Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

Список материалов

Наименование статьи
Содержание статьи
Автор
Рубрикатор
Шәхестәр
Энциклопедии
Яңынан эҙләргә

ҮКТӘЙ, Иглин р‑нындағы ауыл

ҮКТӘЙ, Иглин р‑нындағы ауыл, Үктәй а/с ҡарай. Район үҙәгенән һәм Иглин т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 18 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 1061 кеше; 1920 — 1125; 1939 — 1058; 1959 — 795; 1989 — 428; 2002 — 346; 2010 — 397 кеше. Башҡорттар, татарҙар йәшәй (2002). Төп мәктәп, фельдшер‑акушерлыҡ пункты,...

ҮКӘРЛЕ, Нуриман р‑нындағы ауыл

ҮКӘРЛЕ, Нуриман р‑нындағы ауыл, Байгилде а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.‑Көнб. 25 км һәм Иглин т. юл ст. Т. табан 25 км алыҫлыҡта Ҡарға күле (Ҡариҙел й. басс.) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 643 кеше; 1920 — 569; 1939 — 520; 1959 — 336; 1989 — 234; 2002 — 193; 2010 — 165 кеше. Татарҙар, башҡорттар...

ҮЗБӘКСТАН

ҮЗБӘКСТАН, Ү з б ә к с т а н Р е с п у б л и к а һ ы, Урта Азияның үҙәк өлөшөндәге дәүләт. Майҙаны — 447,4 мең км2. Баш ҡалаһы — Ташкент. Дәүләт башлығы — президент. Халҡы — 28,5 млн кеше (2013), 82,9%‑ы — үзбәктәр; 3,7 мең башҡорт йәшәй (2013). Рәсми тел — үзбәк теле. Диндарҙарҙың күпселеге — мосолман-сөнниҙәр....

ҮЗБӘК, Ғафури р‑нындағы ауыл

ҮЗБӘК, Ғафури р‑нындағы ауыл, Еҙем‑Ҡаран а/с ҡарай. Район үҙәгенән Т. 40 км һәм Аҡкүл т. юл ст. Т.‑Көнс. табан 66 км алыҫлыҡта Ағиҙел й. буйында урынлашҡан. Халҡы: 1906 й. — 356 кеше; 1920 — 494; 1939 — 517; 1959 — 411; 1989 — 430; 2002 — 378; 2010 — 374 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Төп мәктәп, балалар...

ҮЗБӘК ТЕЛЕ

ҮЗБӘК ТЕЛЕ, төрки телдәрҙең береһе (ҡарлыҡ төркөмө). Үзбәктәрҙең милли теле, Үзбәкстандың дәүләт теле. Шулай уҡ Афғанстанда, Ҡаҙағстанда, Ҡырғыҙстанда, РФ‑та, Тажикстанда, Төркмәнстанда таралған. Һөйләшеүселәр һаны — яҡынса 20 млн (1995), ш. иҫ. БР‑ҙа — 19 меңдән ашыу кеше (2002). Уйғыр теленә яҡын....

ҮЗБӘК

ҮЗБӘК, М ө х ә м м ә т (?—1342), Алтын Урҙа ханы (1313—42). Алтын Урҙа ханы Мәңгү-Тимерҙең ейәне. 14 б. башында Урҙала власты яулап ала. Дәүләт власын үҙәкләштерә, ислам динен рәсмиләштерә, архитектура ҡоролмалары (һарайҙар, кәшәнәләр, мәҙрәсәләр, мәсеттәр һ.б.) төҙөүгә булышлыҡ итә. Ислам дине яҡлылар...

ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР

ҮҘЛӘШТЕРЕЛГӘН ҺҮҘҘӘР, тел‑ара бәйләнештәр һөҙөмтәһендә бер телдән икенсе тел системаһына күсерелгән һүҙҙәр. Яңы төшөнсәләрҙе белдереү, элек булғандарын артабан дифференциациялау һәм әлегә тиклем билдәле булмаған предметтарҙы атау өсөн ҡулланыла. Башҡорт телендә Ү.һ. 3 төп төркөмдән тора: ғәрәп теленән...

ҮҘЙӨРӨШЛӨ АРТИЛЛЕРИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ

ҮҘЙӨРӨШЛӨ АРТИЛЛЕРИЯ ҠУЛАЙЛАМАҺЫ, үҙйөрөшлө шассиға урынлаштырылған артиллерия орудиеһы (пушка, гаубица, атҡандан һуң артҡа типмәгән орудие, миномёт). Хәрәкәт итеү тиҙлеге 80 км/сәғ. тиклем, экипажы 4—7 кеше. Танкыларҙан айырмалы рәүештә Ү.а.ҡ. алыҫыраҡ ата (8— 50 км), боролмай торған башнялы, өлөшләтә...

ҮҘЕШМӘКӘР ХОРҘАР

ҮҘЕШМӘКӘР ХОРҘАР, вокаль музыканы инструменталь ҡоралдарға ҡушылып йәки уларһыҙ (а cappella) башҡарыусы һәүәҫкәр йыр коллективтары. Башҡортостанда революцияға (1917) тиклем башҡорттарҙа хор м‑н башҡарыуҙың булмауы халыҡ йырҙарын (ҡара: Оҙон көй) бай орнаментика м‑н яңғыҙ башҡарыу традицияларына, ш....

ҮҘЕШМӘКӘР СӘНҒӘТ ИЖАДЫ

ҮҘЕШМӘКӘР СӘНҒӘТ ИЖАДЫ, һәүәҫкәрҙәрҙең художестволы әҫәрҙәрҙе ижад итеүен, башҡарыуын үҙ эсенә алған индивидуаль һәм коллектив халыҡ ижадының бер формаһы. Үҙешмәкәр сәнғәттә ҡатнашыусылар мәҙәни‑ял учреждениелары, уҡыу йорттары һ.б. ойошмалар эргәһендәге төрлө коллективтарҙың (бейеү ансамблдәре, ҡыҙыҡһыныу...

ҮҘЕШМӘКӘР ИЖАД ФЕСТИВАЛДӘРЕ ҺӘМ КОНКУРСТАРЫ

ҮҘЕШМӘКӘР ИЖАД ФЕСТИВАЛДӘРЕ ҺӘМ КОНКУРСТАРЫ, үҙешмәкәр сәнғәт ижады ҡаҙаныштары смотрҙары; иң яҡшы үҙешмәкәр башҡарыусыларҙы асыҡлау маҡсатында үткәрелгән ярыштар. Башҡортостанда халыҡ йырсылары һәм музыканттары, үҙешмәкәр ижади коллективтар (ҡара: Бейеү ансамблдәре, Инструменталь ансамблдәр, Фольклор...

ҮҘГӘРЕҮСӘН ПАЛЮСТРИЕЛЛА

ҮҘГӘРЕҮСӘН ПАЛЮСТРИЕЛЛА (Palustriella decipiens), мүк һымаҡтар төрө. Кәүшәк, ҡара-йәшел төҫтәге кәҫлектәр барлыҡҡа килтереүсе күп йыллыҡ, ике өйлө, ян‑яҡ емешле мүк. Һабағы төҙ йәки күтәрелеүсән, тарбаҡлы, бейеклеге 3—10 см, ҡыҙыл-көрән төҫтәге ризоид кейеҙ һәм күп һанлы ланцет формаһындағы парафилия...

ҮҘБУШАТҠЫС

ҮҘБУШАТҠЫС, ауҙарылмалы йөк платформаһы булған махсуслаштырылған транспорт сараһы (ҡара: Йөк автомобиле). Үҙбушатҡыс тағылмаһы булған автомобиль поезы составында эшләй ала. Ҡорос платформалары һәм йөктө 3 яҡҡа (артҡа, бер яҡҡа йәки бер яҡҡа һәм артҡа) бушатыуҙы тәьмин иткән телескоп тибындағы күтәргестәре...

