ПИРОКСЕНДАР

ПИРОКСЕНДАР (гр. pýr — ут һәм xénos — сит), сылбырлы структуралы метасиликаттар класы минералдары. Дөйөм формулаһы W(X,Y)₁+ +p(Z₂O₆), бында W — Ca, Na; X — Mg, Fe²⁺, Mn, Li, Ni; Y — Al, Fe³⁺, Cr, Ti; Z — Si, Al. Төрҙәре: тимерҙең күләме 0—12%‑тан 88—100%‑ҡа тиклем үҙгәреү м‑н өҙлөкһөҙ энстатит—ферросилит изоморф серияһының ортопироксендары (ромб), эзбизле (диопсид—геденбергит, авгит, пижонит һ.б.) һәм һелтеле (эгирин, жадеит һәм сподумен) клинопироксендар (моноклинлы). Кристалдары призма, бағана формаһында, энәле. Төҫө асыҡ йәшелдән йәшкелт ҡараға тиклем. Ҡатылығы 5—6, тығыҙлығы 3000—3500 кг/м³, йәбешкәклеге камил. Ромб формаһындағы П. ультраһелтеле һәм һелтеле, һирәгерәк — урта һәм әсе магматик тау тоҡомдары, юғары дәрәжәләге төбәк метаморфизмы ҡатламдары составына, моноклинлы П. ш. уҡ төрлө метасоматик тоҡомдар составына инә. П. — ай базальттары компоненты. Халыҡ хужалығында сподумен (литийҙың төп минералы) ҡулланыла; үтә күренмәле сподумен, жадеит һәм хром‑диопсид — зәргәр һәм биҙәү таштары. БР‑ҙа П. — Башҡорт мегантиклинорийының һәм Магнитогорск мегасинклинорийының һелтеле һәм ультраһелтеле магматик, ҡайһы бер метасоматик тоҡомдарының, платформа ҡапламаһындағы интрузияларҙың һәм уларҙың контактлы роговиктарының тау тоҡомдары барлыҡҡа килтереүсе төп минералдары.

И.А.Хәйретдинов

Тәрж. Э.М.Юлбарисов