ҠАРА МЕТАЛЛУРГИЯ

ҠАРА МЕТАЛЛУРГИЯ, металлургияның мәғдән сеймалын сығарыу, байыҡтырыу һәм киҫәкләү, ҡара металдар (домнала, ҡорос иретеп, прокатлап), торбалар һәм металл эшләнмәләр етештереү б‑са тармағы. Коксохимия сәнәғәте продукттары, ферроиретмәләр һәм утҡа сыҙам материалдар етештереү өсөн мәғдән булмаған сеймал сығарыуҙы; ҡара металдарҙы икенсел эшкәртеүҙе үҙ эсенә ала. Продукцияһының төп төрҙәре: ҡыҙыу килеш һәм һалҡын килеш йәйелгән прокат, ҡорос торбалар һәм металл эшләнмәләр. Башҡортостанда 17 б. аҙ. үҫешә башлай (ҡара: Тау сәнәғәте), 1700 й. ҡаҙна тәүге тау з‑дын төҙөй (ҡара: Ташлы заводтары). 20 б. башында 23 пр‑тие, ш. иҫ. Белорет заводы, Верхотор заводы, Егәҙе заводы, Инйәр заводы, Тирлән заводы, Үҙән заводы, Әүжән-Петровск заводы, эшләй; суйын (12,8 млн бот), тимер (1,2), ҡорос (4,3) сығарыла. 30‑сы йй. Белорет металлургия, Тирлән табаҡ прокатлау, Белорет ҡорос сым һәм канат з‑дтары үҙгәртеп ҡорола. Ҡ.м. продукцияһын етештереү динамикаһы (млн һум): 1965 й. — 110, 1980 — 281, 2000 — 2749, 2004 — 8662. 2004 й. тармаҡта 67 пр‑тие һәм производство була (ҡара: 1‑се табл.), шулар араһында Белорет металлургия комбинаты, “Башвтормет”. 2009 й. Рәсәйҙә Ҡ.м. продукцияһын етештереү күләменең 42,3%‑ы тармаҡ өлөшөнә тура килә (ҡара: 2‑се табл.). Продукцияһы БР‑ҙа һәм РФ‑тың башҡа төбәктәрендә һатыла, яҡын һәм алыҫ сит илдәргә сығарыла. Республика ҡорос сым сығарыу б‑са лидер булып тора. Ҡ.м. өсөн белгестәр Авиация техник университетында, Магнитогорск техник университетында, Белорет металлургия колледжында, Учалы тау-металлургия техникумында һ.б. әҙерләнә.

И.В.Лаврешина

Тәрж. Г.Ҡ.Ҡунафина

1‑се табл.

Башҡортостанда ҡара металлургия үҫешенең айырым күрһәткестәре

2‑се табл.

Башҡортостанда ҡара металлургия продукцияһының төп төрҙәрен етештереү күләме, мең т