КАЙДАРОВ Абду-Али Туғанбай улы

КАЙДАРОВ (Кайдар) Абду-Али Туғанбай улы (13.12.1924, РСФСР-ҙың Ҡара‑Ҡырғыҙ автономиялы өлкәһе Талдыболаҡ а. — 27.2.2019, Алматы ҡ.), тел белгесе. Ҡаҙаҡ ССР‑ы ФА академигы (1983), БР ФА‑ның почётлы академигы (1991), филология фәндәре докторы (1970), профессор (1972). Ҡаҙаҡ ССР‑ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1982), Ҡаҙағстан Республикаһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1994). Б.В. һуғышында ҡатнашыусы. Ҡаҙаҡ университетын тамамлағандан һуң (1951) Ҡаҙағстан Республикаһы ФА‑нда эшләй: 1958 й. алып Көнсығыш илдәрен өйрәнеү секторының өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1959 й. — уйғыр филологияһы бүлеге мөдире, 1961—63 йй. һәм 1967—78 йй. фәнни эштәр буйынса директор урынбаҫары, 1963—67 йй. бүлек мөдире, 1978 й. — директор, 1995 й. — почётлы директор, бер үк ваҡытта Ә.Байторсонов исемендәге Тел ғилеме институтының төп ғилми хеҙмәткәре (бөтәһе лә — Алматы ҡ.). Фәнни эшмәкәрлеге ҡаҙаҡ теленең һәм уйғыр теленең лексикологияһына, фразеологияһына, грамматикаһына; этнолингвистика мәсьәләләренә; ҡаҙаҡтарҙың тарихына һ.б. арналған. Урта мәктәптәр һәм вуздар өсөн уҡыу әсбаптары авторы. “Ҡаҙаҡ теле” халыҡ-ара ойошмаһының президенты (1989 й. алып), почётлы президенты (1991 й. алып). 1‑се дәрәжә Ш.Вәлиханов исемендәге премия лауреаты (1971). 1‑се (1944) һәм 2‑се (1985) дәрәжә Ватан һуғышы, Халыҡтар Дуҫлығы (1984), Ҡыҙыл Йондоҙ (1945), 3‑сө дәрәжә Дан (1944) ордендары, сит ил ордендары менән бүләкләнгән.

Хеҙм.: Актуальные вопросы казахского языка=Казақ тiлiнiң өзектi мәселелерi. Алматы, 1998; Тысяча метких и образных выражений: казахско-русский фразеологический словарь с этнолингвистическими пояснениями. Астана, 2003.

Әҙәб.: Баскаков Н.А., Кажибеков Е.З. Абду-Али Туганбаевич Қайдаров //Советская тюркология. 1984. №6; Зайнуллин М.В. Почётный академик АН РБ Абду-Али Туганбаевич Кайдаров // Проблемы востоковедения. 2010. №1.

М.В.Зәйнуллин, Р.З.Шәкүров

Тәрж. Р.Ә.Сиражитдинов