ҮҘӘНДӘР

ҮҘӘНДӘР, ер өҫтөндәге тар, оҙон, ғәҙәттә, боролмалы соҡорҙар, йылғалар һәм ваҡытлыса аҡҡан һыу ағымдары тарафынан барлыҡҡа килә, ауышлығы һыу ағымы йүнәлешендә була. Йылға Ү. йырҙанан, һыубаҫар туғайҙарҙан (яҙғы ташҡын мәлендә һыу баҫҡан Ү. өлөштәре), һыубаҫар туғай өҫтө киртләстәренән һәм төп битләүҙәрҙән...

ҮҘӘНБАШ, Белорет р‑нындағы ауыл

ҮҘӘНБАШ, Белорет р‑нындағы ауыл, Шығай а/с ҡарай. Район үҙәгенән К.-Көнб. 50 км һәм Белорет т. юл ст. К.-Көнб. табан 45 км алыҫлыҡта Үҙән й. (Төньяҡ Үҙән) буйында урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 31 кеше; 1920 — 14; 1939 — 57; 1959 — 1224; 1989 — 860; 2002 — 796; 2010 — 636 кеше. Башҡорттар, урыҫтар йәшәй...

ҮҘӘНБАЕВА Тәнзилә Хәмит ҡыҙы

ҮҘӘНБАЕВА Тәнзилә Хәмит ҡыҙы (2.1.1953, БАССР‑ҙың Мәләүез р‑ны Түләк а.), йырсы. РФ‑тың атҡ. (2004), БР‑ҙың халыҡ (1994), БАССР‑ҙың атҡ. (1986) артисы. ӨДСИ‑не тамамлағандан һуң (1980; Б.Н.Вәлиева класы) Башҡ. филармонияһының эстрада, 1981 й. алып “Йәдкәр” фольклор ансамбле (2000 й. башлап етәксе) солисы,...

ҮҘӘН, йылға, Ағиҙел й. һул ҡушылдығы

ҮҘӘН, К ө н ь я ҡ Ү ҙ ә н, йылға, Ағиҙел й. һул ҡушылдығы. Бөрйән р‑ны Ҡолғана а. төньяҡҡа табан 10 км алыҫлыҡта Яманғыр һыртының көнсығыш битләүендә башлана. Бөрйән р‑ны буйлап төньяҡ‑көнсығыштан көньяҡ-көнбайышҡа ҡарай аға. Ағиҙел й. (тамағынан 1098 км алыҫлыҡта) ҡоя. Оҙонлоғо 116 км, басс. майҙаны...

ҮҘӘН, Белорет р‑нындағы ауыл

ҮҘӘН, Белорет р‑нындағы ауыл, Үҙән а/с үҙәге. Район үҙәгенән һәм Белорет т. юл ст. К.‑Көнб. табан 52 км алыҫлыҡта Үҙән й. (Төньяҡ Үҙән) тамағында, Үҙән һыуһаҡлағысы эргәһендә урынлашҡан. Халҡы: 1900 й. — 5762 кеше; 1920 — 5961; 1939 — 3220; 1959 — 2548; 1989 — 1754; 2002 — 1441; 2010 — 1140 кеше. Урыҫтар...

ҮҘӘН ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ

ҮҘӘН ҺЫУҺАҠЛАҒЫСЫ, Үҙән (Төньяҡ Үҙән) йылғаһында. Плотинаның һыу ағыҙыу ҡапҡаһы Белорет р‑ны Үҙән а. эргәһендә йылға тамағынан 47,8 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Гидроузел ағыҙғысында йылғаның һыу йыйыу майҙаны 353,0 км2 (йылға басс. 99%‑ы), уртаса йыллыҡ ағым күләме 861,0 млн м3, һыуһаҡлағыстың тулы күләме...

ҮҘӘН ЗАВОДЫ

ҮҘӘН ЗАВОДЫ, 1777 й. Нуғай даруғаһының Тамъян һәм Түңгәүер улусы башҡорттарынан ҡуртымға алынған ерҙәрҙә Үҙән й. буйында Е.Н.Демидов (ҡара: Демидовтар) тарафынан суйын иретеү һәм тимер етештереү заводы булараҡ нигеҙ һалына. Хужалары: Демидовтар, 1882 й. алып “Вогау һәм К°”, 1890 й. — Белорет заводтары...