һуң девондың йылайыр свитаһы тоҡомдарында (грауваккалар) барлыҡҡа килгән, соҡоро түңәрәк; төбө...
ҮЛӘНДӘР ҠАТНАШМАҺЫ
ҮЛӘН ҠАТНАШМАҺЫ, бер йыллыҡ йәки күп йыллыҡ ҡуҙаҡлылар һәм ҡыяҡлыларҙан яһалма үҫтерелгән үҫемлектәр япмаһы. Файҙаланыу ысулы б‑са — сабынлыҡ, көтөүлек, сабынлыҡ‑көтөүлек Ү.ҡ.; составы б‑са ябай (2—3 төр үләнде үҙ эсенә ала; 2—3 йыл ҡулланыу өсөн), ярым ҡатмарлы (3—4; 4—6 йыл) һәм ҡатмарлы (5—6; 7 йылдан...
ҮЛӘН ОНО
ҮЛӘН ОНО, витаминлы‑аҡһымлы мал аҙығы, яһалма киптерелгән үлән массаһынан алына. Ү.о. өсөн сәселгән күп йыллыҡ һәм бер йыллыҡ үләндәр ҡулланыла, улар араһында ҡуҙаҡлылар өҫтөнлөк итә. Йәшел үләндәрҙе яһалма киптергәндә туҡлыҡлы матдәләрҙең 90—95%‑ы һаҡлана. Ү.о. ауыл хужалығы малдарын ашатҡанда ҡиммәтле...
ҮЛӘЙ, Бөрө р‑нындағы ауыл
ҮЛӘЙ, Бөрө р‑нындағы ауыл, Бахтыбай а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 17 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.‑Көнс. табан 95 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 610 кеше; 1920 — 685; 1939 — 583; 1959 — 246; 1989 — 86; 2002 — 125; 2010 — 101 кеше. Мариҙар, урыҫтар йәшәй (2002).
Ауылға Уҫы даруғаһында батша...
ҮЛӘЙ, Борай р‑нындағы ауыл
ҮЛӘЙ, Борай р‑нындағы ауыл, Баҙраҡ а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 23 км һәм Яңауыл т. юл ст. К.-Көнс. табан 91 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 732 кеше; 1920 — 936; 1939 — 512; 1959 — 361; 1989 — 131; 2002 — 154; 2010 — 137 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002).
Ауылға 1650 й. жалованный...
