ХАЛЫҠТЫҢ АҠСА КИЛЕМЕ
ХАЛЫҠТЫҢ АҠСА КИЛЕМЕ, халыҡтың алған һәм йыйған аҡсаһы. Халыҡтың бөтә категорияларының эш хаҡы; эшҡыуарлыҡ, шәхси ярҙамсы хужалыҡ продукттарын һатыу һәм шәхси хеҙмәт эшмәкәрлегенән, милектән (дивидендтар, күсемһеҙ милекте һатыу һ.б.) килгән килемдәр; соц. тәьминәт һәм халыҡты соц. яҡлау б-са аҡсалата түләүҙәр (пенсия, стипендия, дотация һ.б.); заём б-са отоштарҙы түләү, һаҡлыҡ һәм коммерция банкылары учреждениеларындағы вкладтар б-са түләүҙәр, страховка б-са кире ҡайтарылған түләүҙәр һ.б. инә. Халыҡтың йәшәү кимәлен билдәләгән төп күрһәткестәрҙең береһе, халыҡтың аҡса килемдәре һәм аҡса сығымдары балансы нигеҙендә иҫәпләнә. Номиналь (фактик ойошҡан) һәм реаль ҡулланырлыҡ (һалым һәм мотлаҡ түләүҙәрҙән һуң ҡалған килем суммаһы) Х.а.к. айырыла (ҡара: Халыҡтың реаль килеме).
1990 й. башынан баҙар иҡтисады шарттарында БР Х.а.к. структураһында эш хаҡы түләү өлөшө күпкә кәмей (ҡара: 1-се табл.). Х.а.к. артыуы (ҡара: 2-се табл.) килем бүленешенең тигеҙ булмауы м-н бергә бара: халыҡтың матди яҡтан тәьмин ителеү кимәле б-са дифференциацияһының юғары кимәлдә булыуы күҙәтелә (ҡара: 3-сө табл.). Фондтар коэф. (10% етеш халыҡ һәм 10% етеш булмаған халыҡ өлөшөнөң килеме сағыштырмаһы) һәм Джини коэф. (килем бүленешендәге тигеҙһеҙлек дәрәжәһе) артыуы м-н бер үк ваҡытта ярлылыҡ кимәленең (халыҡтың йәшәү минимумы дәүмәленән түбәнерәк килем алған сағыштырма өлөшө) түбәнәйеүе күҙәтелә. 2011 й. Х.а.к. йән башына уртаса кимәле б-са БР Волга буйы федераль округы төбәктәре араһында 4-се, РФ-та 20-се урынды биләй.
С.Х.Ҡадиров
Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов
