ГУБЕРНАТОР
ГУБЕРНАТОР, 1708—1917 йй. Рәсәйҙә губерналағы иң юғары хөкүмәт чиновнигы. Император тарафынан тәғәйенләнгән, дәүләт власының юғары һәм үҙәк органдары (Дәүләт советы, Сенат, Министрҙар комитеты, Министрҙар советы, министрлыҡтар һ.б.) контролендә булған. Адм., полиция, финанс, суд функцияларын үтәгән; губерна терр‑яһында ғәскәрҙәр командующийы булған (1775 й. тиклем) һ.б. 1708 й. вице-Г. (1719—75 йй. провинция воеводалары вице-Г. тип атала) вазифаһы булдырыла. 1775 й. дәүләт идаралығын үҙгәртеп ҡороу һөҙөмтәһендә ген.-Г. вазифаһы булдырыла, уның ҡарамағында 2 һәм унан күберәк губерна була. 1796—1865 йй. баш ҡала һәм сик буйы губерналарында хәрби (ғәскәрҙәр м‑н етәкселек иткән) һәм граждан (граждан учреждениелары м‑н идара иткән) Г. вазифалары була.
1744 й. Ырымбур губернаһы ойошторолғас, Башҡортостандың төп терр‑яһы — Ырымбур Г., 1782 й. Өфө наместниклығы ойошторолғандан һуң, Өфө һәм Себер ген.-Г. буйһонған Өфө наместниклығы башлығы (ш. уҡ Г. тип аталған) ҡарамағына күсә. 1796 й. Ырымбур губ. тергеҙелгәндән һуң, унда власть Ырымбур хәрби һәм граждан Г. араһында бүленә; 1802 й. алып граждан Г. — Өфөлә, хәрби Г. Ырымбурҙа урынлаша. Ырымбур губ. составынан Һамар губернаһы һәм Өфө губернаһы бүленеп сыҡҡас, Һамар Г. (1851), Ырымбур Г. һәм Ырымбур казак ғәскәре наказлы атаманы, Өфө Г. вазифалары (икеһе лә — 1865) булдырыла. 1851 й. — Ырымбур һәм Һамар ген.-Г., 1865 й. Ырымбур ген.-Г. (1881 й. тиклем) вазифалары булдырыла. 1917 й. Ваҡытлы хөкүмәт тарафынан ген.-Г. һәм Г. вазифалары бөтөрөлә, уларҙың функциялары губерна комиссарҙарына бирелә.
Әҙәб.: Кантимирова Р.И. Государственное управление в Уфимской губернии во второй половине XIX — начале XX вв. Стерлитамак, 2000; Семёнова Н.Л. Военное управление Оренбургским краем в конце XVIII — первой половине XIX в. Стерлитамак, 2000.
Р.Ғ.Буканова
Тәрж. Д.К.Үзбәков
Ырымбур губернаторҙары
Неплюев Иван Иванович |
1744—58 |
Давыдов Афанасий Романович |
1758—62 |
Волков Дмитрий Васильевич |
1763 |
Путятин Авраам Артемьевич, кенәз |
1764—68 |
Рейнсдорп Иван Андреевич |
1768—81 |
Хвабулов Матвей Афанасьевич |
1781, вазифа башҡарыусы |
Өфө наместниклығы башлыҡтары
Квашнин-Самарин Пётр Фёдорович |
1781—83 |
Пеутлинг Александр Александрович фон, барон |
1785—94 |
Баратаев Иван Михайлович, кенәз |
1796 |
Ырымбур граждан губернаторҙары
БаратаевИван Михайлович, кенәз |
1797—99 |
Курис Иван Онуфриевич |
1799—1800 |
Глазенап Карл Иванович |
1800—02 |
Врасский Алексей Александрович |
1802—06 |
Фризель Иван Григорьевич |
1806—09 |
Веригин Михаил Федотович |
1809—11 |
Наврозов Матвей Андреевич |
1811—22 |
Нелидов Григорий Васильевич |
1822—26 |
Дебу Иосиф Львович |
1827—32 |
Жуковский Николай Васильевич |
1832—35 |
Гевлич Авксентий Павлович |
1835—40 |
Талызин Иван Дмитриевич |
1841—44 |
Македонский Алексей Андреевич |
1846 (башҡа мәғлүмәттәр б‑са, 1844—46), вазифа башҡарыусы |
Балкашин Николай Васильевич |
1845—51 |
Ханыков Яков Владимирович |
1851—56 |
ПотуловИпполит Михайлович |
1856—58 |
Барановский Егор Иванович |
1858—61 |
Аксаков Григорий Сергеевич |
1861—65 |
Ырымбур хәрби губернаторҙары
Игельстром Иосиф Андреевич, граф |
1796—98 |
Бахметев Николай Николаевич |
1798—1803 |
Волконский Григорий Семёнович, кенәз |
1803—17 |
Эссен Пётр Кириллович, граф |
1817—30 |
Головин Евгений Александрович |
1830 |
Сухтелен Павел Петрович, граф |
1830—33 |
Перовский Василий Алексеевич |
1833—42 |
Обручев Владимир Афанасьевич |
1842—51 |
Ырымбур губернаторҙары һәм казак ғәскәре наказ атамандары
Боборыкин Константин Николаевич |
1865—75 |
Зенгбуш Егор Иванович |
1875—78 |
Астафьев Михаил Иванович |
1878—84 |
Маслаковец Николай Алексеевич |
1884—92 |
Ершов Владимир Иванович |
1892—99 |
Барабаш Яков Фёдорович |
1899—1906 |
Таубе Фёдор Фёдорович фон, барон |
1906 |
Ожаровский Владимир Фёдорович |
1906—11 |
Сухомлинов Николай Александрович |
1911—15 |
Сахаров Владимир Викторович |
1915 |
Пушкин Лев Анатольевич |
1915, вазифа башҡарыусы |
Тюлин Михаил Степанович |
1915—17 |
Өфө губернаторҙары
Аксаков Григорий Сергеевич |
1865—67 |
Ушаков Сергей Петрович |
1867—73 |
Щербатский Ипполит Фёдорович |
1873—76 |
Левшин Владимир Дмитриевич |
1876—80 |
Шрамченко Павел Платонович |
1880—81 |
Щепкин Николай Павлович |
1882—83 |
Полторацкий Пётр Алексеевич |
1883—89 |
Норд Лев Егорович |
1889—94 |
Логвинов Николай Христофорович |
1894—96 |
Богданович Николай Модестович |
1896—1903 |
Соколовский Иван Николаевич |
1903—05 |
Цехановецкий Болеслав Павлович |
1905 |
Ключарёв Александр Степанович |
1905—11 |
Башилов Пётр Петрович |
1911—17 |
Сембер һәм Өфө генерал-губернаторҙары
Якоби Иван Варфоломеевич |
1781—82 |
Апухтин Аким Иванович |
1782—84 |
Игельстром Иосиф Андреевич, граф |
1784—92 |
Пеутлинг Александр Александрович фон |
1792—94 |
Вязмитинов Сергей Кузьмич |
1794—96 |
Ырымбур һәм Һамар генерал-губернаторҙары
Перовский Василий Алексеевич, граф |
1851—57 |
Катенин Александр Андреевич |
1857—60 |
Безак Александр Павлович |
1860—64 |
Ырымбур генерал-губернаторҙары
Крыжановский Николай Андреевич |
1865—81 |