Список материалов

СТАДИОНДАР (гр. stadion — спорт ярыштары өсөн урын), тамашасы өсөн трибуналар м‑н уратып алынған спорт йәҙрәһен (футбол яланы, еңел атлетика өсөн йүгереү юлдары, һикереү һәм ырғытыу урындары), спорт уйындары һәм гимнастика өсөн майҙансыҡтарҙы үҙ эсенә алған комплекслы спорт ҡоролмалары. Башҡортостанда...

СПОРТТА МАҠТАУЛЫ ИСЕМДӘР, рәсми халыҡ‑ара һәм милли спорт ярыштарында күрһәтелгән ҡаҙаныштар һәм спорт классификацияһы б‑са билдәләнгән нормативтарҙы үтәгәне, пед. һәм тренерлыҡ эшмәкәрлектәре һ.б. өсөн бирелә. 1966 й. БАССР‑ҙың спорт йәмғиәттәре һәм ойошмалары союзы “БАССР‑ҙың иң яҡшы физик культура...

СПОРТ ҺАРАЙҘАРЫ, төрлө спорт төрҙәре б‑са күнекмәләр һәм ярыштар, тамаша һәм күмәк халыҡ ҡатнашлығындағы саралар үткәреү өсөн ябыулы архитектур ҡоролмалар. Спорт бассейндары, боҙ майҙансыҡтары, спорт һәм тренажёр залдары, трибуналары, ярҙамсы биналары һ.б. бар. Башҡортостанда тәүге С.һ. 1967 й. Өфө...

СПОРТ ФЕДЕРАЦИЯЛАРЫ, физик культура һәм спорт өлкәһендә халыҡ‑ара (бөтә донъя һәм төбәк) һәм хөкүмәт ҡарамағында булмаған милли ойошмалар. Башҡортостанда С.ф. 20 б. 50‑се йй. башында ойошторола. БР‑ҙа 85‑тән ашыу С.ф. эшләй (2008): биатлон, бокс, велосипед спорты, грек‑рим көрәше, дзюдо, еңел атлетика,...

СПОРТ ТУРИЗМЫ, спорт төрө, төрлө ҡатмарлы категориялы йәки класлы туристик маршруттар һәм дистанциялар б‑са ярыштар. Һыу, тау, атлы, йәйәүле һ.б. төрҙәре айырыла; дисциплиналары: спорт маршруттары (ситтән тороп ярышыу, унда спортсылар үҙҙәре геогр. районды, маршруттың оҙонлоғон һәм оҙайлығын, ш. уҡ...

СПОРТ ОРИЕНТИРЫ, ярышта ҡатнашыусылар спорт картаһы һәм компас ярҙамында төбәктә контроль пункттарҙы үтергә тейешле спорт төрө. С.о. хәрәкәт итеү ысулдары (йүгереү, саңғыла һәм велосипедта) һәм мәсьәләләр үтәлеше (бирелгән йүнәлештә ориентир, тамғаланған трассала, һайлау б‑са, теүәл ориентир) б‑са айырыла....

СПОРТ НАГРАДАЛАРЫ, спортсының хеҙмәттәрен күреү таныҡлығы, дәртләндереүҙең бер формаһы. С.н. 19 б. 2‑се ярт. алып заманса спорт төрҙәре үҫешеү, милли һәм халыҡ‑ара спорт ярыштары ойоштороу, спорт берекмәләрен булдырыу м‑н индерелә. С.н. донъя, континент һәм милли рекордтар өсөн бирелә, уларға Олимпия...

СПОРТ МӘКТӘПТӘРЕ, спортсыларҙы әҙерләгән махсус учреждениелар. С.м. 3 төрө айырыла: балалар- үҫмерҙәр, олимпия резервы (махсус) һәм юғары спорт оҫталығы. Башҡортостанда беренсе С.м. 1946 й. Өфөлә асыла (ҡара: Юғары спорт оҫталығы мәктәбе). Респ. 130‑ға яҡын С.м. эшләй (2008), шулар араһында Биатлон...

СПОРТ ҠОРОЛМАЛАРЫ, һауыҡтырыу һәм уҡыу‑күнекмәләр дәрестәре, төрлө спорт төрҙәре б‑са ярыштар үткәреү өсөн тәғәйенләнгән айырым биналар һәм төҙөлөш комплекстары. Спорт‑тамаша (демонстрация), уҡыу- күнекмәләр һәм физкультура‑һауыҡтырыу ҡоролмалары айырыла. БР‑ҙа 10,3‑тән ашыу С.ҡ. эшләй: 132 спорт бассейны,...

СПОРТ КЛУБТАРЫ, спортсыларҙы һәм спорт яратыусыларҙы берләштергән йәмәғәт йәки шәхси ойошмалар. С.к. төп маҡсаты һәм бурыстары: матди‑техник базаны үҫтереү, физкультура‑һауыҡтырыу һәм спорт сараларын, спортсыларҙы һәм командаларҙы төрлө кимәлдәге ярыштарҙа ҡатнашыуға әҙерләү өсөн уҡыу‑күнекмәләр йыйындарын...

СПОРТ ЙӘМҒИӘТТӘРЕ, физик культура, спорт һәм туризмды үҫтереү маҡсатында булдырылған күмәк йәмәғәт берекмәләре. Башҡортостанда тәүге С.й. 1925 й. Өфөлә ойошторола (ҡара: “Динамо”). Респ. “Динамо”, “Спартак” С.й. һәм Профсоюздар спорт йәмғиәте эшләй (2008). Тәрж. Ғ.Р.Бирҙина...

СПОРТ ГИМНАСТИКАҺЫ, гимнастик снарядтарҙа, ирекле күнегеү һәм таяныслы һикереү ярыштарын үҙ эсенә алған спорт төрө. Айырым төрҙәрҙәге һәм күпбәйгеләге ярыштар айырыла. Башҡортостанда С.г. үҫеше 20 б. 20‑се йй. башында “Сокол” Өфө гимнастика клубы асылыуға бәйле. 1923 й. С.г. 1‑се Бөтә башҡорт олимпиадаһы...

СПОРТ (ингл. sport), физик культураның состав өлөшө, физик тәрбиәләү сараһы һәм ысулы, төрлө физик күнекмәләр б‑са ярыштар ойоштороу системаһы. Һәүәҫкәр (күмәк халыҡ ҡатнашлығындағы) һәм проф. С. айырыла. Башҡортостанда күп халыҡ ҡатнашлығындағы С. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1923 й. Башҡ‑н ҮБК эргәһендә...

СПАРТАКИАДА, традицион комплекслы күмәк спорт ярыштары. СССР‑ҙа беренсе С. 20 б. 20‑се йй. башынан үткәрелә башлай. 1928 й. БАССР йыйылма командаһы тәүге тапҡыр РСФСР‑ҙың авт. респ. һәм өлкә спартакиадаһында ҡатнаша, 1932 й. 1‑се Урал‑Кузбасс спартакиадаһының бронза призёры була. 1956—91 йй. СССР һәм...

СОФТБОЛ (ингл. soft — йомшаҡ һәм ball — туп), спорт төрө, бейсболдың бер төрө, туп һәм бита м‑н команда уйыны. Башҡортостанда С. үҫеше 1987 й. Өфө р‑ны Николаевка а. урта мәктәбендә беренсе секция асылыуға бәйле (ҡара: “Башҡортостан”). Өфөлә (18‑се һәм 90‑сы урта мәктәптәр), Булгаков, Нөрлө, Чесноковка,...

СӘХӘБЕТДИНОВ Эдуард Радик улы (11.6.1982, Өфө), спортсы. Грек‑рим көрәше б‑са Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2001). Башҡ. физик культура ин‑тын (2006), БДУ‑ның Хоҡуҡ ин‑тын (2007) тамамлаған. “Өфөлө” ДЮСШ тәрбиәләнеүсеһе (тренеры Н.Ю.Мазов). Чехияла (Хомутов ҡ., 1998) һәм Португалияла (2001)...

САФИН Тимур Марсель улы (4.8.1992, Ташкент ҡ.), спортсы. Фехтование буйынса Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (2012), Рәсәйҙең атҡаҙанған спорт мастеры (2016). БР‑ҙың күренекле спортсыһы (2014). Башҡ. физик культура институтын тамамлаған (Өфө ҡ., 2018). 19‑сы СДЮСШОР (тренеры — Ф.Й.Арыҫланов)...

САҢҒЫ ЯРЫШЫ, спортсыларға саңғыла үтер өсөн бирелгән араны ваҡытҡа үтә торған спорт төрө. С.я. классик һәм ирекле стилдәр айырыла. Башҡортостанда С.я. 20 б. 20‑се йй. башынан үҫешә. 1935 й. Өфө—Ырымбур—Өфө маршруты б‑са (оҙонлоғо 1120 км), 1936 й. Өфө—Пермь—Киров—Ҡазан—Горький маршруты б‑са (1938 км)...

САҢҒЫ БУЙЫНСА ИКЕБӘЙГЕ, саңғы ярышы һәм трамплиндан саңғыла һикереүҙе үҙ эсенә алған спорт төрө. Башҡортостанда С.б.и. 20 б. 30‑сы йй. уртаһынан үҫешә. Артабанғы үҫеше 1962 й. Өфөлә “Трамплин” спорт комплексы асылыу м‑н бәйле. 60‑сы йй. башында Өфөлә “Локомотив”, “Спартак”, “Хеҙмәт” ДСО‑лары эргәһендә...

САМОЛЁТ СПОРТЫ, төрлө ауырлыҡтағы һәм төрлө двигателле самолёттарҙа тиҙлеккә, бейеклеккә, алыҫлыҡҡа, оҙайлыҡҡа рекордтар ҡуйыу; юғары пилотаж б‑са ярыштар (спорт самолёттарында). С.с. Як‑18, Як—18А, Як‑18П, Z‑226, Z‑326 һ.б. самолёттар ҡулланылған. Башҡортостанда С.с. 20 б. 50‑се йй. аҙ. РОСТО Авиация...