Баик-Айдар
БАИК-АЙДАР [наст. Баймухамет Байназаров; 1710, д.Махмутово Мурзаларской вол. Сибирской дороги (Салаватский р-н РБ) — 1814], сэсэн. Участник баш. восстаний 1735—40 и 1755—56. Известны “Айтыш между Баиком-сэсэном и казахским акыном Бухаром” (“Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтеше”), импровизации Б.-А. “Обращение Баика-сэсэна к батыру Салавату” (“Байыҡ сәсәндең Салауат батырға әйткәне”), “Появление Баика-сэсэна вновь, разъяснение народу чувства братства” (“Байыҡ сәсәндең ҡайтанан килеп сыҡҡаны, халыҡҡа туғанлыҡты аңлатҡаны”), песни “Баик” (“Байыҡ”), “Ахмет Баик” (“Әхмәт Байыҡ”), “Песня Баика-Айдара” (“Байыҡ-Айҙар йыры”) и др. Обращаясь к С.Ю., сэсэн вспоминает ист. прошлое башкир и славу их батыров, вдохновляет Салавата на священную битву. Согл. легендам, Б.-А. общался с С.Ю., Юлаем Азналиным и его отцом, знал историю Шайтан-Кудейской волости. Не случайно в кубаире “Юлай и Салават” присутствует образ сэсэна, к-рый даёт оценку происходящим событиям, обращается к С.Ю. с призывом к борьбе. О сэсэне сложен кубаир “Баик-Айдар-сэсэн”, в к-рый включены также импровизации самого Б.-А.
Лит.: Буранғолов М. Сәсән аманаты: Халыҡ ижады һәм ижадсылар тураһында, туй йолалары, боронғо йырҙар һәм легендалар, ҡобайырҙар. Өфө, 1995; Иҙелбаев М.Х. Башҡорт ауыҙ-тел әҙәбиәте. Өфө, 2000.
М.Х.Идельбаев