Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

МИНЕРАЛЬ ҺЫУҘАР

Просмотров: 1499

МИНЕРАЛЬ ҺЫУҘАР, составында биол. актив минераль компоненттарҙың күп булыуы м‑н характерланған һәм махсус физик‑химик үҙенсәлектәре (химик состав, т‑ра, радиоактивлыҡ һ.б.) булған ер аҫты (ҡайһы берҙә ер өҫтө) һыуҙары. Сәнәғәт (350 г/л тиклем минераллашҡан тоҙло һыуҙар) һәм дауалау (эсәр һәм бальнеологик һыуҙар) М.һ. бүленә. Минераллашыу дәрәжәһе б‑са эсергә яраҡлы дауалау (8—10 г/л) һәм дауалау (20 г/л тиклем) эсәр М.һ. айырыла. 150 г/л тиклем минераллашҡан М.һ. бальнеотерапияла ҡулланыла. БР‑ҙа сәнәғәт өлкәһендә нефть һәм газ ятҡылыҡтарының эйәрсен һыуҙары файҙаланыла. Эйәрсен тоҙло һыуҙар күләме (тәүлегенә мең м3) Аксаков ятҡылығында — 90, Арлан нефть ятҡылығында — 250, Туймазы нефть ятҡылығында — 130, Саҡмағош ятҡылығында 100 мең м3 тәшкил итә. Башҡортостандың Урал алдында бром (700—2040 г/л) һәм иод (3—90 мг/л) м‑н байытылған тоҙло һыуҙар таралған. Баҡыр колчеданы ятҡылыҡтарына металдарҙың (баҡыр, марганец, тимер һ.б.) күп тупланыуы хас булған сульфатлы натрий‑кальцийлы әсе һыуҙар тура килә. Респ. дауалау М.һ. төркөмдәргә бүленә: махсус компоненттары булмаған (минераллашыуы 1 г/л ашыу), көкөртлө водородлы (10 мг/л H2S), бромлы (25 мг/л Br), радонлы (18,5•105Бк/м3 Rn). Башҡортостандың Урал алдында 40‑ҡа яҡын төрҙәге дауалау һыуҙары табылған, уларҙың күпселеге 1‑се төркөмгә инә, 300 м тиклем тәрәнлектә ята, пермдең гипслы һәм тоҙло тоҡомдарына тура килә. Был Краин тибындағы сульфатлы кальцийлы һыуҙар [1—3 г/л; “Бәләбәй‑1”, “Йоматау”, “Ҡаҙансы”, “Красноусол” (12‑се сығанаҡ), “Нурлы” һ.б.]; Ашхабад тибындағы кальций- магнийлы (1—5 г/л); Иаскараен һәм Будапешт тибындағы натрийлы (1,5—20 г/л; “Дүртөйлө”, “Чехов”); Мәскәү тибындағы натрий‑магний- кальцийлы (1,5—5 г/л); Ижевск тибындағы сульфат‑хлоридлы кальций‑натрийлы (2—14 г/л; “Аҫҡын”, “Стәрлетамаҡ”, “Шихан” һ.б.) һыуҙар. Бальнеологик хлоридлы натрийлы, көкөртлө водородлы һыуҙар аҫҡы пермь һәм карбон тоҡомдарында 50—1500 м тәрәнлектә асыла. Кемерий һәм Сергиевка тибындағы сульфатлы кальцийлы, магний‑кальцийлы (3— 5 г/л, 150 мг/л тиклем H2S); Ключевка һәм Мацеста тибындағы сульфат‑хлоридлы, кальций‑натрийлы, натрийлы (5—43 г/л, 300 мг/л тиклем H2S); Ҡасҡынтамаҡ, Ишембай һәм Красноусол тибындағы хлоридлы натрийлы (36 г/л ашыу, 1 г/л тиклем H2S) М.һ. айырыла. Бромлы М.һ. карбон һәм девон ултырмаларының азот‑метанлы тоҙло һыуҙары ҡарай (“Красноусол”, “Ҡаҙансы”, “Хажы” һ.б.). Палеозойҙың иод‑бром тоҙло һыуҙары (2 г/л тиклем Br, 50— 90 мг/л J) бальнеологияла ҡулланыла (“Хажы” шифаханаһы). Радонлы М.һ. Урал алды бөгөлөнә тура килә (ҡара: Минераль һыу сығанаҡтары). Сульфат‑хлоридлы һәм хлоридлы натрийлы һыуҙар (3—15 г/л) Тагил‑Магнитогорск бөгөлөндә (“Әбйәлил”) һәм Үҙәк Урал ҡалҡыуында (“Асы”) ята.

Р.Ф.Абдрахманов

Тәрж. Э.М.Юлбарисов

Дата публикации: 10.10.2019
Дата последнего обновления публикации: 17.10.2019
Связанные темы рубрикатора:
Связанные статьи: