Для авторизации на текущем портале в Вашем профиле ЕСИА должно быть заполнено поле "Электронная почта"

Инергə
Төбәк интерактив энциклопедик портал «Башҡортостан»
Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы Башҡортостан Республикаһы “Башҡорт энциклопедияһы” дәүләт автономиялы фән учреждениеһы

МИКРОРОБОТОТЕХНИКА

Просмотров: 1438

МИКРОРОБОТОТЕХНИКА, фән һәм техниканың микророботтар конБструкцияларын тикшереү, улар м‑н идара итеү өсөн ярҙамсы технологик ҡорамалдарҙы, ҡоролмаларҙы һәм алгоритмдарҙы уйлап табыу б‑са йүнәлеше. Микророботтарға үлсәмдәре (оҙонлоғо, бейеклеге, киңлеге) 1 см кәмерәк булған йәки хәрәкәт итеү һәм манипуляциялар ваҡытында 1 мкм кәмерәк аныҡлығы булған роботтар ҡарай. Стационар һәм тиҙ хәрәкәт иткән микророботтар була. Тиҙ хәрәкәт иткән микророботтар хәрәкәтләнмәле платформанан һәм уның өҫтөнә ҡуйылған махсуслаштырылған технологик инструменттан (микроманипуляторҙар, форма яһаған микроинструменттар, мәғлүмәт йыйыу саралары һ.б.) тора. Хәрәкәт итеү ысулы б‑са уларҙы сылбырлы, тәгәрмәсле, осҡан, йөҙгән, атлаған, һикереп йөрөгәндәргә бүләләр. Микророботтарҙың приводтары сифатында аралаш механик үҙгәрткес ҡоролмаларын файҙаланмайынса, төрлө физик эффекттар ярҙамында механик хәрәкәттең кәрәкле төрөн (ынтылышлы, әйләнмәле йәки ҡатнаш) тура алырға мөмкинлек биргән энергия үҙгәрткестәре файҙаланыла. Пьезоэлектр, магнитострикция эффекттарына нигеҙләнгән микроприводтар, ш. уҡ электростатик приводтар, микроэлектр двигателдәре, биметалдар, металдар һәм хәтерләү эффекты булған кристалдар нигеҙендәге приводтар, пневмо‑ һәм гидроприводтар бар. Микророботтар һәм микроинструменттар конструкцияларында ҡулланылған схемаларҙың роботтар техникаһында ҡулланылған стандарт схемаларҙан айырмалы булыуы микрообъекттарҙың (уларҙың үлсәмдәре 0,1—0,5 мм кәмерәк) өҫкө йөҙ м‑н һәм үҙ‑ара тәьҫир итешеүенең үҙенсәлекле булыуынан килеп сыға: микродонъяла адгезия эффекттары (Ван‑дер‑Ваальс, Казимир, Кулон, йөҙлөк тартылышы көстәре) ауырлыҡ көсөнә ҡарағанда нығыраҡ тәьҫир итә. Микророботтар м‑н идара итеү системаларын төҙөгәндә яһалма интеллект алгоритмдары файҙаланыла. М. сәнәғәттә (микроэлектромеханик системалар етештереү), дистанцион һәм емермәүсе контролдә тотоуҙа (тирә‑яҡ мөхиттең параметрҙарын мониторингылау, төрлө конструкцияларҙың инеүе ауыр һәм үлсәмдәре бәләкәй ҡыуышлыҡтарын контролдә тотоу), медицина һәм генетикала (микрохирургия, күҙәнәкле материалдар м‑н операциялар), фәндә (микроскоптың күреү майҙанындағы манипуляциялар) һәм хәрби маҡсаттарҙа (пилотһыҙ осоусы микроаппарат, миналарҙан таҙартыу) ҡулланыла. БР‑ҙа 1996—2001 йй. Авиация техник университетында Б.Ғ.Ильясов етәкс. Карлсруэ ун‑ты (Германия) м‑н берлектә уҡытыу‑ғилми М. лаб. ойошторола. 10 нм тиклем аныҡлыҡҡа эйә булған һәм микроскоп аҫтында юғары аныҡлыҡтағы манипуляциялар яһай алған “МикРоб” пьезоэлектрик тиҙ хәрәкәт иткән микророботтар ғаиләһе эшләнә. 2000 й. алып М. өлкәһендә берлектәге тикшеренеүҙәрҙе — ӨДАТУ (О.В.Даринцев, А.Б.Миһранов, Р.Ә.Монасипов), Механика институты (С.Ф.Урманчеев), 2005 й. — Перспективалы материалдар физикаһы институты (Р.З.Вәлиев) алып бара. Микророботтар, микроприводтар һәм микроэләктергес ҡоролмаларының яңы конструкциялары өсөн 23‑тән ашыу РФ патенты алынған. Әҙәб.: И л ь я с о в Б.Г., Д а р и н ц е в О.В., М у н а с ы п о в Р.А. Основы микроробототехники. Уфа, 2004. 

О.В.Даринцев

Тәрж. Р.Ғ.Ғилманов

Дата публикации: 10.10.2019
Дата последнего обновления публикации: 17.10.2019