КУМОЛ

КУМОЛ, изопропилбензол, 2‑пропилбензол, С₆Н₅СН(СН₃)₂, ароматик берләшмә. Бензол еҫле, төҫһөҙ шыйыҡлыҡ; тығыҙлығы 861,8 кг/м3, t_иреү −96°С, t_ҡайнау 152,4°С, t_{тоҡаныу} 38°С. Бензолда, хлороформда, диэтил эфирында, ацетонда, этил спиртында — яҡшы, һыуҙа аҙ (0,01%) эрей. Алкиллаштырыу, хлорлау, нитратлаштырыу, сульфирлау реакцияларына инә. Пары ҡан яһалыу органдарын (елек, талаҡ) киҫкен һәм хроник рәүештә зарарлай. Башҡортостанда 1959 й. Өфө синтетик спирт з‑дында (ҡара: “Уфаоргсинтез”) бензолды пропилен м‑н каталитик рәүештә алкиллаштырып К. етештереү үҙләштерелә. Гомофазалы процесс 100°С һәм 0,5 МПа баҫым аҫтында бара (бензол: пропилен — 1:3; катализатор — хлорлы алюмин). Етештереү күләме йылына 90 мең т тәшкил итә. К. фенол м‑н ацетонды бергә, αα‑метилстиролды етештереү өсөн сеймал, ш. уҡ авиация бензиндарына өҫтәмә сифатында файҙаланыла. 1960 й. ш. уҡ илдә тәүге тапҡыр К. каталитик дегидрирлау юлы м‑н αα‑метилстирол сығарыла башлай. Полиолефиндарҙы ионлы гидрирлау процестарында К. файҙаланыу б‑са фәнни тикшеренеүҙәр 80‑се йй. Химия ин‑тында үткәрелә (Ю.А.Сангалов, Ю.Б.Ясман).

Әҙәб.: Кочергин Н.М. Первенец Башкирской нефтехимии. Уфа, 1973; Лебедев Н.Н. Химия и технология основного органического и нефтехимического синтеза. 2‑е изд. перераб. М., 1975; Платэ И.А., Сливинский Е.В. Основы химии и технологии мономеров. М., 2002.

Р.И.Хөснөтдинов

Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов